दलाई लामा

ཏཱ་ལའི་བླ་མ་;
	बहालवाला; तेन्जिङ ग्यात्सो;
निवास	धर्मशाला, भारत
गठन	१३९१
वेबसाइट	dalailama.com

दलाई लामा बौद्ध धर्म अन्तर्गत महायान सम्प्रदायको बोधिसत्व दर्शनमा आधारित अवतारवादको अटुट शृङ्खला हो । उनलाई विश्वभरीका बौद्ध धर्मावलम्बीहरु बोधिसत्व आर्य-अवलोकितेश्वरका जिवित अवतारका रुप मान्दछन । मंगोलियन भाषामा दलाईको अर्थ समुन्द्र र लामाको अर्थ गुरू हुन्छ। दलाई लामालाई तिब्बती बौद्ध धर्म अन्तर्गतको मुख्यत: गेलुक (पहिलो टोपी सम्प्रदाय) सम्प्रदाय र समग्रमा सम्पुर्ण बौद्ध धर्मका गुरु रूपमा श्रद्धा गरिन्छ ।

दलाइ लामा छनोट विधि

विशेषत दलाई लामा छान्ने विधि एक जटिल आध्यात्मिक विधि हो । कहिले काहिँ पहिलो दलाई लामाले आफ्नो भावी अवतारका बारे केहि जानकारी छाडेर जाने गर्दछन तर केहि अवस्थामा भने तिब्बतको पवित्र ल्हामो तालबाट आउने पवित्र तथ्य , महान गेलुक धर्माधिकारीको सपनामा देखिने तथ्यहरु वा गेलुग सम्प्रदाय वा दलाई लामाकी ईष्ट देवी पाल्देन ल्हामोबाट दिइने तथ्यबाट पनि भावी दलाई लामाको चयन गरिन्छ । वर्तमान १४ दलाई लामाको चयन पनि यसै आधारमा गरिएको थियो । यसरी चयन गरिएको सानो बालक दलाई लामा हो, होईन अझ प्रस्ट पार्न उनलाई पछिल्लो दलाई लामाले प्रयोग गरेको वा उनी सँग सम्बन्धित वस्तुहरु रोज्न लगाईन्छ । यदि उनले सहि वस्तु रोजेको खण्डमा मात्र उनी सहि दलाई लामा हुन भन्ने यकिन गरी उनलाई विशेष सम्मानका साथ बौद्ध धर्ममा दिक्षित गरिन्छ ।

इतिहास

[[चित्|thumb|left|200px|आठौ दलाई लामा]]

दलाई लामा परम्परा

प्रथम दलाई लामा ( गेदुन-ड्रुप )दलाई लामा परम्परा महा-गुरु जे-शोङखापाको शिक्षामा आधारित टासिलुन्पो मठका प्रथम मठाधिस परम-पावन गेदुन-ड्रूपबाट शुरु भएको इतिहास पाईन्छ । उनको जन्म ई.सं १३९१ मा तिब्बतको साब्टोड मा भएको थियो । उनी महा-गुरु जे-शोङखापाका चौथो शिष्य थिए । उनले महा-गुरु जे-शोङखापा द्वारा प्रतिपादित कादम विचार धारालाई वादका रूपमा व्यापक प्रचार प्रशार गरे र कादम सम्प्रदायको विकासमा अतुलनिय योगदान गरे । उनैले पछि टासिलुन्पो विहार बनाए र त्यसलाई कादम सप्रदायको प्रमुख शिक्षा केन्द्रको रूपमा विकाश गरे । उनले ८४ वर्षको उमेरमा तिब्बतको नार्थाङमा परिनिर्वाण प्राप्त गरे। उनको अस्तु-धातु युक्त चैत्य यधपी नार्थाङ विहारमा दर्शन गर्न सकिन्छ ।

दोस्रो दलाई लामा (गेदुन ग्यात्सो)पहिलो दलाई लामा परम-पावन गेदुन ड्रूपको परिनिर्वाण पश्चात गेदुन ग्यात्सोलाई दोस्रो दलाई लामाको रूपमा चयन गरियो । उनको जन्म ई.स १४७५ मा तिब्बतको सांगमा भएको थियो ।उनले आफ्नो शासनकालमा गेलुक सम्प्रदायलाई अझ विशाल र प्रशिद्ध बनाए । उनले भिक्षुहरूलाई शिल र विनयको विकाशका लागि उच्च जोड दिन्थे । उनले ई.स १५४७ मा परिनिर्वाण प्राप्त गरे ।

तेस्रो दलाई लामा (सोनाम ग्यात्सो )दोस्रो दलाई लामाको परिनिर्वाण पश्चात सोनाम ग्यात्सोलाई तेस्रो दलाई लामाको रूपमा चयन गरियो । उनको जन्म, उनका पुर्वज गेदुन ग्यात्सोले भविष्यवाणी गरे अनुरुप ई.स १५४३ मा तिब्बतको ल्हासा शहर नजिक भएको थियो । उनलाई तात्कालिन मंगोलियाका नरेश अल्तान खांले धर्म श्रवणको लागि आग्रह गरे पश्चात,उनले सन १५७७ मा मंगोलियाको भ्रमण गरी नरेशलाई बौद्ध धर्मको ज्ञान गराए , उनीबाट प्रेरित भएर मंगोलियन नरेशले बौद्ध धर्मलाई राष्ट्रिय धर्मको रूपमा अंगाले र सोनाम ग्यात्सोलाई समुन्द्र जस्तो विशाल हृदय भएका गुरु अर्थात दलाई लामाको उपाधी दिए जसलाई उनका पछिल्ला दुई अवतारका लागि पनि ग्रहण गरियो । उनले ई.स १५८८ मा परिनिर्वाण प्राप्त गरे ।

