Փափուկ ուժ

«Փափուկ ուժ» (անգլ.՝ soft power) եզրույթը առաջին անգամ օգտագործել է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Ջոզեֆ Նայը 1980-ական թվականներին^[2]։ Հետագայում նա զարգացրել է տվյալ եզրույթը իր 2004 թվականի «Soft Power։ The Means to Success in World Politics» գրքում։ Նայի կարծիքով ուժը այլոց վարքագծի ձևավորման վրա ազդելու և ցանկալի արդյունքի հանգեցնելու կարողություն է։ Նպատակին հասնելու համար կան մի շարք միջոցներ. կարելի է հարկադրել սպառնալիքների միջոցով, կարելի է վճարել դրա համար կամ պարզապես կարելի է գրավել նրանց և համատեղել մեր ցանկալին իրենց ցանկալիի հետ։ Սա հենց փափուկ ուժն է. մյուսներին անել տալ այն, ինչը դու ցանակնում ես, համոզել, ոչ թե հարկադրել։ Սա հակադրվում է կոշտ ուժին (անգլ.՝ hard power), որի իրականացման հիմնական միջոցը հարկադրանքն է։ Փափուկ ուժը կարող է օգտագործվել ոչ միայն պետությունների, այլև միջազգային քաղաքականության այլ դերակատարների կողմից, ինչպիսիք են հասարակական կազմակերպությունները կամ միջազգային ինստիտուտները^[3]։ Սա հաճախ համարվում է «ուժ երկրորդ դեմքով», որը հնարավորություն է տալիս անուղղակիորեն հասնել ցանկալի արդյունքի։ Պետության փափուկ ուժը, ըստ Նայի, հենվում է երեք գործոնների վրա. մշակույթ (երբ այն դոմինանտ է և գրավում է այլ մշակույթների), քաղաքական արժեքներ (երբ այն գործում է և՛ երկրում, և՛ նրա սահմաններից դուրս), արտաքին քաղաքականություն (երբ ուրիշ պետությունները դիտարկում են դրան որպես լեգիտիմ և բարոյական իշխանություն ունեցող)^[4]։

Փափուկ ուժի աղբյուրներն այն միջոցներն են, որոնք առաջացնում են ձգողություն, որն էլ առաջնորդում է դեպի ցանկալի նպատակ։ Նեյը նշում է. «Գայթակղությունը միշտ ավելի արդյունավետ է, քան հարկադրանքը, և շատ արժեքներ՝ինչպես օրինակ ժողովրադավարությունը, մարդու իրավունքները շատ գայթակղիչ են»։ Անջելո Կոդեվիլլան հետազոտել է, որ փափուկ ուժի առանձնահատուկ կողմն այն է, որ բնակչության տարբեր հատվածներին կարելի է գրավել տարբեր միջոցներով՝ գաղափարներ, նկարներ, հեռանկարներ^[5]։ Փափուկ ուժը խաթարվում է, երբ քաղաքականությունը, մշակույթը կամ արժեքները կիրառվում են հարկադրանքի, այլ ոչ թե գրավչության միջոցով։ Այս գրքում Նայը պնդում է, որ փափուկ ուժը ավելի բարդ գործիք է կառավարությունների ձեռքում, քան կոշտ ուժը երկու պատճառով. դրա մի շարք բաղադրատարրեր դուրս են կառավարության վերահսկողությունից, և փափուկ ուժը միտում ունի գործելու անուղղակիորեն՝ ձևավորելով քաղաքական միջավայր, և երբեմն տարիներ են պահանջվում ցանկալի արդյունքի հասնելու համար^[6][7]։ «Ուժի ապագան» (2011) գրքում Նայը վերահաստատում է, որ փափուկ ուժը հայեցողական է, ոչ թե նորմատիվ^[8]։ Դա է պատճառը, որ փափուկ ուժը կարելի օգտագործել նաև ոչ բարի (անգլ.՝ nefarious ) նպատակներին հասնելու համար։ Ադլոֆ Հիտլերը, Իոսիֆ Ստալինը և Մաո Ցզեդունը տիրապետում էին ահռելի փափուկ ուժի, բայց չենք կարող ասել, որ օգատագործել են բարի նպատակների հասնելու համար^[8]։ Նայը նաև փաստում է որ փափուկ ուժի հայեցակարգը չի հակասում միջազգային հարաբերությունների ռեալիզմի տեսությանը^[9]։

Փափուկ ուժի կոնցեպցիայի նախորդողներից մեկը եղել է մշակութա-գաղափարախոսական հեգեմոնիայի կոնցեպցիան։ Սա մշակել է իտալացի փիլիսոփա Անտոնիո Գրամշին 1930-ական թվականներին իր «Բանտային տետրերի» մեջ։

Եզրույթը լայն կիրառում է ստացել արևմտաեվրոպական և ամերիկյան նոր պահպանողականների մոտ^[10]։

Փափուկ ուժի գաղափարը, որպես իշխանության հաստատման միջոց սկիզբ է դրել մ․ թ․ ա․ 7-րդ դարում Լաո Ցզին^[11]։ Նրան է պատկանում այս արտահայտությունը. «Աշխարհում ջրից թույլ և նուրբ առարկա չկա, բայց նա կարող է ամենապինդ առարկան քանդել^[12]։ Բայց փափուկ ուժի ամենաակնառու օրինակը կնոջ գրավչությունն է ի տարբերություն տղամարդկային կոշտ ուժի»։

Չինաստան

Չինաստանի ավանդական տնտեսությունը միշտ էլ ձգողության աղբյուր է եղել, որի վրա հենվելով էլ ստեղծվել են հարյուրավոր «Կոնֆուցիոսի ինստիտուներ» աշխարհում՝ չինական լեզուն և մշակույթը տարածելու համար։ Օտարազգի ուսանողների թիվը Չինաստանում մեկ դար առաջ 36.000-ից 2010 թվականին դարձել է 240.000^[13]։ Չինաստանի «Ասիական ենթակառուցվածքի ներդրումային բանկը» գրավել է արևմուտքի բազմաթիվ պետությունների այդ ոլորտը^[14]։ Աֆրիկայում չինական մշակույթի տարածումը և նաև ազդեցության աճը Չինաստանի 21-րդ դարի արտաքին քաղաքականության կարևոր ուղղություններից է։

Ֆրանսիա

Ֆրանսիան փափուկ ուժ կիրառելու երկարամյա փորձ ունի։ Ֆրանսիան և ֆրանսիական մշակույթը դարեր շարունակ գրավել են ողջ աշխարհի ուշադրությունը։ Թոմաս Ջեֆերսոնն ասել է. «Ցանկացած մարդ ունի երկու հայրենիք՝ իր հայրենիքը և Ֆրանսիան»^[15]։ «Մշակույթ» եզրույթը հենց ֆրանսիական ծագում ունի^[16]։ Ֆրանսիան աշխարհի գաղափարական կենտրոնն էր Լուսավորության դարաշրջանում^[17]. նրա կապվածությունը ազատության, հավասարության, հանդուրժողականության գաղափարներին փաստում է նրա համաշխարհային նշանակության մասին։ Ֆրանսիական հեղափոխությունը Եվրոպայի պատմության ամենանշանակալից իրադարձություններից է։ Նապոլեոնի օրենսգիրքը համարվում է այդ ժամանակների եզակի կոդիֆիկացված օրենսգրքերից^[18]։

Ֆրանսերենը դարեր շարունակ եղել է դիվանագիտության լեզուն։ Նաև ՄԱԿ-ի պաշտոնական լեզուներից է, և փաստաթղթերը կազմվում են նաև ֆրանսերենով^[19]։ Ֆրանսիան նաև տասնամյակներ շարունակ վարել է ակտիվ դիվանագիտական և մշակութային քաղաքականություն։ «Ալյանս ֆրանսեզը» (ֆր.՝ Alliance Française), որի նպատական է տարածել ֆրանսերեն լեզուն և ֆրանսիական մշակույթն աշխարհում, ստեղծվել է դեռևս 1883 թվականին^[20]։ Ֆրանսիան և մասնավորապես Փարիզը^[21] համարվում են աշխարհի ամենառոմանտիկ վայրերը^[22]։

Իտալիա

Իտալիայի փափուկ ուժի ամենահայտնի տարրերն են արվեստը, երաժշտությունը, նորաձևությունը և խոհանոցը։ Իտալիան է օպերային արվեստի ծննդավայրը^[23], և դարեր շարունակ օպերայի լեզուն համարվում է իտալերենը՝ անկախ կոմպոզիտորի ազգությունից։ Իտալիայում են գտնվում մի շարք քաղաքներ, որոնք սևեռում են ողջ աշխարհի ուշադրությունն իրենց վրա. Հռոմը՝ Հռոմեական կայսրության երբեմնի մայրաքաղաքը, Պապի նստավայրն է։ Ֆլորենցիան Վերածննդի սիրտն է^[24]։ Գրավիչ քաղաքներ են նաև Թուրինը, Վենետիկը, Միլանը։ Իտալիան համարվում է արևմտյան քաղաքակրթության ծննդավայրը^[25]։

Ռուսաստան

Ռուսաստանը զարգացրել է իր փափուկ ուժը ներդնելով հանրային դիվանագիտության գործիքները 2000-ական թվականներից սկսած^[26], բայց «փափուկ ուժ» առաջին անգամ օգտագործվել է պաշտոնական փաստաթղթում 2010 թվականին, երբ նախագահ Մեդվեդևը հաստատեց Արտաքին քաղաքականության հայեցակարգի լրացումը։ Եզրույթը չէր սահմանվում, բայց ներկայացվում էր որպես մշակութային դիվանագիտություն^[27]։ 2013 թվականին այս եզրույթը Արտաքին քաղաքականության հայեցակարգի մեջ դրսևորվեց նոր մեկնաբանմամբ, որպես «համընդգրկուն գործիք արտաքին քաղաքական նպատակներին հասնելու համար՝ հենվելով քաղաքացիական հասարակության ներուժի, տեղեկության, մշակութային և այլ մեթոդնեի վրա՝ որպես այլընտրանք ավանդական դիվանագիտությանը»^[28]։ Պատահական չէ, որ 2013 թվականին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը համարվել է ամենաուժեղ մարդը՝ ըստ «Ֆորբս» ամսագրի^[29]։

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

«Փափուկ ուժը ԱՄՆ-ի կարևոր գործիքներից է` սկսած պետության ստեղծումից, նրա ճանաչում ստանալուց շատ ժամանակ առաջ։ Ամերկյան բացառիկությունը, ազատությանը նվիրումը, օրենքի գերիշխանությունը, հանրապետական կառավարչաձի կիրառումը, բոլոր կրոնների և ռասաների ներկայացուցիչ ներգաղթայլների անխտիր ընդունումը դարձել են համաշխարհային տերություն դառնալու անկյուանքարը[30]

ԱՄՆ-ը ունի փափուկ ուժի կիրառման վաղեմի փորձ։ Օրինակները ներառում են Ֆրանկլին Ռուզվելտի «չորս ազատությունները»^[31] Եվրոպայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, Երկաթյա վարագույրի հետևում «Ազատ Եվրոպա» ռադիոն լսող երիտասարադներին և այլն^[6]։ Սառը պատերազմի տարիներին ամերկյան հեռարձակող ընկերությունների հասանելիությունը խորհրդային բլոկի երկրներում՝ Չեխիայում, Լեհաստանում և այլուր հենց փափուկ ուժի գործիքներն էին, որոնք էլ ի վերջո ցանկալի արդյունքներ տվեցին^[32]։

• Груздев, Андрей Александрович, Конухова, Анастасия Валерьевна, Подъяпольский, Сергей Александрович Социокультурные образы «мягкой силы» Индии // Социодинамика. — 2015. — № 3. — С. 27—49. — doi:10.7256/2409-7144.2015.3.14547
• Fan Y. Soft power: the power of attraction or confusion // Place Branding and Public Diplomacy. — Palgrave Macmillan, 2008. — Т. 2. — № 4. — P. 147—158. — doi:10.1057/pb.2008.4
• Matthew Fraser (journalist) Weapons of Mass Distraction: Soft Power and American Empire. — Macmillan, 2014. — 288 p.
• Gallarotti G. Cosmopolitan Power in International Relations: A Synthesis of Realism, Neoliberalism, and Constructivism. — NY: Cambridge University Press, 2010.
• Gallarotti G. The Power Curse: Influence and Illusion in World Politics, Boulder. — Lynne Rienner Publishers, 2010. — 207 p.
• Gallarotti G. Soft Power: What it is, Why it’s Important, and the Conditions Under Which it Can Be Effectively Used // Journal of Political Power. — 2011.
• Gruzdev A. A., Konukhova A. V., Podyapolskiy S. A. India’s Soft Power: Images and Components = «Мягкая сила» Индии: образы и компоненты // Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences. — Krasnoyarsk: Siberian Federal University, 2015. — Т. 8. — № 8. — P. 1724—1737. — doi:10.17516/1997-1370-2015-8-8-1724-1737
• d’Hooghe I. Into High Gear: China’s Public Diplomacy // The Hague Journal of Diplomacy. — 2008. — № 3. — P. 37—61.
• d’Hooghe I. The Rise of China’s Public Diplomacy // Clingendael Diplomacy Paper. — 2007. — № 12. — ISBN 978-90-5031-1175.
• Bruce Jentleson American Foreign Policy: The Dynamics of Choice in the 21st Century. — W. W. Norton & Company, 2010. — 719 p.
• Joshua Kurlantzick Charm Offensive: How China’s Soft Power is Transforming the World. — Yale University Press, 2007. — 321 p.
• Steven Lukes Power and the battle for hearts and minds: on the bluntness of soft power // Power in World Politics / Felix Berenskoetter and M.J. Williams, eds.. — Routledge, 2007.
• John McCormick (political scientist) The European Superpower. — Palgrave Macmillan, 2006. — 256 p.
• Manners I. Normative Power Europe: A Contradiction in Terms? // Journal of Common Market Studies. — 2002. — Vol. 40. — № 2. — P. 235—258.
• Mattern J. B. Why Soft Power Is Not So Soft // Power in World Politics / Felix Berenskoetter, M. J. Williams, eds.. — Routledge, 2007. — 328 p.
• Melissen J. Wielding Soft Power // Clingendael Diplomacy Papers. — 2005. — № 2.
• Moskvich Y. N. Diverse “Soft Power” of the Changing World: Mission and Evolution = Многоликая «гибкая сила» меняющегося мира: предназначение и эволюция // Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences. — Krasnoyarsk: Siberian Federal University, 2015. — Т. 8. — № 8. — P. 1667—1674. — doi:10.17516/1997-1370-2015-8-8-1667-1674
• Nye J. S. Soft Power: The Means to Success in World Politics. — Public Affairs, 2004. — 191 p.
• Nye J. S. Notes for a soft power research agenda // Power in World Politics / Felix Berenskoetter, M. J. Williams, eds.. — Routledge, 2007. — 328 p.
• Nye J. S. The Powers to Lead. — NY: Oxford University Press, 2008. — 240 p.
• Podyapolskiy S. A. “Soft Power” and “Smart Power” of Modern China = «Мягкая сила» и «умная сила» современного Китая // Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences. — Krasnoyarsk: Siberian Federal University, 2014. — Т. 7. — № 2. — P. 347—358.
• Regilme S. S. The Chimera of Europe’s Normative Power in East Asia: A Constructivist Analysis // Central European Journal of International and Security Studies. — 2011. — Vol. 5. — № 1. — P. 69—90.
• Playing soft or hard cop // The Economist. — 19.01.2006.
• Chicago Council on Global Affairs, «Soft Power in East Asia» June 2008
• Soft Power and US Foreign Policy: Theoretical, Historical and Contemporary Perspectives / eds. Inderjeet Parmar, Michael Cox (academic). — Routledge, 2010. — 256 p.
• Young Nam Cho and Jong Ho Jeong China’s Soft Power // Asia Survey. — Т. 48. — № 3. — P. 453-72.
• Soft Power Superpowers: Cultural and National Assets of Japan and the United States / eds. Yasushi Watanabe, David L. McConnell. — Routledge, 2015. — 296 p.
• Zweiri M., Staffell S. Talking With a Region // Middle East Policy Journal. — 2009. — Vol. XVI. — № 1.