Alhacén

Pol so llugar de nacencia –Basora, nel actual Iraq, que yera entós parte del Emiratu Buyí,^[6]– llámase-y tamién Al-Basri. El gran pensador Ibn al-Haytham (Alhazen) nació hacia l'añu 965, nuna familia árabe.^[7][8]

Alhazen llegó a El Cairo sol reináu del califa fatimí Al-Hakim, un mecenes de les ciencies que taba particularmente comenenciudu na astronomía.^[9] Proponer al califa un proyeutu hidráulicu p'ameyorar la regulación de les crecíes del Nilo, una xera que llevó a pensar nun primer intentu pa la construcción d'una represa nel actual sitiu de la presa d'Asuán,^[9] pero más tarde el so trabayu de campu convenció-y de la imposibilidá téunica d'esta xera.^[10] Alhazen siguió viviendo en El Cairu, nel barriu de la famosa Universidá d'al-Azhar, hasta la so muerte en 1040.^[11] La lleenda cunta que dempués de decidir que la represa nun yera realizable, y tarreciendo la roxura del califa, Alhazen asonsañó llocura y caltúvose so arrestu domiciliariu dende 1011 hasta la muerte d'Al-Hakim en 1021.^[12] Mientres esti tiempu, escribió'l so influyente Llibru d'Óptica y siguió redactando nuevos trataos sobre astronomía, xeometría, teoría de númberos, óptica y filosofía natural.

Ente los sos estudiantes tuvieron Sorkhab (Sohrab), un persa de Semnan que foi'l so alumnu por más de trés años, y Abu al-Wafa Mubashir ibn Fatek, un príncipe exipciu qu'aprendió matemátiques de Alhazen.^[13]

Óptica

Considérase-y «el padre de la óptica» polos sos trabayos y esperimentos con lentes, espeyos, reflexón y refraición.

Escribió'l primer tratáu ampliu sobre lentes, onde describe la imaxe formada na retina humana debíu al cristalín.

La so obra principal, Kitab al-Manazir (Llibru d'Óptica) yera conocíu nes sociedaes del Mundu Islámicu principalmente, pero non puramente. Al traviés de los comentarios del sieglu XIII de Kamal al-Din al-Farsi, titulaos Tanqīḥ al-Manazir li-dhawī l-absar wa l-baṣā'dir.^[14] En Al-Ándalus foi utilizáu pol príncipe de la dinastía de los Banu Hud de Zaragoza al-Mu'taman ibn Hud, autor d'un testu matemáticu importante del sieglu XI. Una traducción llatina del Kitab al-Manazir fíxose probablemente a finales del sieglu XII o a principios del XIII.^[15][16] Esta traducción foi lleida ya influyó en gran midida nuna serie d'estudiosos de la Europa católica, incluyendo a: Roger Bacon,^[17] Roberto Grosseteste,^[18] Witelo, Giovanni Battista della Porta,^[19] Leonardo Da Vinci,^[20] Galileo Galilei,^[21] Christiaan Huygens,^[22] René Descartes,^[21] y Johannes Kepler.^[22]

La so investigación en catóptrica (l'estudiu de los sistemes ópticos qu'utilicen espeyos) centrar n'espeyos esféricos y parabólicos y na aberración esférica. Fixo la observación de que la rellación ente l'ángulu d'incidencia y de refraición nun permanez constante, ya investigó l'aumentu de potencia d'una lente.

Alhazen ye consideráu unu de los físicos más importantes de la Edá Media. Los sos trabayos fundamentales referir a la óptica xeométrica, campu nel que, al contrariu que Ptolomeo, defendía la hipótesis de que la lluz procedía del Sol y que los oxetos que nun tener lluz propio lo único que faíen yera reflexala, gracies a lo cual ye posible velos.

Llevó a cabu tamién diversos estudios referíos a la reflexón y la refraición de la lluz, al orixe del arcu iris y al emplegu de les lentes, al traviés de la denomada cámara escura. Coles mesmes, defendió la idea de la finitud de la espesura de l'atmósfera terrestre.

Problema de Alhacén

El so trabayu sobre catóptrica tamién contién el problema conocíu como'l "problema de Alhacén".^[23] Esti problema consiste en determinar el puntu d'un espeyu esféricu onde se reflexa una fonte de lluz pa un observador dau.

