Europejski Złoty But
Europejski Złoty But (ang.: European Golden Shoe, wcześniej znany jako European Golden Boot) – coroczna piłkarska nagroda przyznawana dla najlepszego strzelca spośród wszystkich najwyższych europejskich lig zrzeszonych w UEFA. Nagroda ta przyznawana jest od sezonu 1967/68 (pierwotnie przez magazyn L'Équipe) i początkowo nazywała się Soulier d'Or, co po francusku oznacza Złoty but).
W 1991 roku, w wyniku protestu Cypryjskiego Związku Piłki Nożnej, który twierdził, iż w tamtejszej lidze jeden z graczy rzekomo zdobył 40 goli, L'Équipe zdecydowała się zawiesić plebiscyt i do 1996 roku nagroda przyznawana była nieoficjalnie. Jednakże w 1996 roku jeden ze sponsorów nagrody, firma Adidas, wraz z European Sports Media, zdecydowała się kontynuować plebiscyt[1]. Najlepszy strzelec sezonu 1990/91, Darko Panczew, nie otrzymał swojej nagrody do 2006 roku[2]. Wtedy to L'Équipe podało w wątpliwość doniesienia Cypryjczyków. Jakiś czas potem Michel Platini skomentował tę sytuację słowami: Choć z opóźnieniem, nagroda trafia we właściwe ręce[3]. Plebiscyt został wznowiony w 1996 roku ze zmienionymi zasadami. Od tego czasu Złoty But przyznaje się w oparciu o system punktowy, który ułatwia piłkarzom z silniejszych lig wygrywanie z piłkarzami z lig słabszych. Oznacza to również, że gole z mocniejszych lig są „więcej warte” od tych zdobytych w mniej prestiżowych rozgrywkach.
Od 1968 do 1991
.jpg)
.jpg)
W latach 1968–1991 Europejski Złoty But przyznawany był dla najlepszego strzelca spośród wszystkich europejskich lig. W tym okresie dwukrotnie tytuł ten przyznawany był Eusébio, Gerdowi Müllerowi, Dudu Georgescu i Fernando Gomesowi[4].
Sezony, gdy dwóch zawodników zajęło ex aequo pierwsze miejsce
Od 1992 do 1996
Oficjalnie plebiscyt nie był prowadzony od 1991 roku z powodu procesu cypryjskiego ZPN, którego zdaniem nagrodę powinien otrzymać zawodnik z tamtejszej ligi, który rzekomo zdobył 40 goli (choć król strzelców ligi cypryjskiej tamtego sezonu skończył z wynikiem 19 zdobytych goli)[2]. W wyniku tego L'Équipe zdecydowało się zaprzestać przyznawania tej nagrody i Złoty But powrócił oficjalnie dopiero w 1996 roku. Od sezonu 1996/97 European Sports Magazines (ESM), którego członkiem jest także L'Équipe, zdecydowało się wprowadzić system punktowy. Od tej pory liczba goli mnożona była przez współczynnik, który zależał od wyników drużyny z poszczególnych lig w europejskich pucharach w ciągu ostatnich 5 sezonów[7].
W międzyczasie najwięcej goli w Europie zdobywali:
| Sezon | Kraj | Zawodnik | Klub | Liga | Gole | Przypisy |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1991/92[7][8]. |  Szkocja | Ally McCoist | Rangers | Scottish Premier Division | 34 | [7][9] |
| 1992/93[7][10]. | Szkocja | Ally McCoist | Rangers | Scottish Premier Division | 34 | [7][9] |
| 1993/94 |  Walia | David Taylor | Porthmadog | Welsh Premier League | 43 | [7] |
| 1994/95 |  Armenia | Arsen Awetisjan | Homenetmen Erywań | Bardzragujn chumb | 39 | [7] |
| 1995/96 |  Gruzja | Zwiad Endeladze | Margweti Zestaponi | Umaglesi Liga | 40 | [7] |
Od 1997
Od sezonu 1996/97 European Sports Magazines przyznaje Złoty But w oparciu o system współczynników. Oznacza to, że zawodnik z silniejszej ligi, który zdobył mniej goli, ma szansę wyprzedzić zawodnika ze słabszej ligi, który strzelił więcej bramek.
Współczynniki odczytywane są z rankingu współczynników UEFA, który zależy od wyników klubów z każdej ligi w europejskich pucharach w ciągu ostatnich pięciu sezonów. Gole zdobyte przez zawodników pięciu najsilniejszych lig mnożone są przez współczynnik 2, natomiast w ligach z miejsc od szóstego do dwudziestego pierwszego współczynnik wynosi 1,5[7]. Dlatego np. zdobywca goli w Serie A, włoskiej ekstraklasie, może liczyć na wyższe miejsce niż strzelec ze słabszej Welsh Premier League, czyli najwyższej walijskiej klasie rozgrywkowej[4].
Thierry Henry to pierwszy zawodnik, który zdobył Złotego Buta w dwóch kolejnych sezonach. Mário Jardel, Diego Forlán, Cristiano Ronaldo i Luis Alberto Suárez wygrywali go z dwoma różnymi klubami, przy czym Ronaldo i Suárez triumfowali grając także w różnych ligach (angielskiej i hiszpańskiej). Lionel Messi jest pierwszym zawodnikiem, który zdobył nagrodę trzy razy oraz ustanowił rekord 50 goli w sezonie. Do Messiego należy także rekord sześciu zdobytych Złotych Butów.
Sezony, gdy dwóch zawodników zajęło ex aequo pierwsze miejsce
Zwycięzcy
- Pod uwagę nie brano zwycięzców z lat 1991–1996, gdy plebiscyt był nieoficjalny.
Według piłkarzy
| Miejsce | Piłkarz | Liczba tytułów |
|---|---|---|
| 1. |  Lionel Messi | 6 (2009/10, 2011/12, 2012/13, 2016/17, 2017/18, 2018/19) |
| 2. |  Cristiano Ronaldo | 4 (2007/08, 2010/11, 2013/14*, 2014/15) |
| 3. | Eusébio | 2 (1967/68, 1972/73) |
 Gerd Müller | 2 (1969/70, 1971/72) | |
 Dudu Georgescu | 2 (1974/75, 1976/77) | |
| Fernando Gomes | 2 (1982/83, 1984/85) | |
| Ally McCoist | 2 (1991/92, 1992/93) | |
 Mário Jardel | 2 (1998/99, 2001/02) | |
 Thierry Henry | 2 (2003/04, 2004/05*) | |
 Diego Forlán | 2 (2004/05*, 2008/09) | |
| Luis Suárez | 2 (2013/14*, 2015/16) | |
 Robert Lewandowski | 2 (2020/21, 2021/22) |
- *Wspólny tytuł.
Według narodowości
| Miejsce | Kraj | Liczba tytułów |
|---|---|---|
| 1. | Portugalia | 8 |
| 2. | Argentyna | 7 |
| 3. |  Holandia | 4 |
| Rumunia | 4 | |
| Urugwaj | 4 | |
| 6. | Brazylia | 3 |
 Bułgaria | 3 | |
 Włochy | 3 | |
| 9. |  Austria | 2 |
| Francja | 2 | |
 Jugosławia | 2 | |
| Niemcy | 2 | |
| Polska | 2 | |
 Turcja | 2 | |
| 15. |  Anglia | 1 |
 Belgia | 1 | |
 Cypr | 1 | |
 Grecja | 1 | |
 Meksyk | 1 | |
 Norwegia | 1 | |
 Szwecja | 1 | |
| Walia | 1 |
Według lig
| Miejsce | Liga | Liczba tytułów |
|---|---|---|
| 1. |  Primera División | 15 |
| 2. | Premier League | 7 |
| Primeira Liga | 7 | |
| 4. | Bundesliga niemiecka | 4 |
| Eredivisie | 4 | |
| Liga I | 4 | |
| 7. | A Profesionałna futbołna grupa | 3 |
| Scottish Premier League | 3 | |
| Serie A | 3 | |
| 10. | Bundesliga austriacka | 2 |
| 11. | Bardzragujn chumb | 1 |
| Eerste klasse | 1 | |
| Ligue 1 | 1 | |
| Protathlima A’ Kategorias | 1 | |
| Prva liga Jugoslavije | 1 | |
| Süper Lig | 1 | |
 Umaglesi Liga | 1 | |
| Welsh Premier League | 1 |
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Actual Standing www.eurotopteam.com
- European Sports Magazine. eusm.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-18)].
- Finałowa klasyfikacja 2008/09. worldsoccer.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-16)].
- Lista współczynników UEFA. europeancups.altervista.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-13)].
- Zdobywcy Europejskiego Złotego Buta