Oiartzun

Mugakideak

Auzoak

Oiartzun herria zortzi auzoz osaturik dago:

• Altzibar
• Arragua
• Ergoien
• Elizalde (Eliza nagusia kokatzen den auzoa eta, hortaz, herrigune nagusia)
• Gurutze
• Iturriotz
• Karrika
• Ugaldetxo

Ongizatea

• Petra Lekuona zentroa^[4]
• Udal beilatokia^[5]

Kirola

• Elorsoro kiroldegia^[6]
• Pilotalekuak: Madalensoro, Arragua, Martiena Etxadia, Karrikako pilotalekua eta probalekua, Pikabene, Ergoien, Gurutze, Mendibil, Iturriotz, Elizale eskola, Kontsejupea, Beheko plaza^[6]
• Igerilekuak: Elorsoro kiroldegia, udal igerileku irekia^[6]
• Ugaldetxoko futbol zelaiak^[6]
• Hilerriko probalekua^[6]
• Arraguako eta Arragua-Mendin kirol anitzeko pistak^[6]
• Skate parka^[6]
• Arditurriko bidegorria^[6][7]
• Arkaleko Ehiza eskola^[6]
• Rafael Pikabeako kirol anitzeko pista^[6]

Kultura

• Aretoak: Udaletxeko areto nagusia, Liburutegiko aretoa, Kiroldegiko bilera gela, udaletxeko bilera gela eta udaletxeko bilera gela zaharra^[8]
• Liburutegia^[9]

Hezkuntza

• Urmendi haur eskola^[10]
• Elizalde herri eskola eta institutua^[11]
• Haurtzaro ikastola^[12]
• Kz gunea^[13]
• Helduen hezkuntza^[14]
• Soinuenea Herri Musikaren Txokoa^[15]
• Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa
• Ibargain Musika Eskola
• Intxixu AEK euskaltegia^[16]

Turismoa

• Arritxulo aterpetxea^[17]

Erromatarren garaian Arditurriko meategiak ireki zituzten, eta hainbat mendez ustiatu ziren.

1200. eta 1214. urteen bitartean Alfontso VIII.a Gaztelakoak herri titulua eman zion Oiartzuni, nahiz eta dokumentua ez den ezagutzen.^[18]

Izena

Oiartzun izen modernoa modu askotan dokumentatu da^[19] historian zehar. Izenak historian zehar izan dituen aldaera zaharrenak ikusita, pentsa daiteke Oiasso izenarekin harremanik egon daitekeela, nahiz eta Oiasso hura gaurko Oiartzunetik 9 bat kilometrora egon.

Industria (metalurgia, zurgintza, kautxu-eraldaketa eta produktu mineralen industria), zerbitzuak (hipermerkatuak), abeltzaintza (esne eta haragi-behiak) eta nekazaritza dira jarduera nagusiak.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %0,4. Bigarren sektorea BEGaren %27,6. Hirugarren sektorea %66. Eta eraikuntza %6,1.^[20]

1960eko hamarkadan Oiartzunen hasi zen hazkunde demografikoak ez du etenik izan azken urteetan. 2019an 10.351 pertsona bizi ziren herrian, horietatik %19,9k 65 urte edo gehiago zituen eta atzerrian jaiotakoak %6,06 ziren.^[20]

Oiartzungo biztanleria

Udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, gehiengo osoa lortu zuen Bildu koalizioko Aiora Perez de San Roman hautatu zuten alkate.