Mentanto, nel mundu islámicu, el so trabayu influyó nos escritos d'Averroes sobre óptica.^[24]

Astronomía

Escribió nel sieglu XI unes Duldes sobre Ptolomeo, onde discrepaba del sabiu griegu porque'l epiciclo sobre deferente daba a los astros, cuerpos simples, un movimientu que nun yera realmente una simple circunferencia, ente que l'ecuante faía que los sos movimientos nun fueren realmente uniformes. Amás, señalaba qu'estes llicencies falses yeren señal de que Ptolomeo nun diera cola verdadera constitución del mundu, por más que los sos modelos asonsañaren aceptablemente les apariencies.^[25]

Matemátiques

En matemátiques, Alhazen partió de les obres matemátiques d'Euclides y Thabit ibn Qurrá y trabayó en "los entamos de la rellación ente la álxebra y la xeometría".^[26]

Desenvolvió una fórmula pa sumar los primeres 100 númberos naturales, utilizando una prueba xeométrica pa xustificala.^[27]

Xeometría

Alhazen esploró lo que güei se conoz como'l postuláu euclidianu de les paraleles (el quintu postuláu de los Elementos d'Euclides), usando una prueba por amenorgamientu al absurdu,^[28] ya introdució de forma efectiva'l conceutu de movimientu en xeometría.^[29] Formuló'l cuadriláteru de Lambert, que Boris Abramovich Rozenfeld denominó'l "cuadriláteru de Ibn al-Haytham-Lambert".^[30] Los sos teoremas sobre cuadriláteros, incluyendo'l cuadriláteru de Lambert, fueron los primeres teoremas na xeometría elíptica y na xeometría hiperbólica. Estos teoremas, xunto colos sos postulaos alternativos, como'l axoma de Playfair,^[31] pueden ser vistos como l'empiezu de la xeometría non euclidiana. El so trabayu tuvo una influyencia considerable ente les xeómetres perses posteriores Omar Jayam y Nasir al-Din al-Tusi, y les xeómetres europeos Witelo, Gersónides y Alfonso de Valladolid.^[32]

En xeometría elemental, Alhazen trató de resolver el problema de la cuadradura del círculu utilizando l'área de les lúnulas (formes de media lluna), pero más tarde arrenunció a esta xera imposible.^[33] Los dos llunes formaes a partir d'un triángulu rectángulu alzando un semicírculu en cada unu de los llaos del triángulu, escontra l'interior de la hipotenusa y escontra fuera de los otros dos llaos, son conocíes como les llunes de Alhacén (y tamién como lúnulas de Hipócrates); tienen la mesma área total que'l mesmu triángulu.^[34]

Teoría de númberos

Les contribuciones de Alhacén a la teoría de númberos inclúin el so trabayu sobre los númberos perfectos. Nel so Analís y Síntesis, puede ser el primeru n'afirmar que tou númberu par perfectu ye de la forma 2ⁿ−1(2ⁿ − 1) onde 2ⁿ − 1 ye primu, pero nun foi capaz de xustificar esta resultancia, que Leonhard Euler demostró más tarde que nel sieglu XVIII.^[35]

Alhazen resolvió problemes qu'arreyen congruencies utilizando lo qu'agora se llama'l teorema de Wilson. Nel so Opúsculo, Alhazen considera la solución d'un sistema de congruencies, y apurre dos métodos xenerales de resolución. El so primer métodu, el métodu canónicu, arreya'l teorema de Wilson, ente que'l so segundu métodu implicaba una versión del teorema chinu del restu.^[35]

• El cráter llunar Alhazen lleva esti nome nel so honor.
• Un billete d'Iraq amuesa la efixe del sabiu.
• L'asteroide (59239) Alhazen tamién foi nomáu nel so honor.
• La UNESCO declaró 2015 el Añu Internacional de la Lluz y les Teunoloxíes Basaes na Lluz. Ente otres coses, incluyía la celebración de los llogros de Ibn al-Haytham na óptica, les matemátiques y l'astronomía; y una campaña internacional, creada pola organización 1001 Invenciones' (titulada "1001 Invenciones y el Mundu de Ibn al-Haytham") con una serie d'exhibiciones interactivas, talleres y espectáculos en direuto sobre'l so trabayu acomuñada con centros científicos, festivales de ciencia, museos ya instituciones educatives, según coles plataformes dixitales y con medios de comunicación social.^[36]
• El sitiu web de la UNESCO^[37] inclúi iformación sobre La edá d'oru de la ciencia árabe.

• «Ibn al-Haytham, el primer científicu de verdá» (5 d'avientu de 2010), nel portal BBC Mundo

• Moreno Castillo, Ricardo (2007). Alhacén, el Arquímedes árabe, Madrid, Bautista, milena Nivola, isbn 978-84-96566-41-5