Стронций

Стронций элементының символы — Sr (Стронций тип уҡыла).

Элемент 1764 йылда шотланд ауылы Стронти́ан янында(ингл. Strontian, гэл. Sròn an t-Sìthein)ҡурғаш руднигында стронцианит минералында табыла, яңы элементҡа исем шунан алып бирелә. Был минералда яңы металл оксиды барлығы 1787 йылда Уильям Крюйкшенк һәм Адер Кроуфорд тарафынан асылған. 1808 йылда сэр Һемфри Дэви саф формаһында айырып алған.

Юғары химик активлығы арҡаһында стронций ирекле рәүешендә осрамай. Ул яҡынса 40 минерал составына инә. Уларҙың иң мөһиме — целестин SrSO₄ (51,2 % Sr). Шулай уҡ стронцианит SrCO₃ (64,4 % Sr) сығарыла . Был ике минерал сәнәғәт әһәмиәтенә эйә. Стронций йышыраҡ төрлө кальцийлы минералдарға ҡушылған була.

Стронцийҙың башҡа минералдары араһында :

• SrAl₃(AsO₄)SO₄(OH)₆ — кеммлицит;
• Sr₂Al(CO₃)F₅ — стенонит;
• SrAl₂(CO₃)₂(OH)₄·H₂O — стронциодрессерит;
• SrAl₃(PO₄)₂(OH)₅·H₂O — гойясит;
• Sr₂Al(PO₄)₂OH — гудкенит;
• SrAl₃(PO₄)SO₄(OH)₆ — сванбергит;
• Sr(AlSiO₄)₂ — слосонит;
• Sr(AlSi₃O₈)₂·5H₂O — брюстерит;
• Sr₅(AsO₄)₃F — ферморит;
• Sr₂(B₁₄O₂₃)·8H₂O — стронциоджинорит;
• Sr₂(B₅O₉)Cl·H₂O — стронциохильгардит;
• SrFe₃(PO₄)₂(OH)₅·H₂O — люсуньит;
• SrMn₂(VO₄)₂4H₂O — сантафеит;
• Sr₅(PO₄)₃OH — беловит;
• SrV(Si₂O₇) — харадаит;
• SrB₂Si₂O₈ — пековит^[8]

Физик таралғанлыҡ кимәле буйынса стронций ер ҡабығында 23-сө урын биләй — уның масса өлөшө 0,014% тәшкил итә(литосферала — 0,045 %). Металдың Ер ҡабығындағы моль өлөшө 0,0029 %.

Диңгеҙ һыуында стронций бар (8 мг/л)^[9].

Ятҡылыҡтары

Калифорнияла, Аризонала, АҠШ-та, Яңы Гранадала, Төркиәлә, Иранда, Ҡытайҙа, Мексикала,Канадала, Малавиҙа ятҡылыҡтары билдәле^[10]

Рәсәйҙә стронций табылған төбәктәр: Күк таш (рус. Синие камни)(Дағстан), Мазуево (Пермь крайы), Табольск (Тула өлкәһе), шулай уҡ ятҡылыҡтар Бүрәт Республикаһында, Иркутск өлкәһендә, Красноярск крайында, Яҡутстанда һәм Курильск утрауында бар^[11].әммә әлеге ваҡытта мәғдән ятҡылыҡтары эшкәртелмәй

Стронций — йомшаҡ көмөшһыу-аҡ металл, һығылмалы һәм сүкелеүсән, бысаҡ менән еңел теленә.

Иреү температураһы: 768 °C, ҡайнау температураһы: 1390 °C.

Стронций үҙенсәлектәре буйынса кальцийға һәм барийға оҡшаш, улар араһында аралаш урынды биләй^[12].

Электрохимик көсөргәнеш серияһында стронций иң актив металдар араһында (уның нормаль электрод потенциалы −2.89 В). Һыу менән көслө реакцияға инеп, гидроксид барлыҡҡа килтерә.

Стронцийҙы һәм уның химик ҡушылмаларын ҡулланыуҙың төп өлкәләре — радиоэлектроника сәнәғәте, пиротехника, металлургия, аҙыҡ-түлек сәнәғәте.

Тәбиғи стронцийҙы кеше организмына тәьҫир итеү йәһәтенән радиоактив төрө менән бутарға ярамай (уның токсиндары аҙ, һәм улай ғына ла түгел, остеопорозды дауалау өсөн ҡулланыла).

Тәбиғи стронций — микроорганизмдар, үҫемлектәр һәм хайуандарҙың ҡушма өлөшө. Стронций кальцийҙың аналогы булып тора, шуға күрә уның иң һөҙөмтәле булып һөйәк туҡымаһына ерегә. Әҙерәк тотҡарланырға булдым йомшаҡ туҡыма 1 %. Дүрт йәшкә тиклем бала организмында стронций ҙур тиҙлек менән туплана, һөйәк туҡымаһының барлыҡҡакилеүе әүҙем бара.

• Стронций// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 24(1)-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Greenwood N. N., Earnshaw A. Chemistry of the Elements (англ.). — 2nd Ed. — Butterworth-Heinemann (англ.), 1997. — <nowiki>ISBN 0-08-037941-9

• Стронций//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
  • Стронций на Webelements
  • Стронций в Популярной библиотеке химических элементов 2006 йыл 13 февраль архивланған.