Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода

На 2021 год на Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» дзейнічала 24 моўныя службы:

• на 11 мовах Азіі — азэрбайджанская, армянская, грузінская, дарыйская, казаская, кыргыская, пуштунская, пэрсыдзкая, таджыцкая, туркмэнская і ўзбэцкая;
• на 13 мовах Эўропы — альбанская, ангельская, баўгарская, беларуская, вугорская, крымскататарская, македонская, расейская, румынская, сэрбскахарвацкая, татарская, украінская і чачэнская^[5].

Вяшчаньне ахоплівала 22 краіны Эўразіі:

• 11 краінаў Азіі — Азэрбайджан, Армэнія, Аўганістан, Грузія, Іран, Казахстан, Кыргыстан, Пакістан, Таджыкістан, Туркмэністан і Ўзбэкістан;
• 11 краінаў Эўропы — Баўгарыя, Беларусь, Босьнія і Герцагавіна, Вугоршчына, Малдова, Паўночная Македонія, Расея, Румынія, Сэрбія (у тым ліку Косава), Украіна і Чарнагорыя^[6].

Налічвалася 19 мясцовых карэспандэнцкіх сядзібаў у 17 краінах:

• 7 у 6 краінах Азіі — Армэнія (Ерэван), Аўганістан (Кабул), Грузія (Тбілісі), Казахстан (Алматы і Нур-Султан), Кыргыстан (Бішкек) і Таджыкістан (Душанбэ);
• 12 у 11 краінах Эўропы — Баўгарыя (Сафія), Беларусь (Менск), Босьнія і Герцагавіна (Сараева), Вугоршчына (Будапэшт), Малдова (Кішынёў), Паўночная Македонія (Скоп'е), Расея (Масква), Румынія (Бухарэст), Сэрбія (Бялград і Прышціна, край Косава і Мятохія), Украіна (Кіеў) і Чарнагорыя (Падгорыца)^[6].

17 сакавіка 1949 году ў Нью-Ёрку (штат Нью-Ёрк, ЗША) супрацоўнік Цэнтральнай разьведвальнай управы (ЦРУ) Ален Далес (1893—1969) заснаваў Нацыянальны камітэт за свабодную Эўропу(en) для стварэньня ў Заходняй Нямеччыне радыёстанцыі, якая мела вяшчаць на падсавецкую частку Ўсходняй Эўропы. Радыё «Свабодная Эўропа» ўтварылі для вяшчаньня на краіны Усходняй Эўропы, якія пасьля 1945 году трапілі ў сфэру ўплыву СССР, а таксама на Летуву, Латвію ды Эстонію (ЗША не прызналі іх улучэньня ў склад СССР). Для астатніх 12 рэспублік СССР, у тым ліку Беларускай ССР, утварылі радыё «Вызваленьне». У студзені 1950 году радыёстанцыя набыла першы радыёперадавальнік у Лямпэртгайме (зямля Гэсэн, Заходняя Нямеччына). Сядзіба перамясьцілася ў Мюнхэн (зямля Баварыя, Заходняя Нямеччына). 4 ліпеня 1950 году пачалося вяшчаньне зь перасоўных радыёперадатчыкаў, уладкаваных у аўтафургонах, якія перамяшчаліся ўздоўж мяжы з Чэхаславакіяй — першыя перадачы былі на чэскай мове. Прыкладна праз год у Мюнхэне пад радыёстанцыю абсталявалі асобны будынак.

Беларуская служба Радыё «Вызваленьне» пачала вяшчаньне 20 траўня 1954 году^[7]. У 1959 годзе адбылася зьмена назову радыёстанцыі з «Вызваленьне» на «Свабода»^[8]. У 1973 годзе Радыё «Свабода» й Радыё «Свабодная Эўропа» вывелі з-пад фінансавай апекі Галоўнай разьведвальнай ўправы ЗША й перадалі пад кіраваньне адмыслова створанаму Камітэту міжнароднага радыёвяшчаньня. Ад таго часу фінансаваньне ажыцьцяўляецца адкрыта праз амэрыканскі Кангрэс^[9]. 1 кастрычніка 1976 году «Свабодную Эўропу» й Камітэт Радыё «Свабода» злучылі ў адно прадпрыемства^[10]. Пасьля ўсталяваньня дыпляматычных дачыненьняў між ЗША й КНР у 1979 годзе спынілі вяшчаньне на уйгурскай мове^[11], а пазьней — і на карачаева-балкарскай^[12]. 21 лютага 1981 году ў мюнхэнскім будынку радыёстанцыі адбыўся выбух, зладжаны на замову Аддзелу дзяржаўнае бясьпекі Румыніі групаю асобаў на чале з вэнэсуэльскім тэрарыстам Ільічом Рамірэсам Санчэсам зь мянушкай Шакал, які дагэтуль адбывае пажыцьцёвае зьняволеньне. У выніку выбуху некалькі чалавек было паранена, матэрыяльныя страты склалі некалькі мільёнаў даляраў^[13].

