Martina Casiano y Mayor

Haurtzaroa eta gaztaroa

Martina Casiano y Mayor Madrilen jaio zen 1881eko urtarrilaren 30ean. Jatorri xumekoa, 14 urte zituela Eskola Normal Zentralean sartu zen, non ikasle gisa izandako hastapenak ez ziren oso emankorrak izan, eta lehen ikasturtea errepikatu egin behar izan zuen (1896-1897). Bertan behera utzi zituen irakasgaien artean Aritmetika eta Geometria zeuden, eta horiek, bizitzaren paradoxak, urteetara beren espezialitate bihurtuko ziren, maistra gisa. Hala ere, errendimendua hobetu egin zuen urtetik urtera, nabarmen. Bigarren maila kalifikazio onekin bukatu ondoren, Lehen Hezkuntzako Maistratzarako onartu zuten (1898ko ekaina), eta hurrengo urtean Goi Mailako Irakaskuntzako Maistra titulua lortu zuen Bikain kalifikazioarekin. Azkenik, 1901eko ekainean, Gradu Normaleko Errebalida gainditu zuen.^[2]

Irakaslana

1905eko martxoaren 2an, oposizio bidez, Horcajo de Santiagoko (Cuenca) Neskatoen Eskola Publikoan maistra-postua lortu zuen. Urte horretan bertan, uztailaren 14an, oposizio bidez, irakasle numerario izatea lortu zuen Bilboko Maistren Eskola Normalean.^[3] Hasiera batean, bai bera, bai Matilde Jove y Canella (Oviedoko maistra, Zientzien atalean beste lanpostu bat lortu zuena) enplegu eta soldatarik gabe geratu ziren, Batzorde Mistoak izendapenari aurka egin ziolako. Zorionez, Instrukzio Publikoko Ministerioak berretsi ondoren, etenaldi hori amaitu egin zen, eta bi maistrek (irakaskuntza-urteak partekatuko zituztenak eta, batzuetan, irakasgai komunak) eskolak ematen hasi ahal izan ziren, baina ez Normalari eusten zioten korporazioen gaitzespenari aurre egin gabe. Horrek ez zuen inola ere hondatu, lehen ekimenetako bat laborategiko materialen zerrenda luzea eskatzea izan baitzen.^[4]

Hasierako gorabehera horiek gorabehera, Martina Casianok irakasle lanetan jarraitu zuen, emakumeei bakarrik eskolak emanez, ia 30 urtez. Fisikako eta Kimikako irakasle titular gisa aritu zen batik bat, baina eskolak ere eman zituen: Nekazaritza, Zientzia Fisiko eta Naturalak, Aritmetika, Aljebra eta Geometria, Pedagogia eta abar. Dirudienez, Casianok iritzi ona zuen bere ikasleen artean, haiei irakasteko moduagatik, eta ikasleek ikastean jartzen zuen dedikazio eta ahaleginagatik, nahiz eta oso fama zuen kalifikazioetan zorrotza izatea.^[5] Jakina da, gainera, beste kargu batzuk ere bete zituela eskolan bertan: idazkaria, mahaikidea eta epaimahaiburua. Irakaskuntzaz gain, Bizkaiko Haurren Babeserako Batzordeko kide gisa 1908ko martxotik 1911ko urrira arte egindako lana ere nabarmendu behar da.^[6] 1908ko abuztuan, memoria interesgarria bidali zion Instrukzio Publikoko Ministerioari, gai honi buruz: "Maisu-eskola normaletako zientzia kimiko eta naturalen programako prestakuntza-oinarriak, irakaskuntza familia-bizitzan aplikazio praktiko batetik atera dadin".^[7]

SEFQko kidea

Ez dago jakiterik autorea unibertsitate-titulu baterako ikasketak egitera iritsi zenik, baina, etengabe bilatu zituen bere ezagutzak zabaltzeko bideak, batez ere ematen zituen irakasgaietan. Horren erakusgarri da 1911n Instrukzio Publikoko Ministerioaren beka bat lortu zuela Madrilen ikasketak 6 hilabetez luzatzeko. Denbora horretan, kimikako lan praktikoak egin zituen Farmazia Fakultateko laborategian, Casares y Piña irakasleen babespean. Pentsio gisa 200 pezeta jaso zituen. hilero, gehi 105 pta. bidaietarako.

