Mainz
Mainz[1][2] (alemanez eta ofizialki Mainz) Alemaniako Renania-Palatinatua estatu federaleko hiriburua da. Rhin ibaiak banatzen du Hessengo hiriburua den Wiesbadenetik.
| Mainz Mainz | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| hiri handia | |||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||||||||||||
| Estatu burujabe |  Alemania | ||||||||||||||||||||
| Alemaniako estatua |  Renania-Palatinatua | ||||||||||||||||||||
| Alkatea | Nino Haase (en)  | ||||||||||||||||||||
| Izen ofiziala | Mainz | ||||||||||||||||||||
| Jatorrizko izena | Mainz | ||||||||||||||||||||
| Posta kodea | 55116–55131 eta 55001–55131 | ||||||||||||||||||||
| Udalerri kodea | 07315000 | ||||||||||||||||||||
| Geografia | |||||||||||||||||||||
| Koordenatuak | 49°59′58″N 8°16′25″E / 49.9994°N 8.2736°E | ||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| Azalera | 97.73 km² | ||||||||||||||||||||
| Altuera | 89 m | ||||||||||||||||||||
| Mugakideak | Mainz-Bingen (en) , Wiesbaden eta Groß-Gerau (en) | ||||||||||||||||||||
| Demografia | |||||||||||||||||||||
| Biztanleria | 220.552 (2022ko abenduaren 31) 2.996 (2021) | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dentsitatea | 2.256,75 bizt/km² | ||||||||||||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||||||||||||
| Sorrera | K.a. 12 | ||||||||||||||||||||
| Telefono aurrizkia | 06131, 06136 | ||||||||||||||||||||
| Hiri senidetuak | Watford, Dijon, Zagreb, Valentzia, Haifa, Erfurt, Louisville, Baku, Rodeneck eta Kigali | ||||||||||||||||||||
| Matrikula | MZ | ||||||||||||||||||||
| mainz.de | |||||||||||||||||||||
Mainzen jaio zen Gutenberg, eta han egin zuen 1450ean lehen irarkola; Mainzen dago Gutenberg museoa. Unibertsitatea Alemaniako zaharrenetakoa da (1447). Mainzeko ekonomiak garagardogintza, ardogintza, metalurgia eta papergintza ditu oinarri.
Geografia eta klima
Rhin ibaiaren mendebaldeko ertzaren eta goi-ordoki baten artean dago eta hiru zati ditu: Altstadt edo alde zaharra, Neustadt edo alde berria eta Oberstadt edo goialdea: parte zaharra katedralaren inguruan dago eta Erdi Aroan zituen ezaugarriak gorde ditu; ekialdean Rhin ibaia eta mendebaldean burdinbidea ditu, eta auzo honetan daude denda, banku eta ministerio gehienak; parte berriena iparraldean dago, XIX. mendean sortua. Goialdea goi-ordokiaren gainean dago eta hiriko parterik berriena da.
Mainzen kontrako aldean Main ibaiak bat egiten du Rhinarekin. Izotz Aroan hareazko dunak sortu ziren Mainzen ondoan. Duna horiek gaur egun babesgune naturala dira. Klima ozeanikoa du, negu hotza eta uda beroarekin.
 Datu klimatikoak (Mainz)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 3 | 5 | 10 | 14 | 19 | 22 | 24 | 24 | 20 | 14 | 8 | 5 | 14 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1 | -1 | 2 | 5 | 9 | 12 | 13 | 13 | 10 | 7 | 3 | -0 | 6 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 38 | 36 | 38 | 38 | 51 | 58 | 56 | 53 | 41 | 43 | 48 | 46 | 546 |
| Iturria: [3] | |||||||||||||
Banaketa administratiboa
Barrutiak
|
|
|
Historia
_002.jpg)
Erromatarren garaia
Erromatarrek Mogontiacum kastro edo gotorlekua sortu zuten K.a. I. mendean eta Domizianok Germania Garaia probintziako hiriburu bihurtu zuen bere posizio estrategikoa zela eta, esan bezala Main eta Rhina kontrolatzen baitziren bertatik. Horregatik hainbat legioren egoitza nagusia izan zen. Erromatarren ibai flota handiena ere bertan zegoen. Mendeek aurrera egin ahala herria sortuz joan zen gotorlekuaren inguruan. Druso Germanikoren omenezko momumentu bat zuen eta urtero erromesaldiak egiten ziren bere aldeko ospakizunetara. Alpeetatik iparralderako antzokirik handiena ere bazeukan, eta aipagarria zen Rhinaren gaineko zubia ere.
