Abenduaren 31

Euskal Herria

• 1661 – Mauleko sarreran zintzilik zegoen Bernard Goienetxe Matalazen burua kendu eta sekretuan ehortzi zuten herritarrek.
• 1951 – Iratiko Burdinbideak bere azken bidaia egin zuen.
• 1978 – ETAk Jose Luis Vicente Cantón enpresaburua erail zuen Laudion.
• 1982 – Euskal Telebistaren lehen emisioa Karlos Garaikoetxearen mezu batekin.
• 2008 – ETAk bonba autoa lehertarazi zuen Bilboko EiTBren egoitzan kalte ugari sortuz.

Mundua

• 1229 – Jakue I.a Aragoikoa, Konkistatzailea musulmanen esku zegoen Palma konkistatu zuen
• 1857 – Victoria Erreginak Ottawa hautatu zuen Kanadako hiriburu.
• 1944 – Bigarren Mundu Gerra: Hungariak Alemaniari gerra deklaratu zion.
• 1991 – SESB ofizialki desagertu zen.
• 1998 – Pezeta zirkulaziotik kendu zuten.
• 1999 – Estatu Batuek Panamako Kanalaren administrazioa Panamaren esku utzi zuten.
• 1999 – Boris Yeltsinek Errusiako presidente kargua utzi eta lehen ministro zen Vladimir Putini presidentetza eman zion.
• 2001 – Derrigorrezko soldadutza kendu zuen Espainiak.
• 2009 –
  • Lau hildako Finlandiako Espoo hiriko merkataritza gune batean gertatutako tiroketan.
  • Afganistanen CIAren 8 agente hil ziren erakunde horren aurkako eraso batean.

Euskal Herria

• 1982 – ETB 1 telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
• 2013 – Katakrak ireki zuten Iruñean, Euskal Herriko liburu-denda sozialik handiena.

Mundua

• 1926 – The General ("Generala" edota "Generaleko makinista") filma estreinatu zen, Clyde Bruckman eta Buster Keatonek zuzendu, eta Buster Keaton berak eta Marion Mack aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1961 – Irlandako Errepublikan RTÉ One telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
• 1970 – Sometimes a Great Notion ("Batzuetan Bihozkada Bat") filma estreinatu zen, Paul Newmanek zuzendu eta berak, Henry Fonda, Lee Remick, Michael Sarrazin eta Richard Jaeckel aktoreek antzeztu zuten.
• 1997 – The Boxer ("Boxeolaria") filma estreinatu zen, Jim Sheridanek zuzendu eta Daniel Day-Lewis, Emily Watson eta Brian Cox aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 1879 – Thomas Alva Edisonek goritasunezko lanpara jendaurrean erakutsi zuen lehenbizikoz.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1677 – Manuel Sada, Nafarroako erregeordea (h. 1764).
• 1826 – Sabino Goikoetxea, Argos, bizkaitar arkitektoa eta idazlea (h. 1901).
• 1867 – Vicente Berrueta, gipuzkoar margolaria (h. 1909).
• 1872 – Joseph Garat, Baionako alkatea (h. 1944).
• 1876 – Sabino Izeta, gipuzkoar margolaria (h. 1918).
• 1882 – Maria Soledad Moral Santa Cruz, bizkaitar arrain saltzaile, "sardinera", eta ekintzailea (h. 1944).
• 1889 – Jose Miguel Barandiaran, gipuzkoar antropologoa, etnografoa eta apaiza (h. 1991).
• 1896 – Silvestre Peñas, nafar musikagilea eta zuzendaria (h. 1985).
• 1907 – Ramón Lafuente, bizkaitar futbolaria (h. 1973).
• 1910 – Manuel Agüero, bizkaitar toreatzailea (h. 1990).
• 1913 – Imanol Agirre, bizkaitar idazlea (h. 1983).
• 1927 - Antonio Mateo, Irunen bizi izandako asturiar margolaria, Luancon (h. 2012).
• 1930 - Jaime Eraña, bizkaitar futbolaria (h. 2013).
• 1936 – José Antonio Gasca, gipuzkoar saskibaloi entrenatzailea eta Askatuak Saski-Baloi Taldearen sortzailea (h. 1982).
• 1937 – Francisco Gabika, bizkaitar txirrindularia (h. 2014).
• 1938 – Luis Campoy, nafar politikaria, UPN alderdikoa.
• 1955 – Angel Maria Urdazi, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1956 – Ana Isabel Ugalde, gipuzkoar historialaria eta EHUko irakaslea.
• 1960 – Dina Bilbao, euskal triatleta aitzindaria (h. 1997).
• 1965 – Itziar de Blas, arabar kazetaria eta itzultzailea.
• 1966 – Reyes Carrere, gipuzkoar eskubaloi jokalari eta entrenatzailea eta politikaria.
• 1968 – Javier Pérez, bizkaitar artista plastikoa.
• 1972 – Teresa Zabalza Díez, nafar musikagilea, musikaria eta musika irakaslea.
• 1973 – Jon González Díez, Peli, bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1975 – Sendoa Agirre, bizkaitar futbolaria.
• 1982 – David Mouriz, eusko-galiziar saskibaloi jokalari paralinpikoa, Narónen.
• 1985 – Alberto Ongai, nafar pilotari ohia.
• 1993 – Izaro Andres, Izaro, bizkaitar abeslaria.
• 1994 – Asier Usarraga, gipuzkoar errugbilaria.

