Zacatecas Hiria

Zacatecas hitza nahuatl hitza da, eta hiriburuko udalerriari, udalerriburuari eta estatuari izena emateko erabili izan da. Zacatecek edo zacatearrek talde txitximeka bat osatzen zuten, espainiarrak iritsi arte Bufako muinoaren inguruko eskualdean bizi izan zena. Zacatecas hitzak "zakatea ugaritzen den lurreko biztanleak" esan nahi du. Zacatl 'hitzetatik dator, "Ihia, belarra, grama" esan nahi duena, eta -co lokatiboa. Biek osatzen dute Zacatécatl terminoa, eta horren esanahia "Zacatlango biztanlea" da (zakatea ugaria den lekua).^[2]

1588an, Filipe II.a Espainiako erregeak Zacatecas hiriari armarria emateko errege-xedapena eman zuen. Garai hartan posta eta albisteak astiro zabaltzen zirenez, xedapena Zacatecasera iritsi zen urte geroago: 1593an, eta handik gutxira, tokiko agintariek armarria pankarta batean brodatu eta atera zuten 1593ko irailaren 8an antolatu zen desfilean. Armarriaren benetako egilea anonimoa da.

Zacatecasko lurraldean bizi ziren txitximeka tribu ezberdinak kaxkanak, guachichileak, guamar narritagarriak, huicholeak, tecuexak, teuleak, tepehuanak, korak eta zacatekak izan ziren. Azken tribu hori izan zen garrantzitsuenetako bat, eta hortik eratorri zen hiriburuaren eta estatuaren izena. Kaxkanek gaur egun Jalisco eta Zacatecas direnen zati handi bat hartu zuten.

1541ean kaxkaniarrek espainiarrekin izan zuten Mixtoiaren Gerraren ondoren, soldadu hispaniar batzuk aberastasunaren bila aritu ziren iparraldean. 1546an sortua, eskualdean zilarra aurkitu ondoren, Joan Tolosa euskalduna iritsi zenean.^[3] Minas de los Zacatecas izena jarri zion. Baltasar Temiño, Kristobal Oñate eta Diego Ibarra ere zeuden talde hartan.^[4]

Hiria laster bihurtu zen Gaztelaren kolonizazioaren eta Espainia Berrian katolizismoaren hedapenaren gune garrantzitsua. Zacatecas XVI. eta XVII. mendeetan iritsi zen bere oparotasunaren gailurrera; mende horietako dira gordetzen diren eraikin batzuk. Ibar estu baten hegal aldapatsuen gainean eraikia, hiriak bista ikusgarriak ditu eta antzinako eraikin asko ditu, erlijiosoak zein zibilak.

Orografia

Hiria lur-eremu menditsu batean dago, eta batez besteko altuera 2,440 metrokoa da itsas mailatik gora. Hiriaren iparraldean, Vetagranderako bidean, goraguneek kota hori gainditzen dute.

Klima

Datu klimatikoak (Zacatecas, 1951-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	28.0	29.0	29.9	34.0	36.0	36.0	31.0	29.9	30.5	30.0	29.0	28.0	'
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	17.8	19.3	21.7	24.5	26.5	25.6	23.8	23.6	22.5	22.1	21.0	18.2	22.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	11.3	12.4	14.5	17.2	19.3	19.1	17.8	17.7	17.0	15.9	14.1	11.9	15.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	4.7	5.6	7.3	9.9	12.1	12.6	11.8	11.8	11.5	9.6	7.2	5.6	9.1
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-6.3	-3.5	-3.1	2.0	5.0	1.0	4.0	6.5	3.5	2.0	-3.5	-11.0	'
Pilatutako prezipitazioa (mm)	19.0	14.9	7.5	10.8	17.4	75.2	101.3	106.0	90.1	32.6	9.5	10.9	495.2
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	2.4	1.7	0.9	1.1	3.3	8.6	10.2	10.1	9.6	4.6	1.3	2.2	55.8
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.33	0	0.03	0	0	0	0	0	0	0	0.46	0.11	0.93
Eguzki orduak	217.0	226.0	244.9	240.0	272.8	225.0	220.1	210.8	186.0	217.0	240.0	201.5	2701.1
Iturria (1): Servicio Meteorologico Nacional,[6] Hong Kong Observatory (sun only)[7]
Iturria (2): Colegio de Postgraduados[8]

Zacatecas XVI. eta XVII. mendeetan iritsi zen bere oparotasunaren gailurrera; mende horietako dira gordetzen diren eraikin batzuk:

• Zacatecasko Hirigune Historikoa
• Zacatecasko Akueduktua
• Zacatecasko katedrala
• González Ortega azoka
• Fatimako Andre Mariaren tenplua
• Zacatecasko enparantza
• Gobernu Jauregia
• Santo Domingo tenplua

Zacatecas hiria mundu osoko herri eta hiri desberdinekin senidetua dago, tartean, 1996tik, Gipuzkoako Oñati herriarekin.

• (Gaztelaniaz):Zacatecas estatuko Gobernuaren webgunea.
• (Gaztelaniaz):Zacatecas Hiriko presidentziaren webgunea.