Кальций
Кальций (Calcium) — Ca, Д. И. Менделеев периодик системаһының II төркөм химик элементы. Йылтыр‑аҡ төҫлө металл, иреү t 842°С, ҡайнау t 1495°С, тығыҙлығы 1540 кг/м³. Ҡоро һауала 300°С юғарыраҡ температурала окислана. Хлор, бром, күпселек кислоталар (ҡуйыртылған көкөрт һәм азот кислоталарынан башҡа), дым булғанда — һауа, йылытҡанда — фтор, көкөрт, водород, азот, углерод, фосфор менән үҙ‑ара тәьҫир итешә. Күп металдарҙы уларҙың сульфидтарынан, оксидтарынан, галогенидтарынан ҡыҫырыҡлап сығара, алюмин, көмөш, алтын, баҡыр, литий, магний, ҡурғаш, аҡ ҡурғаш менән интерметалл берләшмәләр барлыҡҡа килтерә.
| |||||
| Ябай матдәнең тышҡы күренеше | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Уртаса ҡаты, көмөштәй аҡ металл | |||||
| Атом үҙенсәлектәре | |||||
| Исеме, символы, номеры | Ка́льций/Calcium (Ca), 20 | ||||
| Атом массаһы (моляр массаһы) | 40,078 а. м. б. (г/моль) | ||||
| Электрон конфигурация | [Ar] 4s2 | ||||
| Атом радиусы | 197 пм | ||||
| Химик үҙенсәлектәре | |||||
| Ковалент радиус | 174 пм | ||||
| Ион радиусы | (+2e) 99 пм | ||||
| Электроотиҫкәрелек | 1,00 (Полинг шкалаһы) | ||||
| Электрод потенциалы | −2,76 В | ||||
| Окисланыу дәрәжәһе | 2 | ||||
| Ионлашыу энергияһы (первый электрон) | 589,4 (6,11) кДж/моль (эВ) | ||||
| Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре | |||||
| Тығыҙлыҡ (н. ш.) | 1,55 г/см³ | ||||
| Иреү температураһы | 1112 K | ||||
| Ҡайнау температураһы | 1757 K | ||||
| Иреү йылылығы | 9,20 кДж/моль | ||||
| Парға әйләнеү йылылығы | 153,6 кДж/моль | ||||
| Моляр йылы һыйышлығы | 25,9[1] Дж/(K·моль) | ||||
| Моляр күләм | 29,9 см³/моль | ||||
| Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе | |||||
| Рәшәткә структураһы | кубическая гранецентрированная | ||||
| Рәшәткә параметры | 5,580 Å | ||||
| Дебай температураһы | 230 K | ||||
| Башҡа характеристикалар | |||||
| Йылы үткәреүсәнлек | (300 K) (201) Вт/(м·К) | ||||
| 20 | Кальций |
40,078 | |
| 4s2 | |
Башҡортостанда кальций берләшмәләрен «Каустик» ААЙ (К. хлориды), «Сода» ААЙ (Кальций оксиды, хлориды), Стәрлетамаҡ нефть химияһы заводы (Кальций ионоляты) етештерә. Шулай уҡ Кальций берләшмәләренең дарыу формаларын — глюконат, пангамат һәм хлорид («Фармстандарт—Өфө витамин заводы» ААЙ), глюконат һәм хлорид («Иммунопрепарат») сығарыу ойошторолған.
1957 йыл БДУ‑ла Һарытау университы ғалимдары менән берлектә байтаҡ күләмдә магний булғанда кальций барлығын билдәләү өсөн индикатор (Гидрон II) уйлап табыла, ул Бөтә Союз «Союзреактив» тресында етештерелә һәм химик лаб. практикаһына ҡулланыуға индерелә.
Иҫкәрмәләр
Кальций // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
 | Был химия буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |