Χρυσό Παπούτσι
Το Χρυσό Παπούτσι (γαλλικά: Soulier d'Or) είναι ατομικό ευρωπαϊκό ποδοσφαιρικό βραβείο. Απονέμεται στον κορυφαίο σκόρερ μεταξύ των πρώτων κατηγοριών των ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων ποδοσφαίρου. Καθιερώθηκε τη σεζόν 1967-68 με πρωτοβουλία του γαλλικού περιοδικού France Football. Στο δεύτερο και στον τρίτο της κατάταξης απονέμονται το Αργυρό και το Χάλκινο Παπούτσι, αντίστοιχα.
.jpg)
Από την περίοδο 1996-97 η κατάταξη των σκόρερ γίνεται με βάση ένα σύστημα βαθμών, στο οποίο τα γκολ από τα πέντε μεγαλύτερα και δυσκολότερα πρωταθλήματα (αγγλικό, ισπανικό, ιταλικό, γερμανικό, γαλλικό) βαθμολογούνται με 2 βαθμούς, ενώ όλα τα υπόλοιπα με 1,5 ή 1. Ο συντελεστής δυσκολίας των πρωταθλημάτων καθορίζεται με βάση την ετήσια κατάταξη της UEFA.
Από την περίοδο 1996-97 και μέχρι σήμερα, η απονομή του βραβείου γίνεται από τη European Sports Media.[1]
Πρώτη περίοδος του θεσμού (1968–91)
Ως το 1991 το Χρυσό Παπούτσι κατακτούσε όποιος ποδοσφαιριστής σημείωνε τα περισσότερα γκολ στο εθνικό του πρωτάθλημα, ανεξαρτήτως της δυσκολίας του.
* Ο Τόνι Πόλστερ παρέλαβε το βραβείο ετεροχρονισμένα, το 1990, λόγω της τιμωρίας του Ρουμάνου Ροντιόν Καματάρου. Παρ΄ όλα αυτά, επιτράπηκε στον Καματάρου να κρατήσει το δικό του βραβείο.[2][3]
* Ο Ντάρκο Πάντσεφ παρέλαβε το έπαθλο μόλις το 2006, λόγω μιας διαμαρτυρίας από την Κύπρο, όπου δύο παίκτες (Σουάντ Μπετσίροβιτς και Πανίκος Ξιούρουππας) ισχυρίστηκαν ότι είχαν σκοράρει 40 γκολ, αν και στις επίσημες λίστες των σκόρερ αναφέρονταν μόνο 19. Με αφορμή αυτή την περίπτωση, το περιοδικό France Football αποφάσισε να διακόψει την απονομή του επάθλου.[4][5]
Ενδιάμεση μεταβατική περίοδος (1991–96)
Το 1991, το France Football διέκοψε την απονομή του επάθλου. Αφορμή υπήρξε η υπόθεση Πάντσεφ του 1990-91, αλλά πραγματική αιτία ήταν η δημιουργία δεκάδων νέων πρωταθλημάτων αμφίβολης δυναμικότητας, έπειτα από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Έτσι η κατάταξη που ακολουθεί είναι ανεπίσημη. Το 1996 το Χρυσό Παπούτσι καθιερώθηκε ξανά αλλά με νέους κανονισμούς.[6]
| Περίοδος | Παίκτης | Σύλλογος (Χώρα) | Γκολ |
|---|---|---|---|
| 1991-92 |  Άλι Μακόιστ [7] | Ρέιντζερς Γλασκώβης (Σκοτία) | 34 |
| 1992-93 | Άλι Μακόιστ [8] | Ρέιντζερς Γλασκώβης (Σκοτία) | 34 |
| 1993-94 |  Ντέιβιντ Τέιλορ | Πόρθμαντογκ ΦΚ (Ουαλία) | 43 |
| 1994-95 |  Αρσέν Αβιτισγιάν | Χομενετμέν Γερεβάν (Αρμενία) | 39 |
