Galzori larriko espezie

Galzori larriko espezie, galtzeko edo desagertzeko arrisku larrian dagoen espeziea da, iraungitzeko arrisku larrian dauden espezieen artean sailkatutako espezie bat da. Populazio basatien kontserbazio egoerari dagokionez, galzorikoa (sigla: EN, ingelesezko endangered hitzetik) da egoera larrietan bigarrena, Nazio Batuen Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Erakundeak (IUCN) egiten duen Zerrenda Gorriaren arabera; larriena, berriz, galzori oso larrikoa (CR) da.

IUCNren Zerrenda Gorrian animalien egoera neurtzen da. Arriskuan dauden animaliak hiru mailatan sailkatzen dira.

Iberiar katamotza (*Lynx pardinus*), galzoriko espezie bat.

2012an, IUCNren Zerrenda Gorrian 3079 animalia eta 2655 landare espezie ageri ziren galzorian (EN), mundu osoan.^[1] 1998ko zifrak, berriz, 1102 eta 1197 izan ziren, hurrenez hurren.

Herrialde askotan, kontserbazioaren mende bizi diren espezieak babesteko legeak dituzte: adibidez, ehiza debekatzen dute, lurzoruaren garapena murrizten dute edo natura erreserbak sortzen dituzte.

«	IUCNk kudeatutako Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorriko espezieen %28 galtzeko arriskuan daude. Erakunde horrek ohartarazi du larri daudela zenbait atun espezie, eta marrazo, arrain zabal, basalabore eta zuhaitz, bai eta Komodoko dragoia ere.^[2]	»
—Jakes Goikoetxea. Berria.eus. 2021-09-17.

Espezie bat desagertzeko arrisku kritikotzat hartzen da (nazioartean CR gisa laburtua), Natura Kontserbatzeko Nazioarteko Batasunak (UICN) ebaluatu ondoren, kategoria horretan sailkatzen denean eta zerrenda gorrian sartzen denean, egoera basatian desagertzeko arrisku oso handia duelako.^[3]

Kategoria honetan sartzen dira azken 10 urteetan edo 3 belaunalditan biztanleriaren %80 eta %90 arteko beherakada handia izan duten espezieak, fluktuazioak, banaketa geografikoaren maila gutxitzea edo zatikatzea, edo 250 ale heldu baino gutxiagoko populazioa.^[3]

Ondorioz, kategoriak desagertzeko arrisku oso handia adierazten du, eta kontserbazio neurri garrantzitsuak eskatzen ditu espeziea epe labur edo ertainean desagertu ez dadin. UICNko kategorien sisteman, arriskuan (EN) eta egoera basatian (EW) desagertua izan aurretik dagoen arrisku-maila da.

IUCNren Zerrenda Gorriaren 2008ko bertsioan, arrisku larriko kategorian 1665 animalia-taxoi eta 1575 landare-espezie sartzen dira.^[4] Kategoria horretan parte hartzen duten beste talde taxonomiko batzuk Basidiomycota (taxoi bat), Lecanoromycete (taxoi bat) eta Phaeophyceae (4 taxoi) dira.

Antzeko sailkapenak

Sistema batzuek antzeko kategoriak dituzte, adibidez:

Basa Fauna eta Landaredian Arriskuan dauden Espezieen Nazioarteko Merkataritzari buruzko Hitzarmenaren (CITES) sailkapenen arabera, galzorian dauden espezieak I. Eranskinak babesten ditu kritikoak. Salbuespenezko kasuetan soilik salduko dira.^[5] Europar Batasunean I. eranskina A eranskin gisa bataiatu da, eta babes neurriak ezarri dira, A eranskin gisa EBtik kanpoko espezieak sartzen baitira. CITESen II. eranskintzat hartuko dira.^[6]^[7]

NatureServe erakunde kontserbazionistak emandako G1 kategoriak mundu mailan desagertzeko arriskuan dauden espezie guztiak biltzen ditu.^[8]
Australiako 1999ko Ingurumena Babesteko eta Biodibertsitatea Zaintzeko Aktako "arrisku larrian" kategorian sartzen dira ebaluatu ondoren antzeko irizpideekin bat datozen herrialde horretako espezieak.^[9]
Zeelanda Berriko Mehatxuak Sailkatzeko Sistemaren "Nazio-maila kritikoan" (OE) irizpideak IUCNren Zerrenda Gorriaren kategoria baliokidearen antzeko espezieak dituzten irizpideak ere jasotzen ditu.