30 лістапада 1988 году СССР спыніў радыёглушэньне^[14]. У выніку скарачэньня ўрадавых выдаткаў амэрыканскім Кангрэсам і прэзыдэнтам Білам Клінтанам у 1993 годзе зачынілі вугорскую й аўганскую службы^[15]. У студзені 1994 году вяшчаньне пашырылася на краіны былой Югаславіі — Босьнію, Сэрбію, Харватыю й Чарнагорыю. Улетку 1994 году Біл Клінтан прыняў прапанову прэзыдэнта Чэхіі Вацлава Гаўла й чэскага ўраду аб пераезьдзе радыёстанцыі зь Мюнхэну ў пусты будынак фэдэральнага чэхаславацкага парлямэнту ў цэнтры Прагі. У жніўні амэрыканскі Кангрэс зацьвердзіў пастанову аб пераезьдзе, што закончылі ў 1995 годзе, а таксама «Закон аб міжнародным радыёвяшчаньні», на падставе якога ўсе невайсковыя ўрадавыя службы міжнароднага вяшчаньня падпарадкавалі адмыслова створанай Радзе кіраўнікоў радыёвяшчаньня. У 1994 годзе таксама адчынілася прадстаўніцтва ў Менску, першаю кіраўніцаю якога стала Жанна Літвіна^[16]. Пасьля пераезду першыя перадачы з Прагі загучалі 1 красавіка 1995 году, а першая беларуская — 8 траўня^[17].

У 1990-я гадох, пасьля палітычных зьменаў ва Ўсходняй Эўропе, зачынілі таксама польскую, чэскую й славацкую службы. Адначасна пачалося вяшчаньне на Іран ды Ірак. З 2000-х гадоў у этэр выходзілі перадачы на больш як 20 мовах. Вяшчаньне вялося на кароткіх хвалях, праз спадарожнікі й сеціва. Перадачы таксама рэтрансьляваліся ў многіх краінах мясцовымі радыёстанцыямі. На травень 2009 г. на сядзібе ў Празе працавалі 550 супрацоўнікаў. Прадстаўніцтвы працавалі ў 19 краінах^[18].

17 сакавіка 2022 году старшыня Радыё «Свабодная Эўропа» і Радыё «Свабода» Джэймі Флай паведаміў пра адкрыцьцё бюро навінаў у Вільні (Летува) для журналістаў Беларускай службы Радыё «Свабода». Пры гэтым, Джэймі Флай адзначыў, што ад пачатку расейскага ўварваньня ва Ўкраіну 24 лютага 2022 году па 16 сакавіка лік відэапраглядаў Радыё «Свабода» на «Ютубе» зь Беларусі вырас 4-кратна да 22,4 млн^[19].

У студзені 2012 году былы грамадзкі рэдактар^[20] радыё Алесь Астроўскі зазначыў, што ад часу «прыходу ў Белы дом Абамы» ў 2009 г. «радыё “Свабода”, якое вымушана знаходзіцца ў плыні “заходняй” палітыкі, займаецца прапагандай садамісцкай тэмы»^[21].

Асноўны артыкул: Радыё Свабода

На 2007 год беларуская служба радыё «Свабода» ахоплівала 7,8% слухачоў Беларусі^[22]. На 2016 год налічвала 12 журналістаў, зь іх 11 былі рэдактарамі: Сяргей Паўлавіч Абламейка, Багдан Андрусішын, Юры Дракахруст, Сяргей Дубавец, Аляксей Знаткевіч, Ян Максімюк, Сяргей Навумчык, Алена Радкевіч, Ганна Соўсь, Алена Ціхановіч і Сяргей Шупа^[23].

На 2021 год Кірыл Сухоцкі родам зь Беларусі кіраваў тэлевытворчасьцю на Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа». Таксама Сухоцкі быў рэгіянальным кіраўніком па Эўропе і наглядаў за армянскай, расейскай (у тым ліку адказваў за кругласодневы тэлеканал «Цяперашні час») ды ўкраінскай моўнымі службамі^[24].

Перадачы

На 2016 год беларуская служба радыё «Свабода» выпускала 9 перадачаў: «Вольная студыя», «Зона», «Новая Атлянтыда», «Падарожжы», «Паштовая скрынка 111», «Праскі акцэнт», «Трайны ўдар», «У турмах» і «Экспэртыза»^[25].

Частасьці

• Он-лайн: на сайце svaboda.org a 0:00-24:00.
• Сярэднія хвалі: 1386 кілягэрцаў (Менск) а 21:00-22:00 і 23:00-0:00. Радыёвяшчаньне ажыцьцяўлялася з радыёмачты ў мястэчку Вешынты(lt) (Анікштаўскі раён, Летува). Магутнасьць мачты складала 75 кіляват^[26]. Спынена 30 красавіка 2019 году.
• Спадарожнік «Хот Бёрд(en)» 13: арбітальнае разьмяшчэньне — 13° усходняй даўгаты, палярызацыя хваляў(en) — вэртыкальная, частасьць — 12,226 гігагэрцаў, папераджальнае выпраўленьне памылак(en) — 3/4, новая знакавая хуткасьць(en) — 27,5 мэгазнакаў/сэк., распазнавальнік пакета відэа і спасылкі на гадзіньнік перадачы — HB1-8:4260 і HB9-28:4360, хуткасьць дадзеных(en) — 192 кілябіт/сэк., кадаваньне(be) — MPEG2(en).
• Вяшчаньне на кароткіх хвалях спынена 24 чэрвеня 2016 году.

Кіраўнікі

• Вінцэнт Жук-Грышкевіч (1953—1956)
• Уладзімер Дудзіцкі (1956—1962)
• Уладзімер Цьвірка (1962—1968)
• Масей Сяднёў (1968—1983)
• Юры Сянькоўскі (1983—1991)
• Вячка Станкевіч (1991—1998)
• Аляксандар Лукашук (1999 — кастрычнік 2007)
• Ян Максімюк (кастрычнік 2007 — 2008)^[27]
• Аляксандар Лукашук (з 2008 г.)

• Навіны // Беларуская служба Радыё Свабода, 16 траўня 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  • Стрымы і аўдыё
  • Падкасты, кнігі, відэа і фота
  • Дашлі сваё
  • RSS-патокі
• Канал у «Тэлеграме»
• Паштовая рассылка