| 1995-96 |  Ζβιαντ Εντελάτζε | ΦΚ Μαργκβέτι (Γεωργία) | 40 |
Νέα περίοδος του θεσμού (1996 ως σήμερα)
Το νέο σύστημα
Από την περίοδο 1996-97 την απονομή του επάθλου ανέλαβε η "European Sports Magazines", δηλαδή η «Ένωση Αθλητικών Περιοδικών της Ευρώπης». Αποφασίστηκε ο νικητής να προκύπτει από ένα σύστημα βαθμολογίας, στο οποίο τα γκολ στα δυσκολότερα πρωταθλήματα πριμοδοτούνται με περισσότερους πόντους.[9] Με το νέο σύστημα δεν αδικούνται οι σπουδαίοι σκόρερ που αγωνίζονται σε κορυφαίες ομάδες καλών πρωταθλημάτων, όπου είναι πιο δύσκολο το σκοράρισμα. Από την άλλη, όμως, είναι πλέον πολύ δύσκολο να κατακτήσει το χρυσό παπούτσι παίκτης που δεν αγωνίζεται σε υψηλής βαθμολογίας πρωτάθλημα. Είναι χαρακτηριστικό πως μετά το 1996 μόνο τέσσερις φορές πήραν το έπαθλο ποδοσφαιριστές πρωταθλημάτων "δεύτερου" επιπέδου, στα οποία τα γκολ έχουν συντελεστή 1,5 και καμιά φορά από πρωταθλήματα με συντελεστή 1. Όλες τις άλλες χρονιές οι νικητές προέρχονταν από πρωταθλήματα με συντελεστή 2.
Το σύστημα βαθμολογίας έχει ως εξής:
- 2 βαθμοί: κάθε γκολ στα πρωταθλήματα που βρίσκονται στις θέσεις 1 ως 5 με βάση την κατάταξη της UEFA.
- 1,5 βαθμός: κάθε γκολ στα πρωταθλήματα που βρίσκονται στις θέσεις 6 ως 21.
- 1 βαθμός: κάθε γκολ στα πρωταθλήματα που βρίσκονται από την 22η θέση και μετά.
Οι νικητές μετά το 1996
Πολλαπλές κατακτήσεις
Η κατάκτηση του επάθλου έστω και μία φορά είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση, μιας και οι ποδοσφαιριστές αγωνίζονται σε διαφορετικά πρωταθλήματα και επομένως συναγωνίζονται με άνισους όρους. Πολύ πιο δύσκολο είναι να το κατακτήσουν για δεύτερη ή τρίτη φορά. Στα τόσα χρόνια του θεσμού, μόλις δύο ποδοσφαιριστές έχουν καταφέρει να κερδίσουν το έπαθλο τρεις φορές στην καριέρα τους, ενώ άλλοι οκτώ το πήραν δύο φορές.
- Το 2019, ο Αργεντινός Λιονέλ Μέσι έγινε ο πρώτος παίκτης στην ιστορία του ποδοσφαίρου που κατέκτησε το βραβείο για 6η φορά (όλες με την Μπαρτσελόνα).
- Το 2019, ο Λιονέλ Μέσι έγινε ο πρώτος στην ιστορία που το κατέκτησε για 3 συνεχόμενες σεζόν (2016-17, 2017-18 και 2018-19).
- Το 2018, ο Λιονέλ Μέσι έγινε ο πρώτος ποδοσφαιριστής στην ιστορία που κατέκτησε τον τίτλο για 5η φορά.
- Το 2013, ο Λιονέλ Μέσι έγινε ο πρώτος ποδοσφαιριστής στην ιστορία που το πήρε για 3η φορά.
- Ο πρώτος που κατάφερε διπλή κατάκτηση ήταν ο Γερμανός Γκερντ Μίλερ, ο οποίος κέρδισε το δεύτερο χρυσό του παπούτσι το 1972.