Mundua

• 1378 – Kalisto III.a, Aita santua (h. 1458).
• 1491 – Jacques Cartier, frantziar esploratzailea (h. 1557).
• 1514 – Andres Vesalio, flandriar anatomista (h. 1564).
• 1569 – Ana Medici, italiar noblea (h. 1584).
• 1617 – Bartolomé Esteban Murillo, espainiar margolaria (h. 1682).
• 1668 – Herman Boerhaave, herbehereetar sendagilea (h. 1738).
• 1720 – Charles Edward Stuart, Erresuma Batuko eta Irlandako tronuen erregenahia (h. 1788).
• 1738 – Charles Cornwallis, britainiar jenerala (h. 1805).
• 1739 – Étienne-Joseph de Pavée de Villevieille, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa (h. 1793).
• 1747 – Gottfried August Bürger, alemaniar olerkaria (h. 1794).
• 1751 – Johann Baptist von Lampi Zaharra, austriar-italiar erretratu egile margolaria (h. 1830).
• 1763 – Pierre-Charles Villeneuve, frantziar militarra (h. 1806).
• 1803 –
  • Johann Carl Fuhlrott, alemaniar naturalista eta historiaurrelaria, Neanderthalgo gizakia aurkitzeagatik ospetsua (h. 1877).
  • José María Heredia y Heredia, kubatar idazlea (h. 1839).
• 1805 – Marie d'Agoult, frantziar idazlea (h. 1876).
• 1814 – Jules Simon, Frantziako lehen ministroa (h. 1896).
• 1830 – Ismail Paxa, Egiptoko kedivea (h. 1895).
• 1838 – Jules Dalou, frantziar eskultorea (h. 1902).
• 1842 –
  • Giovanni Boldini, italiar genero eta erretratu margolaria (h. 1931).
  • Ramón Nocedal, espainiar idazle eta politikaria (h. 1907).
• 1844 – Ricardo Balaca, espainiar margolaria (h. 1880).
• 1849 – Adela Breton, ingeles arkeologo, artista eta esploratzailea (h. 1923).
• 1855 – Giovanni Pascoli, italiar poeta lirikoa (h. 1912).
• 1869 – Henri Matisse, frantziar margolari, inprimatzaile eta delineatzailea (h. 1954).
• 1871 – María Villén, espainiar pedagogoa eta irakaslea, Bigarren Errepublikako maistra (h. 1961).
• 1877 – Viktor Dyk, txekiar idazle eta politikari abertzalea (h. 1931).
• 1878 – Horacio Quiroga, uruguaitar idazlea (h. 1937).
• 1880 – George Catlett Marshall, estatubatuar jenerala, 1953ko Bakearen Nobel Saria (h. 1959).
• 1881 – Max Hermann Pechstein, alemaniar margolari eta marrazkigilea (h. 1955).
• 1898 – István Dobi, Hungariako lehen ministro eta estatuburua (h. 1968).
• 1899 – Silvestre Revueltas, mexikar biolinista eta musikagilea (h. 1940).
• 1905 –
  • Guy Mollet, Frantziako lehen ministroa (h. 1975).
  • Helen Dodson Prince, estatubatuar astronomoa (h. 2002).
• 1908 – Simon Wiesenthal, austriar arkitektoa, gerra kriminal naziak identifikatu eta lokalizatzen aritzeagatik ezaguna (h. 2005).
• 1911 – John Mulgan, zeelandaberritar idazle, kazetari eta argitaratzailea (h. 1945).
• 1914 – José Manuel Lara Hernández, espainiar argitaratzailea, Planeta argitaletxearen sortzailea (h. 2003).
• 1917 – Carlos Gurméndez, uruguaiar jatorriko espainiar filosofoa (h. 1997).
• 1918 – Gunder Hägg, suediar atleta (h. 2004).
• 1921 –
  • André Bareau, frantziar filosofoa eta budismoaren ikertzailea (h. 1993).
  • Maurice Yaméogo, Volta Garaiako lehen presidentea (h. 1993).
• 1929 –
  • Francesco Alberoni, italiar soziologoa, kazetaria eta soziologia katedraduna (h. 2023).
