Сабор Васіля Блажэннага

У цяперашні час Пакроўскі сабор — філіял Дзяржаўнага гістарычнага музея. Уваходзіць у Спіс аб’ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА ў Расіі.

Пакроўскі сабор — адна з самых вядомых славутасцей Расіі. Для многіх жыхароў планеты Зямля ён з’яўляецца сімвалам Масквы (такім жа, як Эйфелева вежа для Парыжа). Перад саборам з 1931 года знаходзіцца бронзавы Помнік Мініну і Пажарскаму (устаноўлены на Чырвонай плошчы ў 1818 годзе).

Версіі аб стварэнні

Пакроўскі сабор быў пабудаваны ў 1555—1561 гадах па загаду Івана Грознага ў памяць аб узяцці Казані і перамозе над Казанскім ханствам.

Існуе некалькі версій аб стваральніках сабора.

Па адной з версій, архітэктарам быў вядомы пскоўскі майстар Постнік Якаўлеў па мянушцы Барма.Па другой, шырока вядомай версіі Барма і Поснік — два розныя дойліды, якія ободва ўдзельнічалі ў будаўніцтве; гэта версія цяпер лічыцца ўстарэлай^[2][3]. Згодна з трэцяй версіяй, сабор быў пабудован невядомым заходнееўрапейскім майстрам (магчыма, італьянцам, як і раней — значная частка пабудоў Маскоўскага Крамля), адсюль і такі непаўторны стыль, які спалучае традыцыі як рускага дойлідства, так і еўрапейскага дойлідства эпохі Адраджэння, але гэта версія пакуль дакументальна не пацверджана.

Згодна з легендаю, архітэктара (архітэктараў) сабора асляпілі па загаду Івана Грознага, каб яны не змаглі больш пабудаваць падобнага храма. Аднак, калі аўтар сабора — Поснік, то ён не мог быць аслеплены, бо на працягу некалькіх гадоў пасля будаўніцтва сабора ўдзельнічаў у стварэнні Казанскага крамля^{[заўв 1]}.

Сабор у канцы XVI—XIX стст.

У 1588 годзе к храму была прыбудована цэркаў Васіля Блажэннага, дзеля чаго ў паўночна-ўсходняй частцы сабора залажылі арачныя праёмы. Архітэктурна цэркаў уяўляла сабой самастойны храм з асобным уваходам.

У канцы XVI ст. з’явіліся фігурныя главы сабора — замест першапачатковага пакрыцця, якое згарэла падчас чарговага пажару.

У другой палове XVII ст. аблічча сабора істотна змянілася — адкрытую галерэю-гульбішча вакол верхніх цэркваў перакрылі скляпеннем, а над белакаменными лесвіцамі збудавалі ганкі, упрыгожаныя шатрамі.

Знешняя і ўнутраная галерэя, пляцоўкі і парапеты ганкаў былі распісаны раслінным арнаментам. Гэтыя абнаўленні былі завершаны к 1683 году, а звесткі аб іх уключылі ў надпісы на керамічных кафлях, якімі ўпрыгожылі фасад сабора.

У 1817 годзе архітэктар Ёсіп Бове пры рэканструкцыі Чырвонай плошчы, вылажыў падпорную сцяну храма каменем і ўстанавіў чыгунную агароджу (спачатку ўздоўж Маскварэцкай вуліцы; у 1834 годзе, пасля пракладкі Маслянога завулка — з паўднёвага боку храма)^[5].

Рэстаўрацыя

Пажары, частыя ў драўлянай Маскве, моцна шкодзілі Пакроўскаму сабору, і таму ўжэ з канца XVI ст. у нём праводзіліся рамонтныя работы. На працягу больш чым чатырохсотгадовай гісторыі помніка падобныя работы непазбежна змянялі ягонае аблічча ў адпаведнасці з эстэтычнымі густамі тых часоў.У дакументах сабора за 1737 г. упершыню згадваецца імя архітэктара Івана Мічурына, пад чыім кіраўніцтвам праводзіліся работы па аднаўленню архітэктуры і ўнутранага ўбранства сабора пасля так званага «Троіцкага» пажара 1737 года. Наступныя комплексныя рамонтныя работы ажыццяўляліся ў саборы па загаду Кацярыны II у 1784—1786 гг. Кіраваў імі архітэктар Іван Якаўлеў. У 1900—1912 гадах рэстаўрацыю Храма ажыццявіў архітэктар С. У. Салаўёў. У 1920-е годы рамонтна-рэстаўрацыйныя работы ў храме праводзілі архітэктары М. С. Курдзюкоў і А. А. Жэлябужскі^[6].

Савецкія часы. Музей

У 1918 годзе Пакроўскі сабор стаў адным з першых помнікаў культуры, узятых пад дзяржаўную ахову, як помнік нацыянальнага і сусветнага значэння. З гэтага часу пачалося ператварэння храма ў музей. Першым наглядчыкам стаў протаіерэй Іаан Кузняцоў. У паслярэвалюцыйныя гады сабор знаходзіўся ў гаротнум стане. У многіх месцах працякаў дах, былі выбіты шыбы, зімой нават унутры цэркваў ляжаў снег. Іаан Кузняцоў адзін падтрымліваў парадак у саборы.

У 1923 годзе было прынята рашэнне аб стварэнні ў саборы гісторыка-архітэктурнага музея. Яго першым загадчыкам стаў навуковы супрацоўнік Гістарычнага музея Е. І. Сілін. 21 траўня музей адкрылі для наведвальнікаў. Пачалося актыўнае камплектаванне фондаў.

У 1928 годзе музей «Пакроўскі сабор» стаў філіялам Дзяржаўнага гістарычнага музея. Нігледзячы на пастаянныя рэстаўрацыйныя работы, якія вядуцца ў саборы ўжэ амаль стагоддзе, музей заўсёды адкрыты для наведвальнікаў. Ён закрываўся толькі раз — у час Вялікай Айчыннай вайны. У 1929 годзе ў храме былі забаронены богаслужэнні, і былі зняты званы. У сярэдзіне 1930-х гг. храму пагражала разбурэнне, аднак ён пазбег гэтага^[7][8]. Адразу ж пасля вайны прыступілі да сістэматычных работ па аднаўленню сабора, і 7 верасня 1947 года, у дзень святкавання 800-годдзя Масквы, музей ізноў адкрыўся. Сабор стаў шырока вядомы не толькі ў Расіі, але і далёка за яе межамі.

З 1991 года Пакроўскі сабор знаходзіцца ў сумесным карыстанні музея і Рускай праваслаўнай царквы. Пасля працяглага перапынку ў храме былі адноўлены богаслужэнні.