Քաղաքական ճգնաժամ Վենեսուելայում (2019)

2018 թվականի սկզբին Վենեսուելան գրեթե ամբողջությամբ քաղաքական մեկուսացման մեջ էր գտնվում և չէր պահպանում հարաբերություններ հարևան պետություններից շատերի հետ։ Վենեսուելայի դեմ են գործում ԱՄՆ-ի սանկցիաները։ Վենեսուելան տուժում է հիպերգնաճից. Ազգային ասամբլեայի հայտարարության համաձայն՝ 2018 թվականին գնաճը կազմել է գրեթե 1 700 000 %: Առաջին անհրաժեշտության ապրանքների^[4] մեծ դեֆիցիտ կա երկրում։

Նախագահ Մադուրոյի և Ազգային ասամբլեայի հակամարտությունը շարունակվում է 2015 թվականից մինչ օրս։ Ազգային ասամբլեան, որպես ընդդիմություն, խորհրդարանում^[5] մեծամասնություն է ստացել։

Իր նախագահության տարիներին Նիկոլաս Մադուրոն մի քանի անգամ ստացել է արտակարգ լիազորություններ, առանց խորհրդարանի հավանության օրենքներ ընդունելու։ Առաջին անգամ դա տեղի ունեցավ 2013 թվականի նոյեմբերի 19-ին, երբ Վենեսուելայի Ազգային ասամբլեան նրան մեկ տարով տվեց «կոռուպցիայի և տնտեսական պատերազմի դեմ պայքարի» լիազորություններ՝ մինչև 2014 թվականի նոյեմբերի 19-ը^[6][7][8][9]։ 2015, 2016 և 2017 թվականներին Մադուրոն ստացավ նմանօրինակ արտակարգ լիազորություններ սկզբում 2010 թվականի գումարման Ազգային ասամբլեայից, իսկ ավելի ուշ որպես ընդդիմություն՝ Մադուրոն խորհրդարանում ստացավ մեծամասնություն։ Նա այդ լիզորություններն ստացավ Վենեսուելայի արդարադատության բարձրագույն տրիբունալի կողմից կամ սեփական նախագահական հրամանի հիման վրա, որը տնտեսական արտակարգ իրավիճակի մասին էր։

2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին Մադուրոյի հակառակորդները հաղթեցին խորհրդարանական ընտրություններում և Ազգային ասամբլեայում ստացան որակյալ մեծամասնություն։ 2016 թվականի հունվարին Արդարադատության բարձրագույն տրիբունալը ընտրված պատգամավորներից չորսին զրկեց մանդատներից՝ նրանց մեղադրելով ընտրությունների կեղծման մեջ, ինչից հետո ընդդիմությունը զրկվեց որակյալ մեծամասնությունից և հնարավորությունից՝ խորհրդարանում^[10] արդյունավետ հակադրվելու Մադուրոյին։ 2016 թվականի մայիսի 2-ին ընդդիմադիր առաջնորդները նախաձեռնեցին ռեֆերենդում Մադուրոյի՝ նախագահական լիազորությունները վայր դնելու մասին, իսկ հետո ստորագրահավաք սկսեցին՝ իրենց ծրագրերի^[11] աջակցության համար։ 2016 թվականի հոկտեմբերի 21-ին, երբ ստորագրահավաքի ավարտին մնացել էր մի քանի օր, Ազգային ընտրական խորհուրդը դադարեցրեց ռեֆերենդումի նախապատրաստությունը՝ ռեֆերենդումի նախաձեռնողներին մեղադրելով կեղծարարությունների^[12] մեջ։

2017 թվականի սահմանադրական ճգնաժամ

2017 թվականի մարտի 29-ին Արդարադատության բարձրագույն տրիբունալը, որը նշանակվել էր նախկին գումարման խորհրդարանի կողմից, ընդդիմադիր Ազգային ասամբլեային զրկեց օրենսդիր իշխանությունից՝ հայտարարելով, որ այժմ հենց Արդարադատության ազգային տրիբունալը կտնօրինի օրենքներ ընդունելու լիազորությունը^{[13][14][15][16]}։ Բողոքների արդյունքում, սակայն, արդեն ապրիլի 1-ին Արդարադատության բարձրագույն տրիբունալը փոխեց իր որոշումը^[17][18][19]։ Հունիսի 13-ին ընդդիմադիր Ազգային ասամլեան Արդարադատության բարձրագույն խորհրդի^[20] նոր կազմ ընտրեց, որը, սակայն, չընդունվեց նախագահի կողմից և ստիպված էր աշխատել Պանամայում։

Մայիսի 1-ին Մադուրոն կիրառեց Սահմանադրության 347 հոդվածը՝ նախաձեռնելով Սահմանադրական ասամբլեայի գումարում՝ 1999 թվականի Սահմանադրության փոխարեն նոր Սահմանադրություն նախապատրաստելու համար, ինչը թույլ կտար կրճատելու խորհրդարանի լիազորությունները՝ այդ կերպ նաև ընդդիմությանը զրկելով երկրում ունեցած մեծամասնությունից։ Ազգային ընտրական խորհուրդը համաձայնեց Սահմանադրական ասամբլեայի գումարմանը և սկսեց պատրաստվել ընտրություններին^[21]։

Վենեսուելայի Սահմանադրական ասամբլեայի ընտրությունները տեղի ունեցան 2017 թվականի հուլիսի 30-ին։ Ընտրված Սահմանադրական ասամբլեան օգոստոսի 8-ին իրեն հայտարարեց իշխանական մարմին՝ բարձր լիազորություններով^[22]։ Օգոստոսի 18-ին Սահմանադրական ասամբլեան իրեն վերագրեց օրենսդիր լիազորություններ 18՝ հռչակելով իր ղեկավարությունը Ազգային Ասամբլեայի նկատմամբ՝ «խաղաղության պահպանման, անվտանգության, ինքնավարության, հասարակական-տնտեսական և ֆինանսական համակարգի»^[23] հարցերով և հաջորդ օրը Ազգային ասամբլեային զրկեց օրենսդրական լիազորություններից^[24]։ Ի պատասախան՝ Ազգային ասամբլեան հայտարարեց, որ չի ընդունում Սահմանադրական ասամբլեային^[25]։

2018 թվականին Վենեսուելայում տեղի ունեցան արտահերթ նախագահական ընտրություններ (հերթական ընտրությունները պետք է տեղի ունենային 2018 թվականի դեկտեմբերին)^[26][27][28]։ Ընդ որում՝ Սահմանադրական ասմբլեան մի կողմ թողեց երեք ամենաազդեցիկ ընդդիմադիր կուսակցություններին («Հանուն արդարության», «Ժողովրդավարական գործողություն» և «Ազգային կամք»)՝ նախագահական ընտրությունների մասնակցությունից՝ հայտարարելով, որ այդ երեք կուսակցությունները, որոնք 2017 թվականին բոյկոտել էին տեղական ընտրությունները, զրկվել էին լեգիտիմությունից և պետք է նորից հաստատեն իրենց կարգավիճակը^[29]։

Նախագահ Մադուրոյի հակառակորդները հայտարարեցին, որ արտահերթ ընտրությունների նշանակումն ընտրական գործընթացի մասնակիցներին զրկել է հավասարության երաշխիքից և թափանցիկությունից^[30]։ 2015 թվականին Ազգային ասամբլեայի լիազորությունների ժամկետի ենթադրյալ ոչ սահմանադրական կրճատումը բնորոշվում էր որպես պետական հեղաշրջում՝ ուղղված օրենսդիր իշխանության դեմ^[31]։Մի շարք վենեսուելական ոչ կառավարական կազմակերպություններ, մասնավորապես՝ Foro Penal Venezolano-ն, Súmate-ն, Voto Joven-ը, Venezuelan Electoral Observatory-ն և Citizen Electoral Network-ը, հայտնեցին իրենց անհանգստությունը՝ ընտրական օրենսդրության^[32] խախտումների հետ կապված։

Նախագահին հարող Սահմանադրական ասամբլեայի լեգիտիմությունը հրաժարվում են ընդունել ավելի քան 40 երկրներ, այդ թվում՝ Ամերիկայի և Եվրոպայի երկրների մեծ մասը։ Մադուրոյի նախագահական առաջին ժամկետի սպառումից հետո՝ Լատինական Ամերիկայի և Հյուսիսային Ամերիկայի երկրների մեծամասնությունը երկրի միակ օրինական համակարգ են համարում միայն Ազգային ասամբլեան^[33], որն ընտրվել է՝ հին Սահմանադրությանը համապատասխան՝ հրաժարվելով ընդունել Մադուրոյի՝ երկրորդ անգամ նախագահի պաշտոնն ստանձնելու օրինականությունը։ Վենեսուելայի սահմանադրության 223-րդ հոդվածը նախատեսում է նախագահական լիազորությունների հանձնումը խորհրդարանի խոսնակին՝ պետության ղեկավարի «պաշտոնը թողնելու» դեպքում։ Այս դեպքում Սահմանադրությունը նույնպես ենթադրում է մեկ ամսվա ընթացքում նոր ընտրություններ^[34]. անցկացնել։

2015 թվականի դեկտեմբերին՝ խորհրդարանական ընտրություններում ընդդիմության հաղթանակից հետո, պայմանավորվեցին, որ խորհրդարանի խոսնակ կընտրվի ֆրակցիաներից մեկի առաջնորդը^[35]։ 2018 թվականի դեկտեմբերին այդ պաշտոնում ընտրվեց Խուան Գուայդոն, ում երդմնակալությունը տեղի ունեցավ 2019 թվականի հունվարի 5-ին։ Հենց նա հունվարի 23-ին իրեն հայտարարեց նախագահի լիազորությունները կատարող՝ հիմնվելով Վենեսուելայի Սահմանադրության^[34] 223 հոդվածի վրա։

2018 թվականի նախագահական ընտրություններ

2018 թվականի մայիսի 20-ին կայացած նախագահական ընտրություններում գործող նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն ստացավ ձայների 68 %-ը և վերընտրվեց նոր ժամկետում^[36]։ Սակայն, ընդդիմության կարծիքով՝ այս ընտրությունները տեղի են ունեցել զանգվածային խախտումների միջավայրում, այդ իսկ պատճառով դրանք չի կարելի իրական համարել^[37][38][39]։ Այդ կարծիքը պաշտպանում են շատ քաղաքական ուժեր՝ անգամ Վենեսուելայի^[40] սահմաններից դուրս։ Մադուրոյին մեղադրում են դիկտատուրա^[41][42][43] հաստատելու մեջ։

Արևմուտքի և Լատինական Ամերիկայի մի շարք երկրներ, չընդունելով Նիկոլաս Մադուրոյի հաղթանակն ընտրություններում, Կարակասից հետ կանչեցին իրենց հյուպատոսներին, այն դեպքում, երբ ամերիկյան վարչությունը Վենեսուելայի դեմ կիրառում էր լրացուցիչ տնտեսական սանկցիաներ և պահանջում էր նոր ընտրությունների^[44] անցկացում։

2019 թվականի հունվարի 10-ին նշանակված Մադուրոյի երդմնակալությանը նախորդած մի քանի ամիսների ընթացքում Մադուրոյի հակառակորդները նրան կոչ էին անում վայր դնել լիազորությունները։ Նրանց թվին են պատկանում Լիմայի խմբի անդամ պետությունները (բացառությամբ՝ Մեքսիկայի^[45]), Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները և Ամերիկյան պետությունների կազնակերպության անդամ պետությունների մեծամասնությունը։ 2018 թվականի ընտրություններին Մադուրոյի հաղթանակը ողջունեցին և ընդունեցին Ռուսաստանը, Չինաստանը, Մեքսիկան և ԱԼԲԱ ալյանսը^[46][47]։

Մադուրոյի դեմ ուղղված ներքաղաքական ճնշումը սաստկացավ 2019 թվականի հունվարին՝ մինչ նրա երդմնակալությունը^[48][49][50]։

Նիկոլաս Մադուրոյի երդմնակալությունը տեղի ունեցավ 2019 թվականի հունվարի 10-ին՝ Արդարադատության բարձրագույն տրիբունալի շենքում։ Երդմնակալությունից հետո Ազգային ասամբլեայի խոսնակ Խուան Գուայդոն հայտարաեց, որ տեխնիկապես Վենեսուելան չունի պետության ղեկավար և գերագույն հրամանատար^[51]։ Այդ նույն օրը Գուայդոն հայտարարեց Ազգային ասամբլեայի արտակարգ իրավիճակ՝ կապված Մադուրոյի՝ նախագահական պաշտոնի^[52][53][54] ուզուրպացիայի հետ՝ հայտարարելով ժողովրդի միացյալ ուժերով երկիրը, բանակը և արտաքին դաշնակիցներին ղեկավարելու անհրաժեշտության մասին։ Ազգային ասամբլեան անցումային կառավարության ծրագրերի մշակում սկսեց, որի նպատակը երկրի ղեկավարման վերականգնումն էր^[55]։

Նախորդած իրադարձություններ

Մոտեցող ճգնաժամի առաջին լուրջ նախանշաննները հայտնվեցին, երբ Բարձրագույն դատարանի դատավորը և ընտրությունների դատավորը, ովքեր Մադուրոյի մտերիմն էին համարվում, փախան ԱՄՆ՝ 2019 թվականի հունվարի 10-ին նշանակված երդմնակալությունից ընդամենը մի քանի օր առաջ։ Ընդ որում՝ դատավոր Քրիստիան Սերպան Մադուրոյին անվանեց «ոչ կոմպոնենտ» և «ոչ լեգիտիմ»^[48][49][56]։

Նաև հայտնում էին, որ ամերիկյան հետախուզության կողմից ստացված տվյալների համաձայն՝ Մադուրոյի բարձրագույն չինովնիկներից մեկը և Պաշտպանության նախարար Վլադիմիր Պադրինո Լոպեսը խնդրեցին Մադուրոյին՝ վայր դնելու լիազորությունները՝ սպառնալով հրաժարական տալ, եթե Մադորոն դա չանի^[57]։

Բողոքի ցույց

Խուան Գուայդոն, ով 2019 թվականի հունվարի 5-ից ղեկավարում էր Գլխավոր ասամբլեան, հրաժարվեց Նիկոլաս Մադուրոյին ընդունել որպես օրինական ընտրված նախագահ և առաջարկեց ձևավորել անցումային կառավարություն^[58]։ Գուայդոն խորհրդարանի անունից հայտարարեց, որ Մադուրոն ուզուրպացրել է նախագահի պաշտոնը, իսկ երկիրը փաստացի դարձել է բռնապետություն^[59][60]։ Գուայդոն զինծառայողներին կոչ արեց՝ ապահովելու Սահմանադրության պահպանումը։

Այնուհետև նա հայտարարեց, որ նախաձեռնում է ստեղծված իրավիճակի^[61] հրապարակային քննարկում (իսպ.՝ cabildo abierto): Այդ քննարկումը Կարակասի փողոցներում հանրահավաքի ձև ստացավ։ Ելույթ ունենալով հանրահավաքի ժամանակ՝ Գուայդոն հայտարարեց իր մտադրության մասին՝ Վենեսուելայի Սահմանադրության հիման վրա իրեն հայտարարելու պետության ղեկավար և Նիկոլաս Մադուրոյին նախագահական պաշտոնից^[62] գահընկեց անելու մասին։

Մադուրոն քամահրանքով էր վերաբերում ընդդիմության հայտարարություններին՝ իր երդմնակալության արարողության ժամանակ բացակայած՝ Ազգային ասամբլեայի պատգամավորներին անվանելով դավաճաններ^[63][64]։

Երկիշխանության սկիզբ

Հունվարի 10-ին Կարակասում տեղի ունեցավ Նիկոլաս Մադուրոյի երդմնակալությունը, ով հաղթել էր 2018 թվականի մայիսի ընտրություններում։ Դա պատճառ դարձավ բազմահազարանոց ցույցերի, որոնք ընդգրկել էին ողջ երկիրը։ Վենեսուելական իրավապաշտպան կազմակերպության տվյալների համաձայն՝ մինչ հունվարի 23-ը ցուցարարների և ոստիկանության բախումից մահացել էր 13 մարդ և կալանավորվել՝ 218-ը։ Ազգային գվարդիայի զինյալները ցուցարարաների դեմ արցունքաբեր գազ էին կիրառում, El Nacional հրատարակության հաղորդմամբ՝ նաև Կարակասի մետրոյի կայարաններից մեկում^[65]։ Փողոցային ակցիաների մասնակիցները բողոքում են անօրինական ընտրությունների, կառավարության ծայրահեղ անարդյունավետ տնտեսական քաղաքականության դեմ, որը պետությունը հասցրեց աղքատացման, հիպերինֆլյացիայի և դեպի հարևան պետություններ զանգվածային էմիգրացիաների, որը ներկա պահին հասնում է 4 միլիոն մարդու^[66]։

Ցուցարարները Խուան Գուայդոյին կոչ էին անում, որ իրեն հռչակի նախագահ հենց այն պահին, երբ տեղի կունենա Նիկոլաս Մադուրոյի երդմնակալությունը, բայց նա հապաղում էր՝ հայտարարելով, որ սպասում է բանակի միանշանակ աջակցությանը։ Ավելի վաղ բանակաը բոլոր կոնֆլիկտներում սատարում էր նախագահական իշխանությանը^[67]։

Հունվարի 11-ին Ազգային ասամբլեան մամուլի համար հրապարակեց մի հայտարարություն, որտեղ հաստատվում էր Գուայդոյի մտադրությունը՝ իր վրա վերցնելու նախագահի լիազորությունները^[68][69]։ Նաև հայտնի դարձավ, որ ընդդիմությունը մտադիր է վենեսուելական բանակի սպայական անձնակազմին ուղղորդելու Մադուրոյի^[70] տապալմանը։

Ընդդիմությունն իր գործողությունները չի համարում պետական հեղաշրջում՝ հղում կատարելով նրան, որ բազմաթիվ այլ պետություններ չեն ընդունում Մադուրոյի՝ երկրորդ ժամկետում ընտրության օրինականությունը^[71]։ Մասնավորապես՝ ընդդիմությունը հղում է կատարում Սահմանադրության 233, 333 և 350 հոդվածներին^[62]։

Հունվարի 12-ին Գուայդոն նամակ ստացավ արտաքսման մեջ գտնվող Արդարադատության բարձրագույն տրիբունալից, որը տեղակայված է Պանամայում։ Նամակի մեջ Գուայդոյին կոչ էր արվում իր վրա վերցնելու Վենեսուելայի նախագահի լիազորությունները^[72]։

Հունվարի 21-ին Վենեսուելայի սոցիալական ցանցերում և անկախ ԶԼՄ-ներում ինֆորմացիա տարածվեց այն մասին, որ Ազգային գվարդիայի զինայալների մասնաճյուղը, որը բնակեցված էր Սան Խոսե դե Կոտիսա աղքատ շրջանում, հրաժարվեց ենթարկվել նախագահ Նիկոլաս Մադուրոյի հրամաններին և համաքաղաքացիներին անհնազանդության կոչ էր անում։ El Nacional թերթի տվյալների համաձայն՝ տեղացիները սատարեցին ցուցարարներին և սկսեցին բարիկադներ կառուցել, սակայն այդ շրջան ուղարկված ոստիկանության հատուկ ջոկատայինները, զինվորականները Sebin ծառայության աշխատակիցները շատ կարճ ժամանակահատվածում սանձեցին անկարգությունները^[73]։

Հունվարի 23-ին ողջ երկրով մեկ բողոքի ցույցեր արվեցին՝ «Այո՛, մենք կարող ենք» (իսպ.՝ ¡Sí, se puede!) լոզունգի ներքո։ Խուան Գուայդոյի խոսքերով՝ «ժողովուրդը Նիկոլաս Մադուրոյից լիովին կպահանջի դադարեցնել նախագահական պաշտոնի ուզուրպացիան և հարգել վենեսուելացիների կամքը»^[74]։ այդ ակցիաները կազմակերպվել էին Ազգային ասամբլեայի կողմից՝ Վենեսուելական ազատագրման ճակատի (FAVL) հետ միասին։ Հունվարի 23-ի գիշերը Կարակասում հանրահավաքի համար հավաքվածների առջև ելույթ ունենալով՝ Խուան Գուայդոն հայտարարեց, որ Նիկոլաս Մադուրոյի փոխարեն «ձևականորեն իր վրա է վերցնում գործադիր իշխանության լիազորությունները» և խոստանում է վերջ տալ «բռնակալությանն ու իշխանության ուզուրպացիային»^[75]։

Իրադարձությունների զարգացում

Հունվարի 23-ին Պաշտպանության նախարար Վլադիմիր Պադրինո Լոպեսը հայտարարեց, որ Զինված ուժերը հավատարիմ են ընտրված նախագահ Նիկոլաս Մադուրոյին^[76] և չեն ընդունում Խուան Գուայդոյին։ Պետական նավթային ընկերությունը՝ PDVSA-ը, որի օգտին է Վենեսուելայի արտահանման մեծ մասը, աջակցություն հայտնեց Մադուրոյին^[77]։

Հունվարի 25-ին Նիկոլաս Մադուրոն հայտարարեց պատրաստակամության մասին՝ հանդիպելու ընդդիմության առաջնորդի հետ, բայց Գուայդոն հրաժարվեց բանակցություններից^[78], քանի որ, նրա կարծիքով, իշխանությունները միայն փորձում են ժամանակ շահել։ Գուայդոն ազատ և ժողովրդավարական ընտրություններն անվանեց քաղաքական կոնֆլիկտը լուծելու միակ հնարավոր ուղին^[79]։ Գուայդոն ենթադրում է, որ ընտրությունների նախապատրաստման համար կարող է 6-9 ամիս պահանջվել։

Հունվարի 26-27-ին Գուայդոյի կողմնակիցները փողոցային ակցիաներ էին անցկացնում, որոնց նպատակը ընդդիոմւթյան նախաձեռնության պարզաբանումն էր՝ նախագահական կողմին պաշտպանող չինովնիկների և զինվորականների համաներման համար։ Այն փաստաթուղթը, որը Գուայդոն ներբեռնեց Թվիթեր, ասվում է. «Համաներումը կոչված է նպաստելու անցումային կառավարության ձևավորման գործընթացին, ինչին ի հետևանք կանցկացվեն ազատ, թափանցիկ ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրություններ։ Զինվորականները և քաղաքական գործիչները, ովքեր կնպաստեն ժողովրդավարական կարգ ու կանոնի վերականգնմանը, կկարողանան երկրի ժողովրդավարական կյանքում ռեաբիլիտացիայի ենթարկվել»։ Ընդդիմության կողմն անցնելու մասին հայտարարեց միայն ԱՄՆ-ում վենեսուելական համայնքի ռազմական կցորդ Խոսե Լուիս Սիլվան^[78]։

Հունվարի 26-ին Վենեսուելայի իշխանությունները հետ կանգնեցին իրենց այն որոշումից, որով ԱՄՆ դեսպանատան ներկայացուցչից պահանջում էին 72 ժամվա ընթացքում լքել երկիրը։ Վենեսուելայի Ներքին գործերի նախարարությունը ամերիկյան կողմի հետ բանակացությունների մեկնարկի մասին հայտարարությամբ հանդես եկավ. բանակցությունները վերաբերում էին Վենեսուելայում ԱՄՆ-ի շահերը ներկայացնող անձին, ինչը հնարավորություն կտա ԱՄՆ դեսպանատան աշխատակիցներին բնակացությունների ընթացքում մնալ երկրում, ինչի համար հատկացված է 30 օր։ Հայտնի է, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները հրաժարվել է ենթարկվել Մադուրոյի պահանջին՝ հայտարարելով, որ ինքն այլևս չի հանդիսանում Վենեսուելայի օրինական նախագահը^[80]։

Հունվարի 27-ին Խուան Գուայդոն Վաշինգտոն Փոստին տրված հարցազրույցի ժամանակ հայտարարեց, որ ընդդիմությունը գաղտնի կապի մեջ է զինվորականների և քաղաքացիական կառավարական ներկայացուցիչների հետ՝ Նիկոլաս Մադուրոյին նախագահի պաշտոնից հեռացնելու հետ կապված։ Նա նաև հայտարարեց, որ Վենեսուելայի անցումային կառավարությունը մտադիր է իր վերահսկողության ներքո վերցնել վենեսուելական նավթարտադրող ընկերության ամերիկյան մասնաճյուղը։ Այդ նույն օրը Գուայդոն ծառայությունից հետո՝ հունվարի սկզբի անկարգությունների զոհերի հիշատակին մատուցվող պատարագի ավարտին, որը տեղի էր ունենում Կարակասի եկեղեցիներից մեկում, կոչով դիմեց բանակին՝ չճնշելու բողոքի խաղաղ ցույցերը^[81]։

Ինչպես հաղորդում է ՄԱԿ-ի Reuters գործակալությունը՝ Նիկոլաս Մադուրոյի դեմ ընթացող բողոքի ցույցերի մեկ շաբաթվա ընթացքում՝ հունվարի 21-26-ին, ձերբակալվել է 850 մարդ (նրանցից 696-ը՝ հունվարի 23-ին), ևս 40 մարդ մահացել է. նրանցից 26-ին կրակել են կառավարությանը հարող ուժերը, ևս 5 մարդ մահացավ տնային խուզարկությունների ժամանակ, 11 հոգի զոհ դարձավ կողոպտիչներին^[82]։

Հունվարի 29-ին Վենեսուելայի բարձրագույն դատարանը արգելք դրեց Խուան Գուայդոյի՝ երկրի սահմանները լքելու իրավունքի վրա, ինչպես նաև հրամայեց արգելափակել նրա բանկային հաշիվները։ Ավելի վաղ Վենեսուելայի գլխավոր դատախազ Թարեք Վիլյամ Սաաբը հայտարարել էր Գուայդոյի նկատմամբ նախնական հետաքննություն սկսելու մասին՝ կապված «բռնության գործողությունների հետ, որոնք տեղի էին ունեցել հունվարի 22-ին»^[83]։

Հունվարի 30-ին վենեսուելական ընդդիմության ներկայացուցիչները հայտարարեցին, որ մտադիր են չեղյալ հայտարարել միջազգային համաձայնագրերը, որոնք, նրանց կարծիքով, անօրինական էին կնքվել։ Մասնավորապես՝ ընդդիմադիր խորհրդարանի կողմից Ամերիկյան պետությունների կազմակեպության հատուկ ներկայացուցիչ նշանակված Գուստավո Տարրե Բրիսենյոյի խոսքերով՝ ընդդիմությունը մտադիր է վերանայել ավելի վաղ Ռուսաստանի հետ կնքված պայմանագրերը, որոնք վերաբերում էին ոչ միայն սպառազինությանը, այլև Ռուսաստանի հետ հարաբերություններին առհասարակ։ Կառլոս Վեկկոն, ում Խուան Գուայդոն նշանակել էր որպես ԱՄՆ-ում՝ Վենեսուելայի գործերով ժամանակավոր հավատարմատար, ելույթ ունենալով Ատլանտյան խորհրդում՝ հայտարարեց, որ Մադուրոյի հակառակորդները միտված չեն իր հետ լիաֆորմատ երկխոսություն ունենալու^[84]։

ՏԱՍՍ-ի հաղորդմամբ՝ Վենեսուելայի ընդդիմության հանրահավաքները, որոնք անցկացվում էին մայրաքաղաքի փողոցներում և այլ խոշոր քաղաքներում, բավականաչափ մարդաշատ էին, անցնում էին զգալի հանդարտության մթնոլորտում և առանց բռնության կիրառման։ Հակառավարական գործողությունների մասնակիցները Կարակասում որոշ ժամանակով փակեցին Ֆրանսիսկո դե Միրանդա պողոտան, որը գլխավոր ավտոմայրուղիներից մեկն էր։ Միաժամանակ, քաղաքներում տեղի էին ունենում Մադուրոյի կողմնակիցների քայլերթերը։ Այդ ժամանակ ինքը՝ Մադուրոն, ելույթ ունեցավ զինծառայողների առջև՝ հայտարարելով, որ հակակառավարական գործողությունների նախօրյակին հույս է դնում նրանց հավատարմության և կարգապահության վրա^[84]։

Հունվարի 31-ին Reuters գործակալությունը հայտարարեց, որ Վնեսուելայի Կենտրոնական բանկը առաջիկա օրերին նպատակ ունի 15 տոննա ոսկի ուղարկել Արաբական Միացյալ Էմիրություններ և վաճառել այն՝ արտասահմանյան արժույթի համալրման համար։ Գործակալության աղբյուրի տվյալների համաձայն՝ հունվարի 26-ին Վենեսուելան իր պահուստային ֆոնդից արդեն երեք տոննա ոսկի էր վաճառել^[85][86]։

Փետրվարի 1-ին Խուան Գուայդոն «Clarin» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարեց, որ վենեսուելական ընդդիմությունը իշխանության գալուց հետո ընդունում է միայն այն միջազգային համաձայնագրերը, որոնք հավանության էին արժանացել Ազգային ասամբլեայի կողմից։ Գուայդոյի խոսքերով՝ նրանք «կհարգեն Ռուսաստանի և Չինաստանի կազմակերպությունների կողմից օրինական ներդրված կապիտալները»^[87]։

Փետրվարի 2-ին Վենեսուելայի Զինված ուժերի ռազմավարական ծրագրավորման ղեկավար Ֆրանսիսկո Էստեբան Յանես Ռոդրիգեսը հայտարարեց Գուայդոյի կողմն անցնելու մասին և մյուս զինվորականներին էլ կոչ արեց՝ հետևելու իր օրինակին^[88][89]։

Կարակասում տեղի ունեցան 2 զանգվածային հանրահավաքներ, որոնք ուղղված էին Մադուրոյի և Գուայդոյի աջակցությանը։ Ելույթ ունենալով իր կողմնակիցների հանրահավաքին՝ Մադուրոն առաջարկեց անցկացնել հրատապ խորհրդարանական ընտրություններ։ Գուայդոն իր կողմնակիցներին կոչ արեց շարունակելու հանրահավաքները՝ Մադուրոյին պաշտոնանկ անելու նպատակով^[90]։

Մադուրոն նաև Թվիթերում հայտարարեց, որ երկրում ձևավորվող աշխարհազորի մասնակիցները կմիացվեն նաև Վենեսուելայի զինված ուժերի կազմին։ Ավելի վաղ Մադուրոն հայտարարել էր, որ առաջիկա ամիսներին ստեղծվելու են աշխարհազորի ավելի քան 50 հազար մասնաճյուղեր, որոնք, ըստ Մադուրոյի, արդեն մայիսին կունենան 2 միլիոն աշխարհազորային^[91]։

Փետրվարի 5-ին ընդդիմադիր Ազգային ասամբլեան «Ժողովրդավարության անցման մասին» և «Երկրում սահմանադրական կարգի վերականգնման մասին» օրենքներ ընդունեց^[92]։ Խորհրդարանը նաև Վենեսուելայի նոր հյուպատոսներ նշանակեց Բրազիլիայում, Գվատեմալայում, Պարագվայում և Իսպանիայում. այս պետությունները Խուան Գուայդոյին ընդունել էին որպես Վենեսուելայի նախագահ։ Բացի նրանցից, ընդդիմությունն արդեն հյուպատոսներ ունի Արգենտինայում, Կանադայում, Չիլիում, Կոլումբիայում, Կոստա Ռիկայում, Էկվադորում, ԱՄՆ-ում, Հոնդուրասում, Պանամայում և Պերուում։ Գործնականում այս բոլոր պետություններում Վենեսուելան ունի երկու ներկայացուցիչը՝ մեկը գործող կառավարության կողմից է նշանակվել, մյուսը՝ Խուան Գուայդոյի։ Այս երկրներից մի քանիսը Մադուրոյի դիվանագիտական գերատեսչություններին կոչ արեց Գուայդոյին ընդունել որպես օրինական նախագահ, հակառակ դեպքում՝ լքել մշտական նստավայր հանդիսացող պետությունը^[93]։

Ընդդիմություն և արտասահմանյան հումանիտար օգնություն

Խուան Գուայդոն հայտարարեց այն երեք անցակետերի մասին, որոնցով պետք է իրականացվի արտասահմանյան հումանիտար օգնության ստացումը։ Գուայդոյի խոսքերով՝ այդ անցակետերը հետևյալն են՝ կոլումբիական սահմանամերձ քաղաք Կուկուտան, Վենեսուելայի և Բրազիլիայի սահմանը, Կարիբյան ծովի կղզու վրա գտնվող անցակետը։ Նիկոլաս Մադուրոն արտասահմանյան հումանիտար օգնություն ստանալու նախաձեռնությունն անվանեց «օլիգարխիայի վատ և էժանագին շոու» և համերկրացիներին կոչ արեց՝ հրաժարվելու այդ օգնությունից։ Նա հայտարարեց, որ Վենեսուելան «իր ուժերով և իր ջանքերով» կհաղթահարի տնտեսական դժվարությունները^[94]։

Փետրվարի 6-ին ընդդիմադիր պատգամավոր Ֆրանկլին Դուարտեն France-Presse գործակալությանը հայտարարեց, որ վենեսուելական բանակն արգելափակել է Կոլումբիայի հետ սահմանին գտնվող կամուրջը, որով նախատեսվում էր կազմակերպել սահմանամերձ Կուկուտա^[94][94] քաղաքի անցակետից տրամադրվող հումանիտար օգնությունը։ Այստեղ ԱՄՆ-ն, առանց վենեսուելական կառավարության համաձայնության, ուղարկել էր սննդամթերք (ալյուր, հատիկեղեն, շաքարավազ, թխվածքաբլիթ, պահածոներ, յուղ և այլն), անձնական հիգիենայի առարկաներ, ինչպես նաև առաջին բուժօգնության պարագաներ և բժշկական սարքավորումներ։ Կարմիր Խաչի տեղական կառույցը հրաժարվեց մասնակցել այդ բեռը Կոլումբիայից Վենեսուելա հասցնել՝ անվանարկելով անհրաժեշտությունը՝ «երաշխավորելու առաքելության բացառապես հումանիտար բնույթը» և հետևելու «չեզոքության և անկողմնակալության սկզբունքներին»^[93]։

Փետրվարի 8-ին Կոլումբիայի Կուկուտա սահմանային քաղաքում բացվեց մի կենտրոն, որը նախատեսված էր Վենեսուելայի բնակչությանը հումանիտար օգնություն տրամադրելու համար։ Բացման արարողությանը մասնակցում էին Կոլումբիայում ԱՄՆ դեսպան Քևին Ուիթաքերը, կոլումբիական կառավարության և Վենեսուելական ընդդիմության ներկայացուցիչները։ Սակայն առայժմ անհասկանալի է՝ ինչպես և երբ է հումանիտար օգնությունը հասնելու Վենեսուելայի տարածք^[95]։

Փետրվարի 10-ին Վենեսուելայի ցամաքային զորքերի գնդապետ Ռուբեն Ալբերտո Պաս Խիմենեսը (Ruben Paz Jimenez) Խուան Գուայդոյին ճանաչեց որպես նախագահ և հայտարարեց, որ զորքերի 90 %-ը դժգոհ է նախագահ Մադուրոյից։ Ինչպես նաև կոչ արեց բանակին՝ թույլ տալ, որպեսզի հումանիտար օգնությունն ԱՄՆ-ից մտնի Վենեսուելա^[96]։

Միևնույն ժամանակ Նիկոլաս Մադուրոն հայտարարեց պատմության մեջ ամենախոշոր մասշտաբի քաղաքացիական զորավարժությունների մեկնարկի մասին, որը կոչվում էր «Ագնոստուրայի 200-ամյակ-2019»։ Զորավարժություններին մասնակցում են Վենեսուելայի զինված ուժերը և աշխարհազորը։ Զորավարժությունների սկզբում, որոնք սահմանված են անցկացնել փետրվարի 10-15-ը, կմշակվեն «երկրի տարածքում հնարավոր հակամարտության» հատուկ սցենարներ^[97]։

Փետրվարի 12-ին Վենեսուելայում անցավ ներքին բողոքի ցույցերի ողջ ընթացքի չորրորդ հզոր ալիքը։ Մայրաքաղաքի փողոցներ դուրս եկան ինչպես ընդդիմության կողմնակիցները, այնպես էլ մարդիկ, ովքեր սատարում էին գործող իշխանությանը։ Խուան Գույադոն նորից հայտարարեց, որ բողոքի ցույցերը կշարունակվեն այնքան, քանի դեռ չի հայտարավել «ազատ ընտրությունների անցկացման մասին»։ Նրա ելույթի հիմնական թեման այն կոչն էր, որն ուղղված էր հումանիտար օգնությունը երկրի տարածք մտցնելու թույլտվությունը, որը Վենեսուելայի տարածք է հասնելուի փետրվարի 23-ին^[98]։ Կառավարական հանրահավաքն սկսվեց Կարակասում՝ ընդդիմության բողոքի ակցիայից մի քանի ժամ անց։ Նիկոլաս Մադուրոն սահմանափակվեց քաղաքացիներին միայն Երիտասարդության օրվա առթիվ շնորհավորելով։ Իրավիճակը մայրաքաղաքում մնում էր հանգիստ^[99][100]։

Փետրվարի 14-ին Կոլումբիայի նախագահ Իվան Դուկեն հայտարարեց, որ Նիկոլաս Մադուրոյի կառավարության դիվանագիտական մեկուսացումը «ավելի արդյունավետ միջոց է՝ Մադուրոյի դիկտատուրային վերջ դնելու համար»։ Դուկեն Վաշինգտոնի՝ Վուդրո Վիլսոնի անվան կենտրոնում իր ելույթի ժամանակ մի քանի անգամ կոչ արեց վենեսուելական բանակին՝ սատարելու ընդդիմությանը։ Ընդ որում՝ Վենեսուելայում հնարավոր ռազմական դրության ներդրման հետ կապված, այդ թվում՝ դրա հետ կապված Կոլումբիայի աջակցության մասին լուրերն անվանեց սպեկուլյացիա։ Նա ընդգծեց, որ իր երկիրը պատրաստ է ընդունելու հումանիտար օգնություն «ցանկացած պետությունից, որը ցանկանում է օգնել վենեսուելացի ժողովրդին». «Մենք կհամագործակցենք Օպերատիվ ավիացիոն խմբի հետ, մենք կլինենք առավելագույնս թափանցիկ, որպեսզի խորհրդածություններից հանած մտածական ենթադրության տեղիք չտանք՝ ինքնաթիռներում պարունակվող հումանիտար օգնության հետ կապված, այն է, թե այդ օգնության մեջ կարող է լինել որևէ կասկածելի բան։ Խոսքը վերաբերում է միայն պետության համար տրամադրվող մաքուր հումանիտար օգնությանը, որը բախվում է Լատինական Ամերիկայի նորագույն պատմության ամենադաժան դիկտատուրային»^[101]։

Փետրվարի 16-ին Խուան Գուայդոն զինված ուժերին կոչ արեց 8 օրերի^[102] ընթացքում անցնել Ազգային ասամբլեայի կողմը։ ԱՄՆ նախագահի՝ ազգային անվտանգության հարցերով օգնական Ջոն Բոլթոնը հաստատեց, որ Գուայդոն գաղտնի բանակցություններ է վարում Վենեսուելայի զինված ուժերի հրամանատարության հետ^[103]։

Փետրվարի 17-ին ամերիկացի սենատոր Մարկո Ռուբիոն, ով ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ կարևոր դեր է խաղում Վենեսուելայի նկատմամբ ԱՄՆ կուրսը գործի դնելու հարցում, ժամանեց կոլումբիական Կուկուտա քաղաք, որտեղ ավելի վաղ ուղարկվել էին 3-ից ոչ պակաս ինքնաթիռներ, որոնք հումանիտար օգնություն էին տեղափոխում Վենեսուելայի համար։ Ռուբիոն հանդես եկավ հայտարարությամբ այն մասին, որ Վենեսուելա ուղարկվող օգնությանը խանգարելու փորձը «մարդկության դեմ հանցագործություն» կլինի, և նշեց՝ վենեսուելացի զինվորականները, ովքեր կփորձեն խոչընդոտել դրան, «մինչև կյանքի վերջը կթաքնվեն արդարադատությունից»^[104]։

Փետրվարի 17-ին Վենեսուելայի իշխանությունները երկրից վտարեցին Եվրոպական խորհրդարանի պատվիրակությունը, որը մտադիր էր հանդիպումներ անցկացնել Խուան Գուայդոյի և եվրոպական պետությունների հյուպատոսների հետ։ Վենեսուելայի ներքին գործերի նախարար Խորխե Արեասան հայտարաեց, որ պատգամավորները նախապես զգուշացվել էին, որ չէին կարողանալու մուտք գործել երկիր, և նշեց, որ վենեսուելական պետությունը «եվրոպական ծայրահեղ աջ ուժերին չի թույլատրի կոպիտ ու ինտերվենցիոնիստական գործողություններով երկրում խաթարելու խաղաղությունը և կայունությունը»^[105]։

Փետրվարի 19-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը Ֆլորիդա նահանգի Մայամիի Միջազգային համալսարանում ունեցած ելույթի ժամանակ վենեսուելական զինվորականներին առաջարկեց սատարել երկրի ընդդիմությանը, մասնավորապես՝ թույլ տալ երկրի տարածք մտնելու հումանիտար օգնությունն ուղեկցող պահակախումբը և ներման արժանանալ, հակառակ դեպքում՝ «կորցնել ամեն ինչ»^[106]։ Վենեսուելայի Պաշտպանության նախարարությունը, Թրամփի ելույթի հետ կապված, հանդես եկավ հայտարարությամբ. «Ազգային բոլիվարիական ուժերը չեն ենթարկվելու ո՛չ արտասահմանյան կառավարությունների, ո՛չ իշխանությունների հրամաններին, քանի որ վերջիններիս լիազորությունները չեն հաստատվել ժողովրդի սուվերեն կամարտահայտությամբ»^[107]։

Փետրվարի 19-ին Բրազիլիայի նախագահի մամլո քարտուղար Օտավիու Սանտանա դու Ռեգու Բարրուսը մամլո կոնֆերանսի ժամանակ հայտարարեց, որ բրազիլական կառավարությունը ձևավորում է հատուկ միջնախարարական խումբ, որը կզբաղվի Վենեսուելայի համար նախատեսված հումանիտար օգնության առաքմամբ, որն այդ պետության սահմանին է լինելու փետրվարի 23-ին։ Բոլսոնարուի ներկայացուցչի խոսքերով՝ օպերացիան կիրականացվի ԱՄՆ-ի հետ միասին։ Խոսքը վերաբերում է հատկապես սննդամթերքին և բժշկական պարագաներին, որոնք կուղարկվեն երկրի հյուսիսում գտնվող Ռոռայմա նահանգի Բոա-Վիստա և Պակարայմա բնակավայրերի հավաքակայան^[108]։

Վենեսուելայի իշխանություններն այդ նույն ժամանակահատվածում փակեցին երկրի ծովային սահմանները՝ դրանով իսկ խոչընդոտելով Նիդերլանդների Թագավորության կազմի մեջ մտնող Արուբա, Կյուրասաո և Բոնայրե կղզիներից Վենեսուելա ժամանող նավերի մուտքը^[109]։

Փետրվարի 20-ին Կարակասի միջազգային օդանավակայանում ռուսական կողմի ներկայացուցիչները Վենեսուելայի Առողջապահության նախարարությանը հանձնեցին դեղորայքային ուղեբեռը և բժշկական սարքավորումները։ Վենեսուելան պետք է շտապ օգնության համար նախատեսված դեղերի 7,5 տոննա ուղեբեռ ստանա, որը կներառի նաև բժշկական գործիքներ և բժշկական այլ պարագաներ։ Ապագայում նախատեսվում է այդպիսի ևս մեկ օգնության տրամադրում։ Կարակասին տրամադրված բժշկական պարագաները և դեղորայքը թույլ կտան ապահովելու չորս հիվանդանոցների շտապ բուժօգնությունը^[110]։

Փետրվարի 21-ին ԱՄՆ-ում վենեսուելական ընդդիմութան ներկայացուցիչները հաղորդեցին, որ Վենեսուելայում առկա մաերիկյան ակտիվը և հաշիվները, այդ թվում՝ դեսպանությունների և հյուպատոսությունների բանկային հաշիվները սառեցված են։ Գուստավո Մարկանոն՝ Վաշինգտոնում վենեսուելական ընդդիմության ներկայացուցչի գլխավոր օգնականը, հայտարարեց, որ Նիկոլաս Մադուրոյի դիվանագիտական գրասենյակը դադարեցրել է իր աշխատանքն ԱՄՆ-ում։ Վաշինգտոնում վենեսուելական ընդդիմության ներկայացուցիչ Կառլոս Վեկկոն հաստատեց, որ Գուայդոյի կողմն են անցել 56 դիվանագետներից 11-ը։ Նրա խոսքերով՝ այդ դիվանագետները ընդդիմության հետաքրքրության շրջանակներում կշարունակեն իրականացնել իրենց պարտականությունները և գործառույթները։

Փետրվարի 21-ին հայտնի դարձավ, որ Գուայդոյին սատարել է Վենեսուելայում ՄԱԿ-ի ռազմական կցորդ, հրամանատար Պեդրո Չիրինոսը^[111]։

Փետրվարի 22-ին լրացավ այն երեսնօրյա ժամակետը, որի ընթացքում, ըստ Սահմանադրության, իրեն ժամանակավոր նախագահ հռչակած Խուան Գուայդոն պետք է անցկացներ նոր ընտրություններ^[112]։ Այդ նույն օրը Խուան Գուայդոն ստորագրեց «նախագահական» առաջին հրամանագիրը, որը հրապարակեց Twitter-ի իր էջում. «Որպես երկրի զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատար՝ ես թույլ եմ տալիս՝ հումանիտար օգնությունը հասնի Վենեսուելայի տարածք, և հրամայում են տարատեսակ տարրերին, <…>, որպեսզի նրանք գործեն այս թույլտվությանը և հրամանագրին համապատասխան»։ Գուայդոն հրամայեց բացել Վենեսուելայի բոլոր սահմանները, որոնք փակվել էին գործող իշխանությունների կողմից, ինչը կնպաստեր հումանիտար օգնությունը Վենեսուելա ներմուծելուն։ Փետրվարի 21-ի նախօրեին գործող նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն փակեց Բրազիլիայի հետ վենեսուելական սահմանը^[113], իսկ փետրվարի 19-ին՝ փակեց սահմանները Կարիբյան ծովի մի քանի կղզիների հետ. հենց այդ կղզիների հետ ընդհանուր սահմանի միջոցով էր Գուայդոն ցանկանում Վենեսուելա ներմուծել հումանիտար օգնությունը^[114]։

Վենեսուելական Hercon-ի կողմից անցկացված հեռախոսային հարցման արդյունքում (որն անցկացվեց Վենեսուելայում գրանցված 1 000 ընտրողների շրջանում) հարցվողների 79,9 %-ը համաձայն է նախագահի պաշտոնից Մադուրոյի հեռանալուն։ Իսկ ինչ վերաբերում է Ազգային ժողովին, հարցվածների 68,8 %-ը դրական է գնահատել վերջինիս աշխատանքը, իսկ 15,6 %-ը՝ բացասական։ Երբ նրանց հարցրել են՝ արդյոք իրենք համաձայն են Գուայդոյի՝ Ազգային ժողովում տեղի ունեցած երդմնակալությանը՝ որպես նախագահի ժամանակավոր պաշտոնակատար, հարցվածների 68,6 %-ը համաձայնել է, որ Գուայդոն դառնա նախագահի լիազորություններով օժտված անձը, իսկ 19,4 %-ը՝ չի համաձայնել^[115]։

Որոշ աղբյուրներ հաղորդում են, որ 2019 թվականի հունվարի 11-ին Վիքիպեդիայի հասանելիությունն արգելափակվեց անորոշ ժամկետով. արգելափակումը տեղի ունեցավ, երբ Խուան Գուայդոյի էջն իսպաներեն Վիքիպեդիայում թարմացվեց. հոդվածի տեքստի մեջ ավելացվեց տեղեկություն, որը վերաբերում էր ինքնահռչակ նախագահին, դրան հաջորդեց խմբագրումների պատերազմը. աղբյուրները հայտնում են, որ երկու ժամվա ընթացքում հայտարարությունը հոդվածի մեջ ընդհանուր առմամբ ավելացվել և հոդվածից հեռացվել է 37 անգամ^{[116][117][118]}։

Վենեսուելական ոչ կառավարական կազմակերպությունները նաև հայտնում են Վենեսուելայում Ինստագրամի, Թվիթերի և ՅուԹյուբի արգելափակման մասին, այդ թվում՝ նախագահ Մադուրոյին հավատարիմ մնացած ուժային կառույցների կողմից մեդիայի աշխատանքի վրա զանազան միջոցների կիրառմամբ^[119]։