  • Doug Anthony, australiar politikaria (h. 2020).
• 1935 – Salman Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea.
• 1936 – Siw Malmkvist, suediar abeslaria.
• 1937 –
  • Juan García Such, espainiar txirrindularia (h. 2009).
  • Avram Hershko, israeldar biokimikaria, 2004ko Kimikako Nobel Saria.
  • Anthony Hopkins, galestar aktorea.
  • Larry Larrañaga, estatubatuar politikaria (h. 2018).
  • Milutin Šoškić, serbiar futbol atezaina (h. 2022).
• 1938 – Marien Ngouabi, Kongoko Errepublikako presidentea (h. 1977).
• 1941 –
  • Alex Ferguson, eskoziar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Sarah Miles, ingeles zinema, antzerki eta telebistako aktorea.
• 1943 –
  • Yawovi Agboyibo, Togoko lehen ministroa (h. 2020).
  • John Denver, estatubatuar abeslari, kantautore eta ekintzailea (h. 1997).
  • Ben Kingsley, indiar jatorriko britainiar aktorea.
  • Pete Quaife, ingeles musikaria eta artista, The Kinks taldeko sortzaileetakoa (h. 2010).
• 1945 – Connie Willis, estatubatuar zientzia-fikziozko idazlea.
• 1946 – Diane von Fürstenberg, belgiar-estatubatuar moda diseinatzailea, bere soineko gurutzatuegatik ezaguna.
• 1947 – Joaquín Araújo, espainiar naturalista, izadiaren denfentsaren aldeko liburu egilea eta Tximino Handia Proiektuaren Espainiako presidentea.
• 1948 –
  • Viktor Afanasiev, Errusiako Aire Armadako koronela eta probatako kosmonauta.
  • Donna Summer, estatubatuar abeslaria (h. 2012).
• 1949 – Rainer Fetting, alemaniar margolari neoespresionista.
• 1951 – Kenny Roberts, estatubatuar motoziklismoko pilotu ohia.
• 1952 –
  • Vaughan Jones, zeelandaberritar matematikaria (h. 2020).
  • Jean-Pierre Rives, Casque d'Or, frantziar errugbilaria.
• 1953 – Jane Badler, estatubatuar aktore eta abeslaria.
• 1954 – Alex Salmond, Eskoziako lehen ministro ohia.
• 1959 – Val Kilmer, estatubatuar aktorea.
• 1962 – Nélson Luís Kerchner, Nelsinho, brasildar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1964 – Valentina Vargas, txiletar aktorea.
• 1965 – Gong Li, txinatar aktorea.
• 1966 – Matthew W. Taylor, estatubatuar ahots-aktorea.
• 1973 – Amir Karić, esloveniar futbolari ohia.
• 1975 – Diana Sacayán, transgeneroen aldeko argentinar ekintzailea (h. 2015).
• 1977 –
  • Patricia Guasp, espainiar politikaria.
  • Marta Hazas, espainiar aktorea.
  • Psy, hegokorear artista.
• 1978 – Tomomi Miyamoto, japoniar futbolari ohia.
• 1980 – Richie McCaw, zeelandaberritar errugbi jokalari ohia.
• 1981 – Deniz Çakır, turkiar aktorea.
• 1982 – Katalin Bársony, hungariar soziologo eta zinema zuzendaria.
• 1984 – Lucho Fernández Estébañez, espainiar aktorea eta MCa.
• 1986 – Raquel Córcoles, Moderna de Pueblo, espainiar komiki egile eta ilustratzailea.
• 1987 –
  • Berta Dávila, galiziar idazlea.
  • Seydou Doumbia, bolikostar futbolaria.
  • Roland Lamah, belgikar futbolaria.
• 1989 – Mamadou Samb, senegaldar-espainiar saskibaloi jokalaria.
• 1995 – Gabrielle Douglas, estatubatuar gimnasta artistikoa.
• 1996 –
  • Julie Doucet, kanadar marrazkilari eta artista undergrounda.
  • Chika Hirao, japoniar futbolaria.

