Йәйге Олимпия уйындарында футбол

Футбол спорт төрө булараҡ тәүге тапҡыр Париждағы Олимпия уйындарында барлыҡҡа килә. Франция, Бельгия һәм Бөйөк Британияның өс клубы ике уйын үткәрә. Инглиздәр француздарҙы 4:0 иҫәбе менән еңә һәм беренсе олимпия чемпионы тип иғлан ителә. Франция икенсе, Бельгия өсөнсө була.

Шулай уҡ 1904 йылда Сент-Луистағы Олимпиадала өс команда уйнай. Турнирҙа Канаданың «Галт» клубы һәм ике Америка командаһы ҡатнаша. Канадалылар чемпион була, ә АҠШ-тың ике командаһы көмөш һәм бронза миҙалдар яулай.

Әлеге ваҡытта Халыҡ-ара олимпия комитеты был ярыштарҙың икеһен дә Олимпия уйындарының рәсми программаларының бер өлөшө тип һанай, шул уҡ ваҡытта ФИФА һәм IFFHS уларҙы күргәҙмә ярыштары тип һанай һәм статистикаға индермәй.

1904 йылда ФИФА ойошторола, һәм 1908 йылда Лондонда үткән йәйге Олимпия уйындарынан башлап Олимпия уйындарында футбол ярыштары менән идара итә. Шул ваҡыттан алып футбол турнирында милли йыйылма командалар һәм илдән берешәр команда ғына ҡатнаша (1908 йылғы Уйындарҙа Францияның ике командаһының ҡатнашыуы берҙән-бер иҫкәрмә). Шулай уҡ ярыштың форматы сифатында «Олимпия системаһы» индерелә (командалар төшөп ҡала бара) һәм турнирҙа һәүәҫкәр уйынсылар ғына ҡатнаша ала тигән ҡарар ҡабул ителә.

1930 йылда футбол буйынса беренсе донъя чемпионаты үткәрелгәнгә тиклем, Олимпиядала футбол турниры ошо спорт төрө буйынса мөһим халыҡ-ара ярыш була, әммә профессиональ уйынсыларҙың ҡатнашыуы тыйылғанлыҡтан, был статус донъя чемпионатына күсә. ФИФА 1924 һәм 1928 йылғы Олимпия турнирҙарын «һәүәҫкәрҙәр араһында донъя чемпионаты», йәғни хәҙерге донъя чемпионатының тәүгеләре тип рәсми рәүештә таный^[2].

1960 йылғы Йәйге Олимпия уйындарынан башлап ярыш форматы үҙгәртелә һәм ҡатнашыусылар һаны сикләнә. Ошо мәлдән алып 16 команда дүрт команданан торған дүрт төркөмгә бүленә һәм үҙ төркөмдәре эсендә бер-береһенә ҡаршы уйын үткәрә. Төркөмдәге иң яҡшылары плей-оффҡа сыға.

Профессиональ уйынсыларға (тик Азия, Африка, КОНКАКАФ зонаһы һәм Океания илдәре генә) 1984 йылдағы Лос-Анджелеста үткән йәйге Олимпия уйындарынан башлап ҡатнашырға рөхсәт ителә. Тыйыу 1992 йылда тулыһынса бөтөрөлә, шул уҡ ваҡытта уйынсылар өсөн өлөшләтә йәш сиге индерелә — улар 23 йәштән өлкән булырға тейеш түгел. 1996 йылдан һәр командала төрлө йәштәге өс уйынсы уйнай ала, ҡалғандары 23 йәштән өлкән булмаҫҡа тейеш.

Ирҙәр

Йыл	Үткәрелеү урыны	Финал			3-сө урын өсөн матч
		1-се урын	Иҫәп	2-се урын	3-сө урын	Иҫәп	4-се урын
19001	Париж	Бөйөк Британия	4:0	Франция	Бельгия
19041	Сент-Луис	Канада		АҠШ	АҠШ
1908	Лондон	Бөйөк Британия	2 : 0	Дания	Нидерланд	2 : 0	Швеция
1912	Стокгольм	Бөйөк Британия	4 : 2	Дания	Нидерланд	9 : 0	Финляндия
1920	Антверпен	Бельгия	—2	Испания	Нидерланд		Италия
1924	Париж	Уругвай	3 : 0	Швейцария	Швеция	1 : 1 ҡабаттан уйнау 3 : 1	Нидерланд
1928	Амстердам	Уругвай	1 : 1 ҡабаттан уйнау 2 : 1	Аргентина	Италия	11 : 3	Египет
1936	Берлин	Италия	2 : 1 Өҫтәлмә ваҡыт	Австрия	Норвегия	3 : 2	Польша
1948	Лондон	Швеция	3 : 1	Югославия	Дания	5 : 3	Бөйөк Британия
1952	Хельсинки	Венгрия	2 : 0	Югославия	Швеция	2 : 0	Германия
1956	Мельбурн	СССР	1 : 0	Югославия	Болгария	3 : 0	Һиндостан
1960	Рим	Югославия	3 : 1	Дания	Венгрия	2 : 1	Италия
1964	Токио	Венгрия	2 : 1	Чехословакия	Берләштерелгән Германия командаһы	3 : 1	Египет
1968	Мехико	Венгрия	4 : 1	Болгария	Япония	2 : 0	Мексика
1972	Мюнхен	Польша	2 : 1	Венгрия	ГДР һәм  СССР 2 : 23
1976	Монреаль	ГДР	3 : 1	Польша	СССР	2 : 0	Бразилия
1980	Мәскәү	Чехословакия	1 : 0	ГДР	СССР	2 : 0	Югославия
1984	Лос-Анджелес	Франция	2 : 0	Бразилия	Югославия	2 : 1	Италия
1988	Сеул	СССР	2 : 1 Өҫтәлмә ваҡыт	Бразилия	ФРГ	3 : 0	Италия
1992	Барселона	Испания	3 : 2	Польша	Гана	1 : 0	Австралия
1996	Атланта	Нигерия	3 : 2	Аргентина	Бразилия	5 : 0	Португалия
2000	Сидней	Камерун	2 : 2 пенальти буйынса 5 : 3	Испания	Чили	2 : 0	АҠШ
2004	Афины	Аргентина	1 : 0	Парагвай	Италия	1 : 0	Ираҡ
2008	Пекин	Аргентина	1 : 0	Нигерия	Бразилия	3 : 0	Бельгия
2012	Лондон	Мексика	2 : 1	Бразилия	Корея Республикаһы	2 : 0	Япония
2016	Рио-де-Жанейро	Бразилия	1 : 1 пенальти буйынса 5 : 4	Германия	Нигерия	3 : 2	Гондурас
2020	Токио	Бразилия	2 : 1 Өҫтәлмә ваҡыт	Испания	Мексика	3 : 1	Япония

Ҡатын-ҡыҙҙар

Йыл	Үткәрелеү урыны	Финал			3-сө урын өсөн матч
		1-се урын	Иҫәп	2-се урын	3-сө урын	Иҫәп	4-се урын
1996 Күҙәтеү	Атланта	АҠШ	2 : 1	Ҡытай	Норвегия	2 : 0	Бразилия
2000 Күҙәтеү	Сидней	Норвегия	3 : 2 Өҫтәлмә ваҡыт	АҠШ	Германия	2 : 0	Бразилия
2004 Күҙәтеү	Афины	АҠШ	2 : 1 Өҫтәлмә ваҡыт	Бразилия	Германия	1 : 0	Швеция
2008 Күҙәтеү	Пекин	АҠШ	1 : 0 Өҫтәлмә ваҡыт	Бразилия	Германия	2 : 0	Япония
2012 Күҙәтеү	Лондон	АҠШ	2 : 1	Япония	Канада	1 : 0	Франция
2016 Күҙәтеү	Рио-де-Жанейро	Германия	2 : 1	Швеция	Канада	2 : 1	Бразилия
2020 Күҙәтеү	Токио	Канада	1 : 1 пенальти 3 : 2	Швеция	АҠШ	4 : 3	Файл:Австралия Австралия

Дөйөм иҫәп

Урын	Страна	Алтын	Көмөш	Бронза	Бөтәһе
1	АҠШ	4	2	2	8
2	Венгрия	3	1	1	5
3	Бөйөк Британия	3	0	0	3
4	Бразилия	2	5	2	9
5	Аргентина	2	2	0	4
6	СССР	2	0	3	5
7	Канада	2	0	2	4
8	Уругвай	2	0	0	2
9	Югославия	1	3	1	5
10	Испания	1	3	0	4
11	Швеция	1	2	2	5
12	Польша	1	2	0	3
13	Германия	1	1	3	5
14	ГДР	1	1	1	3
	Нигерия	1	1	1	3
16	Чехословакия	1	1	0	2
	Франция	1	1	0	2
18	Италия	1	0	2	3
	Норвегия	1	0	2	3
20	Бельгия	1	0	1	2
	Мексика	1	0	1	2
22	Камерун	1	0	0	1
23	Дания	0	3	1	4
24	Болгария	0	1	1	2
	Япония	0	1	1	2
26	Швейцария	0	1	0	1
	Австрия	0	1	0	1
	Ҡытай	0	1	0	1
	Парагвай	0	1	0	1
30	Нидерланд	0	0	3	3
31	Гана	0	0	1	1
	Чили	0	0	1	1
	Берләштерелгән Германия командаһы	0	0	1	1
	ФРГ	0	0	1	1
	Корея Республикаһы	0	0	1	1
Бөтәһе		32	32	33	97

Ирҙәр

Урын	Страна	Алтын	Көмөш	Бронза	Бөтәһе
1	Венгрия	3	1	1	5
2	Бөйөк Британия	3	0	0	3
3	Бразилия	2	3	2	7
4	Аргентина	2	2	0	4
5	СССР	2	0	3	5
6	Уругвай	2	0	0	2
7	Югославия	1	3	1	5
8	Испания	1	3	0	4
9	Польша	1	2	0	3
10	ГДР	1	1	1	3
	Нигерия	1	1	1	3
12	Чехословакия	1	1	0	2
	Франция	1	1	0	2
14	Швеция	1	0	2	3
	Италия	1	0	2	3
16	Бельгия	1	0	1	2
	Мексика	1	0	1	2
18	Канада	1	0	0	1
	Камерун	1	0	0	1
20	Дания	0	3	1	4
21	АҠШ	0	1	1	2
	Болгария	0	1	1	2
23	Швейцария	0	1	0	1
	Австрия	0	1	0	1
	Германия	0	1	0	1
	Парагвай	0	1	0	1
27	Нидерланд	0	0	3	3
28	Норвегия	0	0	1	1
	Япония	0	0	1	1
	Гана	0	0	1	1
	Чили	0	0	1	1
	Берләштерелгән Германия командаһы	0	0	1	1
	ФРГ	0	0	1	1
	Корея Республикаһы	0	0	1	1
Бөтәһе		26	26	27	79

Ҡатын-ҡыҙҙар

Урын	Страна	Алтын	Көмөш	Бронза	Бөтәһе
1	АҠШ	4	1	1	6
2	Германия	1	0	3	4
3	Канада	1	0	2	3
4	Норвегия	1	0	1	2
5	Бразилия	0	2	0	2
6	Ҡытай	0	1	0	1
	Япония	0	1	0	1
	Швеция	0	2	0	2
Бөтәһе		7	7	7	21