Garai hartan, 1912ko martxoaren 4an, hain zuzen, Casares y Piñak aurkeztuta, Martina Casiano Sociedad Española de Física y Química (SEFQ) delakoan sartu zen, eta hala, lehen emakume kide bihurtu zen. Hala ere, badirudi Carmen Pradel SEFQko kidea izan zela lehen emakumea izateagatik zoriondu zutena 1921ean.^[8]

1912ko ekainaren 27an, Ikasketak Zabaltzeko Batzordeak (JAE) beste beka bat eman zion Alemanian ikasten jarrai zezan urtebetez, eta laguntza hori jaso zuen lehen emakumeetako bat izan zen. Laguntza 350 pezetakoa zen. hilero, gehi 500 pta. joan-etorrietarako eta 300 PTA. matrikuletarako. Martina Casianok alemanaren eta frantsesaren berri izan zuen, eta mugimendu zientifikoari jarraitu zion Alemanian, ahalik eta zientzialari gehien hara bidaltzeko interesa erakutsiz eta Zientziako hezkuntzari buruz herrira ekar zitezkeen ezagutza berriak azpimarratuz:

"Espainian letra-gizon gehiago sortzen ditugu zientzietakoak baino, eta nazio baten bizitza ezin da horrela mantendu... Ez dugu laborategirik, dirurik ez dagoelako eta batzuetan dagoen apurra ez dakitelako zertan erabili, eta hemen gurpil zoroa sortzen da, eta ez gara hain erraz aterako: laborategirik gabe ez da zientzialaririk egongo eta zientzialaririk gabe ez da laborategirik egongo". (Martina Casiano)

Alemanian egon zenean, lehen seihilekoan Wagner doktorearekin "Chemisches Praktikum für Lehrer" ikastaroko lanak egin zituen. Era berean, "Analytisch-chemisches Praktikum" delakoari dagozkionak. Hantzsch eta Schäefer, "Anorganisch-chemisches Praktikum" Hanztsch doktorearekin eta "Analytische Chemie unter Beruksigtigung ihrer theoretischen Grundlagen" Schaefer doktorearekin. Bigarren seihilekoan, "Experimentum physik"en lan egin zuen Wiener doktorearekin.^[9]

Alemanian egon ondoren, Bilboko Eskola Normalera itzuli zen 1913-1914 ikasturtean. Praktiketarako lokal berri bat, zabalagoa eta hobeto hornitua, izan zen itzultzean topatu zuen berrikuntza nagusia. Bestalde, bere esperientzia-urteen eta ikerketa zientifiko eta pedagogikoaren ondorioz, Casianok "Zientzien irakaskuntza" lana idatzi zuen, eta 1913an "Fisikako esperimentuak" liburua argitaratu zuen Bilbon. Espainiako emakume batek fisikan idatzitako lehen esperimentazio-liburua izan zen.^[10] Horrekin, praktika-liburuen hutsunea betetzen saiatu zen, ikasleek esperimentuak egin ahal izateko Eskola Normaletako irakasleek zituzten zailtasunak kontuan hartuta. Lan honen ezaugarrietako batzuk ohikoa baino ikuspegi pedagogikoagoa, esperimentu xehatu eta erabilgarri ugari, eta abar. dira.

Bilboko bigarren egonaldian, Eskola Normaleko lanaz gain, beste jarduera batzuk ere egin zituen, non zientzia eta pedagogiako gaiekiko interesa nabari baita. Adibidez, 1914ko apirilaren 30ean, Bosquejos pedagogicos hitzaldia eman zuen Bilboko Udaletxean. Bilboko Estazio Meteorologikoaren ardura ere izan zuen, 1923ko abuztutik Institutu Geografikoari eragin ziona. Gainera, Bizkaiko Kalifikazio Batzordeko kide izan zen 1928an egiaztatutako oposizioetan. 1931n, Bizkaiko Profesionalak Hautatzeko Ikastaroko epaimahaiburu izan zen. Azken urte honetan, Zientziaren Aurrerapenerako Espainiako Elkartean (AEPPC) sartu zen. ^[6]

Gerra Zibila eta ondorengo aldia

Tamalez, Espainiako Gerra Zibiletik aurrera, Martina Casianori buruzko datuak oso urriak dira. Jakina da Martina, Baltasara Paula ahizparekin batera, "Galdames" merkantzia-ontziko tripulazioko kide izan zela. 1937ko martxoaren 5ean, indar faxistek Matxitxako lurmuturraren parean harrapatu zuten, Baionatik Bilbora zihoala.^[11]

Galdamesko tripulazioa eta bidaiariak kartzelara eraman zituzten eta batzuk fusilatuta hil ziren, baina badirudi Martina eta bere ahizpa bizirik atera zirela.

Espainiako Gerra Zibilaren amaieran, espediente bat ireki zioten, eta, horren bidez, enplegu-soldaten etenaldia eta Cádizko maisu-maistren eskolara nahitaez lekualdatzea ezarri zitzaion; han, Baltasara Paula ahizparekin lan egin zuen. Cadizen, Martina Casiano Zientzia Katedradun Numerario izatera iritsi zen, Fisika, Kimika, Higiene, Fisiologia eta Historia Naturaleko eskolak emanez, bai "Fernán Caballero" Maisu-maistren Eskola Arruntean, bai "Manuel de Falla" Maisu-maistren Eskola Normalean, erretiroa hartu arte (1950-51).^[12]

Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia Parkean "Martina Casiano" deitu diote Plataforma Teknologikoari.^[13]

• Martina Casiano Mayor, primera socia de la SEFQ - Mujer y Ciencia.
• Martina Casiano Mayor:: Auñamendi Entziklopedia:: Euskomedia.
• Entrada en el blog vecinal de Somorrostro.