Австрия империясе
Австрия империясе (алман. Kaiserthum Österreich) — Венада башкаласы булган дәүләт берәмлеге; Габсбурглар монархиясенең 1804 елда империя дип игълан ителгәннән алып, 1867 елда дуалистик Австро-Венгриягә үзгәргәнче исеме. Габсбургларның мирас биләмәләрен: төрле чыгыш һәм дин кешеләре яшәгән Чехия, Маҗарстанны Словакия белән, Карпат Русь, Банат, Хорватия, Трансильвания (Румыния), Галиция, Буковина һәм Төньяк Италиянең шактый өлеше (Ломбардия-Венеция корольлеге) халыкларын берләштергән.
| Австрия империясе | |
| алман. Kaiserthum Österreich | |
| Байрак | Илтамга |
 | .svg) |
| Нигезләнү датасы | 11 август 1804 |
|---|---|
| Демоним | Autrichien, Autrichienne, osztrák һәм Austrian |
| Рәсми тел | алман теле |
| Гимн | Гимн Австро-Венгрии[d] |
| Дөнья кисәге | Европа |
| Дәүләт | Австрия империясе |
| Башкала | Вена |
| Геомәгълүматлар | Data:Mitchell Map 1850 Austrian Empire Map.map |
| Идарә итү формасы | абсолютная монархия[d] |
| Дәүләт башлыгы вазыйфасы | император Австрии[d] |
| Ил башлыгы | Франц II[d] |
| Канунбирү органы | рейхсрат[d] һәм Рейхстаг[d] |
| Әгъзалык | Алман берлеге[d] һәм Изге Рум империясе |
| Халык саны | 21 200 000 (1804) |
| Акча берәмлеге | талер[d] |
| Нәрсә белән чиктәш | Пруссия кыйраллыгы[d], Россия империясе, Госман империясе, Княжество-епископство Черногория[d], Княжество Черногория[d], Папа өлкәсе[d], Моденское герцогство[d], Пармское герцогство[d], Сардиния кыйраллыгы[d], Италия корольлеге[d], Швейцария, Лихтенштейн, Королевство Бавария[d], Саксония кыйраллыгы[d] һәм Сардинское королевство[d] |
| Әүвәлгесе | Австрия Эрцгерцоглыгы, Боһемия кыйраллыгы[d], Хорватия в Габсбургской империи[d], Королевская Венгрия[d] һәм Винисә җөмһүрияте[d] |
| Киләсе | Аустрия-Маҗарстан һәм Италия корольлеге[d] |
| Алмаштырылган | Аустрия-Маҗарстан |
| Алыштырган | Габсбурглар монархиясе һәм Австрия Эрцгерцоглыгы |
| Кулланылган тел | алман теле, маҗар теле, поляк теле, украин теле, чех теле, словак теле[1], словен теле, хорват теле, румын теле, итальян теле һәм идиш теле |
| Гамәлдән чыгу датасы | 8 июнь 1867 |
| Мәйдан | 698 700 км² |
.svg) | |
| Рәсми дине | Католицизм |
| Феноменның икътисады | economy of the Austrian Empire[d] |
 | |
 Австрия империясе Викиҗыентыкта | |
Барлыкка килү
Австрия империясе 1804 елда император Франц II тарафыннан Наполеон Бонапартның Франция императоры игълан итүенә җавап итеп Наполеон империясенә каршы буларак барлыкка килә. 1806 елда Наполеон басымы астында Изге Рим империясе бетерелә, аның монархы, гадәттә, Габсбург монархиясе хөкүмәте булган. Австриялеләр француз гаскәрләреннән берничә зур җиңелүгә дучар була, тик ахыр чиктә Наполеон сугышларында җиңүчеләр булып чыгалар (VI һәм VII Франциягә каршы коалицияләре составында) һәм Вена конгрессын үзендә кабул итәләр.
Бу чорда Изге Рим империясе Көнбатыш Европада монарх император титулын йөрткән бердәнбер дәүләт булганга күрә, ул еш кына «Империя» буларак билгеле була. XVIII гасыр Россия документларында шулай ук «Цессария» исеме дә кулланылган[2]. XIX гасырда, Австрия империясе төзелгәннән соң, шул ук династия хакимиятендә булганга, бу исем аңа рәсми булмаган рәвештә күчерелә.
1848—1849 елгы революция
1848 елның мартында, икътисади кризис чорында, Венадагы дулкынланулар канцлер Меттернихның отставкасына китерә. Яңа конституция радикаль лидерлар өчен демократик булмаган булып чыга. Алар 1848 елның 15 маенда массакүләм чыгыш ясыйлар. 1835 елда вафат булган Франц Iне алыштырган император Фердинанд I Иннсбрукка йөгерә, соңрак престолдан баш тарта. Австрия империясенең төрле өлешләрендә революция башлана, шулай ук «Халыклар язы» дип атала, чөнки алман булмаган җирләрендә (бигрәк тә Маҗарстанда) ул шулай ук милли-азатлык характерына ия була.
1848 елның декабрендә тәхеткә Фердинандның 18 яшьлек туганнан туган энесе Франц Иосиф I утыра[3].
Маҗарстан революциясе 1849 елда бастырыла, шул исәптән ул вакытта Австрия империясенең кыска вакытлы союздашы Россия гаскәрләре ярдәме белән дә.
Австро-Венгрияне төзү
Милли таләпләрне канәгатьләндерергә омтылып, Австрия хакимиятләре яңа, федераль конституцияне тәкъдим итә, тик бу соңарган адым була һәм 1867 елда алга таба җиңелүләрдән соң хакимият маҗарлар белән компромисска килә. Австрия империясе ике яклы монархия — Австрия (Цислейтания) һәм Маҗарстан (Транслейтания) коронасы җирләренә бүленгән Австро-Венгриягә үзгәртелә.
Искәрмәләр
Сылтамалар
- Водовозов В. В. Австрия или Австрийская монархия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