Euskal Herria

• 1819 – Jean Dalbarade, Lapurdiko militarra, kortsario ospetsua (j. 1743).
• 1893 – Antonio Juan Bildosola, bizkaitar abokatu eta kazetaria (j. 1826).
• 1916 – Léon Larribau, euskal herritar errugbilaria, Lehen Mundu Gerran hila (j. 1889).
• 1920 – Antonio Arostegi, nafar ongile eta enpresaburua, Madrilen (j. 1843).
• 1927 – Pedro Navascues, nafar historialari eta idazlea (j. 1903).
• 1936 –
  • Antonin Personnaz, lapurtar arte bildumagile eta argazkilaria (j. 1854).
  • Miguel Unamuno, euskal idazle eta filosofoa, Salamancan (j. 1864).
• 1939 – Raimundo Lanas, nafar jota abeslaria, Zaragozan (j. 1908).
• 1984 – José Larrañaga, gipuzkoar politikaria, ETAk eraila (j. 1927).
• 1997 – Pablo Barcos, bizkaitar futbolaria, Mexiko Hirian (j. 1913).
• 2016 – José Ángel Sánchez Asiain, bizkaitar enpresaburu eta ekonomialaria, Madrilen (j. 1929).

Mundua

• 192 – Komodo, erromatar enperadorea.
• 335 – Silvestre I.a, Aita Santua.
• 1384 – John Wyclif, ingeles teologoa eta Eliza Katolikoaren kritikaria, Erreforma Protestantearen aurrekarietakoa (j. c. 1320).
• 1588 – Luis Granadakoa, espainiar domingotarra, predikaria eta idazlea (j. 1504).
• 1691 – Robert Boyle, irlandar filosofo eta zientzialaria (j. 1627).
• 1705 – Katalina Bragantzakoa, Ingalaterrako, Eskoziako eta Irlandako erregina ezkontidea (j. 1638).
• 1719 – John Flamsteed, ingeles astronomoa (j. 1646).
• 1799 – Jean-François Marmontel, frantziar historialari, idazle eta entziklopedista (j. 1723).
• 1830 – Félicité de Genlis, frantziar idazle, harpa-jole eta hezitzailea, Frantziako errege-familiaren irakaslea (j. 1746).
• 1864 – George M. Dallas, Ameriketako Estatu Batuetako 11. presidenteordea (j. 1792).
• 1865 – Fredrika Bremer, suediar idazlea eta aktibista feminista (j. 1801).
• 1872 – Aleksis Kivi, finlandiar idazlea, finlandierazko lehen eleberri esanguratsua idatzi zuena (j. 1834).
• 1875 – Agustín Luengo, extremadurar erraldoia, akromegaliaren ondorioz 2,35 metro garai izatera heldu zen gizasemea (j. 1849).
• 1876 – Katalina Labouré, framtziar moja (j. 1806).
• 1877 – Gustave Courbet, frantziar margolaria (j. 1819).
• 1882 – Léon Gambetta, frantziar politikaria (j. 1838).
• 1891 – Samuel A. Crowther, nigeriar hizkuntzalari eta apaiza (j. 1807?).
• 1907 – Jules de Trooz, Belgikako lehen ministroa (j. 1857).
• 1916 – Alice Ball, estatubatuar zientzilari eta kimikaria, lepraren aurkako garaiko tratamendu eraginkorrenaren garatzailea (j. 1892).
• 1923 – Édouard Stephan, frantziar astronomoa (j. 1837).
• 1939 – Sara Blomfield, ingeles idazle eta filantropoa, haurren eta emakumeen eskubideen alde lan egin zuena (j. 1859).
• 1945 - Leonard Adleman, estatubatuar informatikaria, RSA zifratze algoritmoaren sortzaileetako bat.
• 1950 –
  • Charles Koechlin, frantziar musikagilea eta musikako teorikoa (j. 1867).
  • Karl Renner, austriar politikaria (j. 1870).