- Ο πρώτος που κατάφερε να το κατακτήσει δύο συνεχόμενες χρονιές ήταν ο Σκοτσέζος Άλι Μακόιστ, το 1992 και 1993.
- Ο πρώτος που κατάφερε διπλή κατάκτηση με δύο διαφορετικούς συλλόγους ήταν ο Βραζιλιάνος Μάριο Ζαρντέλ, το 1999 και 2002.
- Ο πρώτος που το κατέκτησε με συλλόγους από δύο διαφορετικά πρωταθλήματα ήταν ο Πορτογάλος Κριστιάνο Ρονάλντο, το 2008 και το 2011.
Ποδοσφαιριστές με δύο ή περισσότερα έπαθλα
| Έπαθλα | Ποδοσφαιριστής | Χρονιές | Σχόλια |
|---|---|---|---|
 Λιονέλ Μέσι | 2010, 2012, 2013, 2017, 2018, 2019 | - ο μοναδικός που το κατέκτησε έξι φορές -ο μοναδικός που το κατέκτησε πέντε φορές -ο πρώτος που το κατέκτησε τρεις φορές -ο μοναδικός που το κατέκτησε σε τρεις συνεχόμενες περιόδους -ο μοναδικός που το κατέκτησε δύο φορές σε δύο συνεχείς περιόδους -ο μοναδικός που το κατέκτησε με 100 πόντους | |
 Κριστιάνο Ρονάλντο | 2008, 2011, 2014, 2015 | ο πρώτος που το κατέκτησε με συλλόγους από διαφορετικά πρωταθλήματα | |
 Γκερντ Μίλερ | 1970, 1972 | ο πρώτος που το κατέκτησε δύο φορές | |
| Εουσέμπιο | 1968, 1973 | ο πρώτος που το κατέκτησε | |
 Ντούντου Τζορτζέσκου | 1975, 1977 | ||
| Φερνάντο Γκόμες | 1983, 1985 | ||
| Άλι Μακόιστ | 1992, 1993 | ο πρώτος που το κατέκτησε σε δύο συνεχείς περιόδους | |
 Μάριο Ζαρντέλ | 1999, 2002 | ο πρώτος που το κατέκτησε με διαφορετικούς συλλόγους | |
 Τιερί Ανρί | 2004, 2005 | ||
 Ντιέγο Φορλάν | 2005, 2009 | με διαφορετικούς συλλόγους | |
 Ρόμπερτ Λεβαντόφσκι | 2021, 2022 |
Οι πιο παραγωγικοί
Στην ιστορία του θεσμού υπήρξαν κάποιοι ιδιαίτερα παραγωγικοί σκόρερ, οι οποίοι κατέκτησαν το έπαθλο ξεπερνώντας τα 40 γκολ πρωταθλήματος σε μια σεζόν. Κορυφαίος όλων ο Αργεντινός Λιονέλ Μέσι, ο μοναδικός που πέτυχε 50 γκολ σε μια σεζόν, και μάλιστα στο απαιτητικό πρωτάθλημα Ισπανίας, το 2011-12. Ο πρώτος που πέτυχε πάνω από 40 γκολ ήταν ο Πορτογάλος Εουσέμπιο, το 1967-68. Ο ίδιος ήταν ο πρώτος που το κατάφερε και δεύτερη φορά, το 1972-73, κάτι που πέτυχε μόνο ο Μέσι και μάλιστα σε δύο συνεχόμενες σεζόν, το 2011-12 και το 2012-13. Οι πιο παραγωγικοί σκόρερ είναι:
| Γκολ | Παίκτης | Σύλλογος (Χώρα) | Σεζόν |
