చౌరీ చౌరా సంఘటన

1920ల ప్రారంభంలో మహాత్మా గాంధీ నేతృత్వంలోని భారతీయులు దేశవ్యాప్త సహాయ నిరాకరణోద్యమంలో నిమగ్నమయ్యారు. స్వరాజ్యం లేదా భారత స్వాతంత్ర్యం అనే అంతిమ లక్ష్యంతో, రౌలాట్ చట్టం వంటి అణచివేత విధానాలతో కూడిన ప్రభుత్వ నియంత్రణ చర్యలను సవాలు చేయడానికి సత్యాగ్రహ నిరసనలు అని పిలువబడే అహింసా పద్ధతులను ఉపయోగించి భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ ఈ కార్యక్రమాన్ని నిర్వహించింది.

ఈ సంఘటనకు రెండు రోజుల ముందు అనగా 1922 ఫిబ్రవరి 2న, భగవాన్ అహిర్ అనే పదవీవిరమణ చేసిన సైనికుడి నేతృత్వంలో సహాయనిరాకరణ ఉద్యమంలో పాల్గొన్న స్వచ్ఛంద సేవకులు, మార్కెట్లో అధిక ఆహార ధరలు, మద్యం అమ్మకాలకు నిరసన తెలిపారు. ప్రదర్శనకారులను స్థానిక పోలీసులు కొట్టారు. చౌరి చౌరా పోలీస్ స్టేషన్ వద్ద పలువురు నాయకులను అరెస్టు చేసి లాక్ అప్ లో ఉంచారు. దీనికి ప్రతిస్పందనగా, ఫిబ్రవరి 4 న స్థానిక మార్కెట్‌లో పోలీసులకు వ్యతిరేకంగా నిరసన చేపట్టాలని నిరసన కారులు నిర్ణయించారు.^[2] ఫిబ్రవరి 5 న, సుమారు 2,000 నుండి 2,500 మంది నిరసనకారులు సమావేశమై, చౌరి చౌరా వద్ద మార్కెట్ వైపు కవాతు ప్రారంభించారు. మార్కెట్ స్థలంలో ఒక మద్యం దుకాణాన్ని నిరోధించడానికి వారు సమావేశమయ్యారు. పోలీసులు వారి నాయకుడిని అరెస్టు చేసి, కొట్టి జైలులో పెట్టారు. తమ నాయకుడిని విడుదల చేయాలని డిమాండ్ చేస్తూ నినాదాలు చేస్తూ స్థానిక పోలీస్ స్టేషన్ ముందు జనం గుమికూడారు. పరిస్థితిని నియంత్రించడానికి సాయుధ పోలీసులను పంపించగా, జనం మార్కెట్ వైపు కవాతు చేసి ప్రభుత్వ వ్యతిరేక నినాదాలు చేయడం ప్రారంభించారు. జనాన్ని భయపెట్టడానికి, చెదరగొట్టే ప్రయత్నంలో పోలీసులు హెచ్చరిక చేయడంతో పాటు గాలిలోకి కాల్పులు జరిపారు. ఇది పోలీసులపై రాళ్ళు విసరడం ప్రారంభించిన జనాన్ని మాత్రమే ఆందోళనకు గురిచేసింది. ^[3][4][5]

పరిస్థితి అదుపులోకి రాకపోవడంతో, ముందుకు వస్తున్న జనంపై కాల్పులు జరపాలని భారత సబ్ ఇన్‌స్పెక్టర్ ఇన్‌ఛార్జి పోలీసులను ఆదేశించాడు. ఈ సంఘటనలో ముగ్గురు మృతి చెందగా, ఇంకా పలువురు గాయపడ్డారు.

