Румын теле
Румын теле (үзатамасы Limba română [limba ro’mɨnə]) — румыннарның милли теле, роман телләренең берсе. Румыния халкының 90 % өчен туган тел.
| Румын теле | |
| Үзисем: | Limba română |
|---|---|
| Илләр: | Румыния, Молдавия, Сербия, Россия, Украина, Маҗарстан, Алмания, Исраил, АКШ |
| Төбәкләр: | |
| Рәсми халәт: | |
| Күзәтүдә тора: | Румын академиясе |
| Сөйләшүчеләр саны: | 25 млн. |
| Классификация | |
| Төркем: | ??? |
| Язу: | |
| Тел кодлары | |
| ГОСТ 7.75–97: | рум 565 |
| ISO 639-1: | |
| ISO 639-2: | |
| ISO 639-3: | |
Гомуми сөйләшүчеләр саны — 25 миллион кеше. Румыниядән тыш, румын теленең диалекты булып саналган молдав телендә Молдавиянең 78,4 % халкы сөйләшә. Шулай ук Украинаның Одесса һәм Черновиц өлкәләрендә сөйләшүчеләр бихисап. Европа Берлегенең рәсми телләре хисабына керә.
Румын телендә бай фәнни һәм матур әдәбият бар. Ләкин телне өйрәнү юнәлеше XVIII — XIX гасырларда гына башлана.
Географик таралышы
Румын теле күбесенчә Үзәк Европада һәм Көньяк Аурапаның Балкан төбәгендә сөйләшелә, гәрчә румын телендә сөйләшүчеләр бөтен дөньяда бар, күбесенчә румыннарның эмиграциясенә һәм иммигрантларның кире килеп чыккан илләренә кайтуына күрә. Румын телендә сөйләшүчеләр дөнья халкының 0,5%-ын [2] һәм дөньяның роман телләрендә сөйләшүчеләрнең 4%-ын тәшкил итәләр.[3]
Икенче һәм чит тел буларак
Румын теле румын азчылыгы булган кайбер даирәләрдә укытыла, мәсәлән Сербиядә Войводинада, Болгариядә, Украинада һәм Венгриядә. Румын Мәдәни Институты (ICR) 1992 елдан бирле тел укытучылары өчен җәйге курслар оештырган.[4] Шулай ук румын телен чит тел буларак румын булмаганнар бар, мәсәлән, Венгриядә Гьюлада Николаэ Балсеску Югары Мәктәбендә.Румын теле чит тел буларак югары уку йортларында укытыла, күбесенчә Германия, Франция һәм Италия кебек илләрдә һәм шулай ук Америка Кушма Штатларында. Шуңа өстәп ул чит тел буларак дөньяның 43 илендә өйрәнелә.[5]
Диалектлар
Гадәттә румын телендә банат, кришан һәм валаш диалектлары аерыла. Кайбер галимнәр шулай ук арумын, мегленорумын һәм истрорумын телләрен румын теленең диалекты булып карыйлар, ләкин әлеге телләр хәзерге вакытта юкка чыгу дәрәҗәсендә.
Мунтения, Молдова, Марамуреш, Банат һәм Трансильвания сөйләшләре бер-берсеннән аерылмый диярлек.
Язу
Румын теле латин әлифбасына нигеләнгән. Кайбер аерым районнарда яшәгән румынтеллеләр кирил графикасын куллана.