|---|---|---|---|
| Λιονέλ Μέσι | Μπαρτσελόνα (Ισπανία) | 2011-12 | |
48 | Κριστιάνο Ρονάλντο | Ρεάλ Μαδρίτης (Ισπανία) | 2014-15 |
| Ντούντου Τζορτζέσκου | Ντιναμό Βουκουρεστίου (Ρουμανία) | 1976-77 | |
| Έκτορ Γιαζάλδε | Σπόρτινγκ Λισαβόνας (Πορτογαλία) | 1973-74 | |
| Λιονέλ Μέσι | Μπαρτσελόνα (Ισπανία | 2012-13 | |
 Γιόσιπ Σκόμπλαρ | Ολιμπίκ Μαρσέιγ (Γαλλία) | 1970-71 | |
| Ροντιόν Καματάρου | Ντιναμό Βουκουρεστίου (Ρουμανία) | 1986-87 | |
| Ντορίν Ματεούτς | Ντιναμό Βουκουρεστίου (Ρουμανία) | 1988-89 | |
| Ντέιβιντ Τέιλορ | Πόρθμαντογκ (Ουαλία) | 1993-94 | |
| Εουσέμπιο | Μπενφίκα (Πορτογαλία) | 1967-68 | |
| Μάριο Ζαρντέλ | Σπόρτινγκ Λισαβόνας (Πορτογαλία) | 2001-02 | |
 Χανς Κρανκλ | Ραπίντ Βιέννης (Αυστρία) | 1977-78 | |
| | Μπάγερν Μονάχου (Γερμανία) | 2020-21 | |
| Γκερντ Μίλερ | Μπάγερν Μονάχου (Γερμανία) | 1971-72 | |
| Εουσέμπιο | Μπενφίκα (Πορτογαλία) | 1972-73 | |
| Ζβιαντ Εντελάτζε | Μαργκβέτι (Γεωργία) | 1995-96 | |
| Κριστιάνο Ρονάλντο | Ρεάλ Μαδρίτης (Ισπανία) | 2010-11 | |
| Λουίς Σουάρες | Μπαρτσελόνα (Ισπανία | 2015-16 |
Έλληνες τροπαιούχοι
Ως τώρα κανείς ποδοσφαιριστής της Α΄ Εθνικής δεν κατάφερε να κερδίσει το Χρυσό Παπούτσι. Ο μόνος Έλληνας που το κατάφερε ήταν ο Νίκος Μαχλάς το 1997-98, όταν αγωνιζόταν στην ολλανδική Φίτεσε Άρνεμ.[10]
Τέσσερις Έλληνες παίκτες έχουν πάρει το Αργυρό Παπούτσι χάνοντας για λίγο το χρυσό. Ήταν οι εξής:[6]
- 1968-69: Γιώργος Σιδέρης (Ολυμπιακός Π.): 35 γκολ (πρώτος ο Βούλγαρος Πέταρ Ζέκοφ με 36).[2]
- 1971-72: Αντώνης Αντωνιάδης (Παναθηναϊκός): 39 γκολ (πρώτος ο Γερμανός Γκερντ Μίλερ με 40).[2]
- 1978-79: Θωμάς Μαύρος (ΑΕΚ): 31 γκολ (πρώτος ο Ολλανδός Κέες Κιστ με 34).[2]
- 1992-93: Βασίλης Δημητριάδης (ΑΕΚ): 33 γκολ (πρώτος ο Σκωτσέζος Άλι Μακόιστ με 34).[2]
Επίσης, τρεις ποδοσφαιριστές από το ελληνικό πρωτάθλημα έχουν κερδίσει το Χάλκινο Παπούτσι:
- 1970-71: Γιώργος Δέδες (Πανιώνιος): 28 γκολ.[2]
- 1982-83: Νίκος Αναστόπουλος (Ολυμπιακός Π.): 29 γκολ.[2]
- 1997-98: Κριστόφ Βαζέχα (Παναθηναϊκός): 32 γκολ.[2]
Παραπομπές
Πηγές
- "ΑΛΜΑΝΑΚ: Όλα για το ποδόσφαιρο '91", εκδ. Εικόνες, τόμ. Γ΄, σελ. 202.