పోలీసుల కాల్పుల కారణాలపై నివేదికలు రకరకాలుగా మారుతూ ఉన్నాయి. కొందరు కానిస్టేబుళ్లు మందుగుండు సామగ్రితో బయట పడ్డారని, మరికొందరు తుపాకీ కాల్పులకు ప్రేక్షకులు ఊహించని విధంగా గట్టిగా స్పందించడమే కారణమని పేర్కొన్నారు. తరువాత జరిగిన గందరగోళంలో కోపంతో ఉన్న ఆందోళనకారుల గుంపు ముందుకు సాగడంతో అధిక సంఖ్యలో ఉన్న పోలీసులు తిరిగి చౌకీ పోలీసు స్టేషనులోకి వెళ్ళిపోయారు. తుపాకీ కాల్పులతో ఆగ్రహించిన జనం లోపల చిక్కుకున్న భారత పోలీసులందరినీ, చప్రాసిస్ (అధికారిక దూతలు) ను చంపడం కోసం చౌకికి నిప్పంటించారు.^[3][4][5] చౌకి ప్రవేశద్వారం వద్ద జనం చంపబడినట్లు, వారి మృతదేహాలను తిరిగి మంటల్లోకి విసిరినందువల్ల చాలా మంది కాలిపోయారు. మరణాల సంఖ్య చరిత్ర పుటల్లో 22 లేదా 23 మంది పోలీసులు చంపబడినట్లు నివేదించబడింది. ఇది బహుశా అదనంగా కాలిన బాధితుడి మరణం కారణంగా కావచ్చు.^[3][4][5]

పోలీసుల హత్యకు ప్రతిస్పందనగా, బ్రిటిష్ అధికారులు చౌరి చౌరా, పరిసరాల్లో సైనిక శాసనాన్ని ప్రకటించారు. అనేక దాడులు జరిగాయి, వందలాది మందిని అరెస్టు చేశారు. ఈ ప్రజాగ్రహాన్ని చూసి భయపడిన గాంధీ రక్తపాతం జరగడం తన అపరాధభావంగా భావించినందున ఐదు రోజులు ఉపవాస దీక్ష చేపట్టాడు.^[4] దీనికి ప్రతిస్పందనగా తాను అహింస ప్రాముఖ్యతను తగినంతగా నొక్కిచెప్పకుండా, దాడిని ఎదుర్కోవడంలో సంయమనం పాటించటానికి ప్రజలకు తగిన శిక్షణ ఇవ్వకుండా బ్రిటిష్ రాజ్‌పై తిరుగుబాటు చేయడానికి ప్రజలను ప్రోత్సహించడంలో తాను చాలా తొందరపడి వ్యవహరించానని గాంధీ అభిప్రాయపడ్డారు. భారత ప్రజలు చెడుగా తయారయ్యారని, స్వాతంత్ర్యం సాధించడానికి అవసరమైన వాటిని చేయడానికి ఇంకా సిద్ధంగా లేరని అతను నిర్ణయించుకున్నాడు. గాంధీ ఈ నిర్ణయం తీసుకున్నప్పుడు జైలులో ఉన్న నెహ్రూతో పాటు చాలా మంది కాంగ్రెస్ కార్యకర్తలు, దేశం చివరకు ఐక్యమై, భారతదేశంలో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ శక్తికి వ్యతిరేకంగా ఎదుగుతున్న సమయంలో ఇది తొందరపాటు, తప్పు నిర్ణయం అని భావించారు.^[6]

ఈ ఉపసంహరణ జరిగిన కొన్ని నెలల తరువాత ప్రభుత్వం గాంధీని కూడా అరెస్టు చేసి ఆరు సంవత్సరాల జైలు శిక్ష విధించారు, కాని తరువాత అతని అనారోగ్య కారణంతో ఫిబ్రవరి 1924లో విడుదలయ్యారు.^[5]

చౌరి చౌరా విషాదం ప్రత్యక్ష ఫలితంగా 1922 ఫిబ్రవరి 12న భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ సహాయనిరాకరణోద్యమాన్ని జాతీయ స్థాయిలో నిలిపివేసింది.^[7]