2015eko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen gehiengoa. Koalizioko Jexux Leonet hautatu zuten alkate.^[21]

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 3.616 boto. EAJk 1.452 boto. PSE-EEk 234 boto. PPk 61 boto.^[22] Jexux Leonet izendatu zuten alkate bigarrenez.^[23]

2023ko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen geniengoa, bozken %68,73 lortu ondoren. EH Bilduk 3.303 boto eskuratu zituen eta 13 eserleku. EAJ 1.063 boto eta 4 eserleku. Joana Mendiboure Garaiar hautatu zuten alkate.^[24]

Alkateen zerrenda

Oiartzungo euskara^[28] gipuzkera da; zehatzago esanda, sortaldeko gipuzkerakoa den Bidasoko euskara.^[29][30] Hala ere, Oiartzunek izandako lotura administratibo historikoa dela eta, goi nafarreraren eragin nabarmenagoa du bertako euskarak, eta Bidasoko hizkeran kokatzen diren beste herriengandik bereizten du horrek. Bidasoko hizkera erdialdeko euskararen, nafar euskararen eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkeratzat har daitezke. Hala ere, azkenaldian erdialdeko euskararen ezaugarriak gaina hartzen ari dira eta gehiago zabaltzen ari dira.

2016an herritarren %76,25 euskalduna zen.^[20]

Jaiak

• Abuztuaren 3a: San Esteban, herriko jaiak.^[31]
• Ihotik: Inauteriak, herriko jaiak.^[32]
• Ekainaren 13a: San Antonio, Ergoien.^[33]
• Ekainaren 29a: San Pedro, Altzibar.^[33]
• Uztailaren 25a: Santiago eta Uztailaren 31 San Inazio, Iturriotz.^[33]
• Abuztuaren 15a: Igokundeko Ama Birjina, Karrika.^[33]
• Abuztuaren 28a: San Agustin, Gurutze.^[33]
• Irailaren 29a: San Mikel, Ugaldetxo.^[33]

Eraikin erlijiosoak

• San Esteban eliza: XVI. mendeko eliza gotikoa.^[34][35]
• Erromesen Ospitalea eta San Joan Bataiatzailearen basilika, egun Udal Liburutegia. XVI. mendekoa.^[36][37]

Eraikin zibilak eta defentsakoak

• Udaletxea: 1678an eraikia.^[38][39]
• Iturriotz dorretxea: Iturriotz auzoari izena ematen diona. XVI. mendekoa.^[40]
• Ihurrita errota, Ugaldetxo auzunean dagoena.^[41]
• Beloaga gaztelua, Arkaleko harkaitzetan dauden Erdi Aroko gotorlekuaren aztarnak
• Arpidenea etxea. XVII. mendekoa.^[42]
• Don Felizenea etxea. XVIII. mendekoa.^[43]
• Lizargarate etxea. XVII. mendea.^[44]
• Garaño baserria.^[45]
• Garbuno baserria^[46]
• Makutso baserria. XVI. mendekoa.^[47]
• Olaberria burdinola, Ergoien auzunean.
• Urdinola-Arizmendienea etxea

Historia aurrea eta antzinaroa

• Torre leizea: Goi Paleolitoko aztarnategi arkeologikoa.
• Harrespilak: Kauso I eta II, Arritxurrieta, Munere, Errenga, Arritxulangaina, Egiar eta Oianleku.
• Arditurriko meateagia: Antzinako Erromaren garaitik XX. mendea arte ustiatuak, oraindik ere erromatar galeriak ikusgai daude.^[48]

Museoak

• Soinuenea, Herri Musikaren Txokoa: herri musikaren inguruko agiritegi eta ikerketa gunea. Musika tresnak erakusgai diren museo txiki bat ere badu.^[49]
• Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa: Aiako Harriaren inguruan antolatu museo txikia.^[50]

• Ander Imaz (1994), pelotaria.
• Andoni Ugalde (1995), pelotaria.
• Beñat Garaiar (2004), txirrindularia, ez kilometraria.

• Oiartzuneko latsarria
• 
• 
• 

• Oiartzungo Udalaren webgunea
• Luberri - Oiartzungo Ikasgune Geologikoa
• Herri Musikaren Txokoa
• Oiartzungo albistegia "Oarsoaldeko Hitza"n
• Oiartzun ibaia
• Udalerri Euskaldunen Mankomunitatearen webgunea^{[Betiko hautsitako esteka]}
• Oiartzun Irratiaren webgunea