चौथो दलाई लामा ( योन्तान ग्यात्सो )तेस्रो दलाई लामाको परिनिर्वाण पश्चात योन्तान ग्यात्सोलाई चौथो दलाई लामाको रूपमा चयन गरियो । उनको जन्म ई.स १५८९ मा मंगोलियन शाही घरानामा भएको थियो । उनी पहिलो गैहृ तिब्बती दलाई लामा हुन । उनले ई.स १६१६ मा परिनिर्वाण प्राप्त गरे ।

पाचौ दलाई लामा (लोब्सांग ग्यात्सो )चौथो दलाई लामाको परिनिर्वाण पश्चात लोब्सांग ग्यात्सोलाई पाचौँ दलाई लामाको रूपमा चयन गरियो । उनको जन्म ई.स १६१७ भएको थियो । उनले विभीन्न भू-खण्डमा टुक्रिएको तिब्बतको एकिकरण गरी एकिकृत तिब्बतका प्रथम प्रशासकिय तथा धार्मिक नेताका रूपमा तिब्बतमा शासन गरे । उनले तिब्बती सरकार र दलाई लामाको प्रधान निवासका रूपमा पोताला दरबारको निर्माण गराए। उनले तिब्बतमा शिक्षा तथा स्वास्थको क्षेत्रमा उल्लेखनिय कार्य गरेका कारण स्थानिय तिब्बतीहरूले उनलाई महान पाचौँका रपमा पनि सम्बोधन गर्दछन । उनले ई.स १६८२ मा परिनिर्वाण प्राप्त गरे ।

दलाई लामाहरूको सुची

अहिलेसम्म १४ वटा दलाई लामाहरू भएका छन्।

पहिलो दलाई लामा, गेन्देन Drub १३९१-१४७४
दोस्रो दलाई लामा, गेन्देन ग्यास्तो १४७५-१५४१
चौथो दलाई लामा, योन्तेन ग्यास्तो, १५८९-१६१६
पाँचौं दलाई लामा, लोजाङ ग्यास्तो १६१७-१६८२
छैठौं दलाई लामा, त्साङयाङ ग्यास्तो १६८३-१७०६
सातौँ दलाई लामा,केलजाङ ग्यास्तो, १७०८-१७५७.
आठौँ दलाई लामा, जाम्फेल ग्यास्तो १७५८-१८०४
नवौँ दलाई लामा, लुङतोक ग्यास्तो १८०६-१८१५

	Name	Lifespan	Reign	Tibetan/Wylie	PRC transcription	Other English spelling(s)
1.	Gendun Drup	1391–1474	?^[१]	དྒེ་འདུན་འགྲུབ་ dge ‘dun ‘grub	Gêdün Chub	Gedun Drub, Gedün Drup, Gendun Drup
२.	Gendun Gyatso	१४७५–१५४१	?^[१]	དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ dge ‘dun rgya mtsho	Gêdün Gyaco	Gedün Gyatso, Gendün Gyatso
३.	Sonam Gyatso	१५४३–१५८८	१५७८–१५८८	བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ bsod nams rgya mtsho	Soinam Gyaco	Sönam Gyatso
४.	Yonten Gyatso	१५८९–१६१६	?	ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་ yon tan rgya mtsho	Yoindain Gyaco	Yontan Gyatso
५.	Lobsang Gyatso	१६१७–१६८२	१६४२–१६८२	བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ blo bzang rgya mtsho	Lobsang Gyaco	Lobzang Gyatso, Lopsang Gyatso
६.	Tsangyang Gyatso	१६८३–१७०६	?–१७०६	ཚང་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ tshang dbyangs rgya mtsho	Cangyang Gyaco
७.	Kelzang Gyatso	१७०८–१७५७	१७५१–१७५७	བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ bskal bzang rgya mtsho	Gaisang Gyaco	Kelsang Gyatso, Kalsang Gyatso
८.	Jamphel Gyatso	१७५८–१८०४	१७८६–१८०४	བྱམས་སྤེལ་རྒྱ་མཚོ་ byams spel rgya mtsho	Qambê Gyaco	Jampel Gyatso, Jampal Gyatso
९.	Lungtok Gyatso	१८०६–१८१५	(१८०८–१८१५)^[१]	ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་ lung rtogs rgya mtsho	Lungdog Gyaco	Lungtog Gyatso
१०.	Tsultrim Gyatso	१८१६–१८३७	?	ཚུལ་ཁྲིམ་རྒྱ་མཚོ་ tshul khrim rgya mtsho	Cüchim Gyaco	Tshültrim Gyatso
११.	Khendrup Gyatso	१८३८–१८५६	१८४४–१८५६	མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ mkhas grub rgya mtsho	Kaichub Gyaco	Kedrub Gyatso
१२.	Trinley Gyatso	१८५७–१८७५	?	འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ ‘phrin las rgya mtsho	Chinlai Gyaco	Trinle Gyatso
१३.	Thubten Gyatso	१८७६–१९३३	?	ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་ thub bstan rgya mtsho	Tubdain Gyaco	Thubtan Gyatso, Thupten Gyatso
१४.	Tenzin Gyatso	१९३५–present	१९५०–present (currently in exile)	བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་ bstan ‘dzin rgya mtsho	Dainzin Gyaco

यो पनि हेर्नुहोस्

नोट

सन्दर्भहरू

Yá Hánzhāng 牙含章: The Biographies of the Dalai Lamas (Dálài Lǎmá chuán 达赖喇嘛传; Beijing, Foreign Languages Press १९९३); ISBN ७-११९-०१२६७-३.

बाहिरी लिङ्कहरू

[१]

Search