చౌరి చౌరా వ్యవహారంతో సంబంధమున్నట్లు భావించి, "అల్లర్లు, కాల్పులు" ఆరోపణలపై మొత్తం 228 మందిని విచారణకు తీసుకువచ్చారు.^[8] వీరిలో 6 మంది పోలీసు కస్టడీలో ఉండగా మరణించగా, ఎనిమిది నెలల పాటు జరిగిన విచారణలో దోషులుగా నిర్థారింపబడిన 172 మందికి ఉరిశిక్ష విధించారు.^[8]

ఈ తీర్పులపై ప్రజల్లో నిరసన తుఫాను చెలరేగింది. దీనిని భారత కమ్యూనిస్ట్ నాయకుడు ఎం.ఎన్. రాయ్ "చట్టబద్ధమైన హత్య"గా అభివర్ణించాడు. అతను భారత కార్మికుల సాధారణ సమ్మెకు పిలుపునిచ్చాడు.^[9]

20 ఏప్రిల్ 1923 న, అలహాబాద్ హైకోర్టు మరణ తీర్పులను సమీక్షించింది. 19 మందికి మరణశిక్షలను నిర్ధారించింది. 110 మందికి జీవిత ఖైదు విధించింది. మిగిలిన వారికి దీర్ఘకాలిక జైలు శిక్ష విధించింది.^[10]

• చనిపోయిన పోలీసులకు స్మారక చిహ్నాన్ని నిర్మించి బ్రిటిష్ అధికారులు 1923లో అంకితం చేశారు.^[11] స్వాతంత్ర్యం తరువాత జై హింద్^[1] అనే పదాలు దీనికి జోడించబడ్డాయి. విప్లవ కవి రామ్ ప్రసాద్ బిస్మిల్ చేత ప్రసిద్ధి చెందిన కవి జగదాంబ ప్రసాద్ మిశ్రా రాసిన పద్యం కూడా జోడించబడింది. పద్యం ఇలా ఉంది: షాహీడాన్ కి చిటాన్ పార్ లాగెంగే హర్ బరాస్ మేలే ("అమరవీరుల పైర్లలో, ప్రతి సంవత్సరం ఉత్సవాలు జరుగుతాయి") ^[12]
• చౌరి చౌరా సంఘటన తర్వాత 19 మందిని విచారించి ఉరి తీసినట్లు జిల్లా ప్రజలు మర్చిపోలేదు. 1971 లో, వారు చౌరి చౌరా షాహీద్ స్మారక్ సమితి అనే సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. 1973లో, ఈ సమితి చౌరి చౌరా వద్ద సరస్సు దగ్గర ప్రతి వైపు 12.2 మీటర్ల ఎత్తైన త్రిభుజాకార మినార్ నిర్మించింది. ఈ మీనార్ పై ఒక వ్యక్తి తన మెడకు ఉరి తాడుతో వేలాడుతున్నట్లు చిత్రీకరించబడింది. జనాదరణ పొందిన చందా ద్వారా 13,500 రూపాయల వ్యయంతో మినార్ నిర్మించబడింది.^[11][13][12]

• ఈ సంఘటన తరువాత ఉరి తీసిన వారిని గౌరవించటానికి భారత ప్రభుత్వం తరువాత మరొక షాహీద్ స్మారక్ను నిర్మించింది. ఈ పొడవైన స్మారక చిహ్నంపై వారి పేర్లు చెక్కబడి ఉన్నాయి. స్మారక చిహ్నం సమీపంలో స్వాతంత్ర్య పోరాటానికి సంబంధించిన లైబ్రరీ & మ్యూజియం ఏర్పాటు చేయబడింది.
• చౌరి చౌరా సంఘటన తరువాత ఉరితీయబడిన వారిని గౌరవించటానికి భారత రైల్వేలు ఒక రైలుకు చౌరి చౌరా ఎక్స్‌ప్రెస్ అని పేరు పెట్టారు, ఇది గోరఖ్‌పూర్ నుండి కాన్పూర్ వరకు నడుస్తుంది.