Germaniako Erromatar Inperio Santuan
Rando buru zuten alamaniarrek erasotu zuten 368 urtean eta V mendearen hasieran vandalo, suebo, alano eta hunoen ere okupatu zuten. Valentiniano III.a izan zen bere tropak Mainzen izan zituen azken enperadore erromatarra. Honen ondoren frankoek eskuratu zuten hiria. Karlomagnoren garaian hiria kristautasunaren gotorleku garrantzitsua bihurtu zen honek lortu zuen inperioaren erdian kokaturik baitzegoen. Karlomagno hiltzean baina inperioa zatitu egin zen eta Mainz germaniarren lurren ertz batean gelditu zen. Hala ere Maizeko artzapezpikuek botere handia izaten jarraitu zuten Germaniako Erromatar Inperio Santuan, enperadorearen hautesleen artean indartsuenak baitziren, izan ere Alpeetatik gorako Aita Santuaren ordezkari zuzenak (primas germaniae) baitziren 1806an Inperioa desegin zen arte. Gaur egun oraindik Mainz da Vatikanoaz gain "Egoitza Santua" (sancta sedes) titulua daukan bakarra.
Mainzen oso goiz eratu zen juduen kolonia bat, X mendean hain zuzen ere. Ordutik aurrera hainbat istilu jasan zituzten eta 1012an asko bidaliak izan ziren. 1349an Izurri Beltza zela eta 6.000 judu bizirik erre zituzten hirian. 1462 eta 1474ean ere kanporaketak jasan zituzten Mainzeko juduek.
XIX mendea
Frantziako Iraultza gertatu ondoren frantziar armada iraultzaileak Mainz okupatu zuen eta artzapezpikuak alde egin behar izan zuen. Hau aprobetxatuz, 1793an Mainzeko jakobinoek eta Renania-Palatinatuko 130 herrietako alemaniar demokratek Mainzeko Errepublika sortu zuten eta Frantziarekin batzea eskatu zuten Parisen. Hala ere ez zuten lortu Prusiak konkistatu baitzuen Mainz errepublikari amaiera emanez. Frantziarrak Napoleondar Gerretan itzuli ziren baina 1814ean berriz errenditu beharra izan zuten. Prusiak Mainz Hesse probintziako hiriburu ezarri zuen eta frantziarren aurrean babesteko bere soldaduez eta austriako tropez gotortu zuen hiria.
XIX mendearen bukaera aldera industrializazioa iritsi zen eta honekin Mainzeko populazioa nabarmen handitu zen. Eduard Kreyßig-ek Rhin ertzeko lurretan Neustadt auzo berria sortu zuen.
XX mendea
Lehen Mundu Gerran frantziarrek berriz okupatu zuten hiria eta bertan egon ziren 1930 arte, Versaillesko Itunak hala aginduta. 1933an Hitlerren naziak Mainzen sartu ziren eta esvastika ezarri zuten eraikin publiko guztietan. Bigarren Mundu Gerran gerra-presoen gartzela izan zen hirian. Mainzek 30 bonbaketa jasan zituen eta eraikinen %80a baino gehiago suntsiturik gelditu ziren. George S. Pattonen tropek eskuratu zuten hiria 1945ean ia erresisteantziarik aurkitu gabe. 1949 artean Frantziarren Okupazio Eremuan egon zen eta ondoren Renania-Palatinatua estatuko hiriburu bihurtu zen.
Ondasun nabarmena
- Mainzko katedrala (Mainzer Dom): 1009an eraikitako hareharri gorrizko basilika handia.
- Hauteslearen jauregia (Kurfürstliches Schloss): XVII mendeko jauregia, artzapezpikuen egoitza zena.
- Mainzeko Zitadela (Zitadelle Mainz): 1660an eraikitako gotorlekua.
- Gutenberg Museoa (Gutenberg museum)
Ekonomia
Erromatarren garaitik ardogintzan fama handia izan du Mainzek eta orain ere Alemaniako ardorik ospetsuenetakoak bertan egiten dira. Ardo feriarik garrantzitsuena ere, Mainzer Weinmarkt, bertan ospatzen da urtero eta ardoarekin loturiko Alemaniako hainbat institutok bertan dute egoitza.
Bestalde Schott AG beiragintzan mundu mailako handienetarikoa da. Werner & Mertz enpresa kimikoa ere bertan dago
Hiri senidetuak
Mainz ondorengo hiriekin senidetuta dago:
|
Mainzar ospetsuak
- Johannes Gutenberg (1398-1468), inprimatzeko makinaren asmatzailea
- Otto Brunfels (1488-1534), botanikaria eta teologoa
- Christian Herrgen (1765-1816), geologoa
- Franz Bopp (1791 - 1867), hizkuntzalaria
- Gustav Killian (1860-1921), lehenengo bronkioskopiak egin zituen medikua
- Anna Seghers (1900-1983), idazlea
- Jochen Rindt (1942-1970), 1970ko Formula 1-eko txapelduna, nahiz eta 3 lasterketa faltan istripuz hil zen.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