• 1951 – Maksim Litvinov, sobietar iraultzaile, politikari eta diplomazialaria (j. 1876).
• 1962 –
  • Charles Galton Darwin, ingeles fisikaria, eugenista, eta Charles Darwinen biloba (j. 1887).
  • Juan Granell, espainiar ingeniari eta politikari karlista, Bizkaiko gobernadore zibila (j. 1902).
• 1963 – Francisco Llano de la Encomienda, espainiar jenerala (j. 1877).
• 1966 – Elena Stasova, errusiar militante boltxebikea (j. 1873).
• 1969 – Theodor Reik, austriar-estatubatuar psikoanalista (j. 1888).
• 1977 – Sabah Al-Salim Al-Sabah, Kuwaiteko emirra (j. 1913).
• 1980 –
  • Marshall McLuhan, kanadar ingeles irakaslea, filosofoa, literatur kritikaria eta intelektuala (j. 1911).
  • Raoul Walsh, estatubatuar zinema-zuzendari eta aktorea (j. 1887).
• 1985 – Ricky Nelson, estatubatuar musikari, abeslari eta aktorea (j. 1940).
• 1990 – Giovanni Michelucci, italiar arkitekto, urbanista eta diseinatzailea (j. 1891).
• 1991 – Georges Poulet, belgikar idazlea (j. 1902).
• 1993 – Zviad Gamsakhurdia, Georgiako presidentea (j. 1939).
• 1995 – María Malla, kataluniar idazle, poeta eta militante anarkista eta anarkosindikalista (j. 1918).
• 1999 – Paul-Alain Léger, frantziar armadako ofizial paraxutista (j. 1920).
• 2002 – Dennis Joseph Enright, ingeles poeta, eleberrigile eta kritikaria (j. 1920).
• 2004 – Gérard Debreu, frantziar ekonomialaria, 1983ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1921).
• 2005 – Joaquín Vallejo Arbeláez, kolonbiar ingeniari, ekonomista, idazle eta politikaria (j. 1912).
• 2006 – Seymour Martin Lipset, estatubatuar soziologo politikoa (j. 1922).
• 2007 – Ettore Sottsass, italiar arkitekto eta diseinatzailea (j. 1997).
• 2008 – Donald E. Westlake, estatubatuar idazlea (j. 1933).
• 2010 – Raymond Impanis, belgiar txirrindularia (j. 1925).
• 2012 – Jovette Marchessault, kanadar margolari, eskultore, eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1938).
• 2015 – Natalie Cole, estatubatuar abeslari eta aktorea (j. 1950).
• 2019 – Djimrangar Dadnadji, Txadeko lehen ministroa (j. 1954).
• 2020 –
  • Robert Hossein, frantziar antzezlea eta antzerki-zuzendaria (j. 1927).
  • Dick Thornburgh, estatubatuar legelari eta politikaria (j. 1932).
• 2021 –
  • Manuel Charlín, espainiar kontrabandista eta droga-trafikatzailea, Los Charlines klanaren buruzagia (j. 1932).
  • Elihu Katz, estatubatuar-israeldar soziologoa (j. 1926).
  • Vadim Khamuttskikh, errusiar boleibol jokalaria eta entrenatzailea (h. 2021).
  • Betty White, estatubatuar aktorea eta komediantea, telebistako aktoreen artean ibilbiderik luzeena egin duena, 1939az geroztik (j. 1922).
• 2022 – Benedikto XVI.a, Aita santua (j. 1927).
• 2023 –
  • Colita, kataluniar argazkilaria (j. 1940).
  • Melissa Hoskins, australiar pistako eta errepideko txirrindulari profesionala (j. 1991).

• Gabonzahar gaua.
• Erre pui errea.
• Sehaska egutegiko izendegia: Zorione, Zorion eta Silbestre.