दार्जिलिङ

दार्जिलिङ तिब्बती दोर्जे लिंग वा दोर्जे-ग्लिनबाट व्युत्पन्न भएको हो, जसको अर्थ "दोर्जेको भूमि" हो, अर्थात् हिन्दु देवता इन्द्रको हतियार।^[२]

दार्जिलिङ पूर्वी हिमालयमा मेची र टिस्टा नदीहरूको बीचमा अवस्थित छ।^[३] १८औँ शताब्दीमा, यो एक सीमा क्षेत्रको एक हिस्सा थियो जसले धेरै दक्षिण एसियाली राज्यहरूमा महत्वाकांक्षा र असुरक्षा जगाएको थियो।^[३] शताब्दीको ठुलो भागको लागि, सिक्किमको उत्तरी राज्यका छोग्याल-शासकले यस क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा राखेका थिएँ।^[३] अन्तिम दसकहरूमा, नेपालको गोरखा राज्यले दार्जिलिङलाई आफ्नो क्षेत्रमा ल्याउन पूर्वतिर विस्तार गरेको थियो।^[३] यसको सेना टिस्टाको छेउमा रोकियो, जसको पछाडि भुटान राज्य थियो।^[३]

अङ्ग्रेजी इस्ट इन्डिया कम्पनीले १९औँ शताब्दीको प्रारम्भमा दार्जिलिङ पहाडहरूमा चासो देखाउन थालेको थियो।^[४] त्यतिबेला दार्जिलिङको आदिवासी जनसङ्ख्यामा लेप्चा र लिम्बू जातिहरू थिएँ।^[४] नेपाल अङ्ग्रेज युद्धमा गोर्खाहरूमाथि आफ्नो सेनाको विजयपछि कम्पनीको क्षेत्रीय मामिलामा हस्तक्षेप सुरु भयो।^[४] वि.सं. १८७१ र १८७२ को बीचमा लडिएको, युद्ध दुई सन्धिहरू, सुगौलीको सन्धि र तितालिया सन्धि, जस अन्तर्गत नेपालले दार्जिलिङ क्षेत्र सिक्किमलाई फिर्ता गर्न आवश्यक थियो, समापन भयो।^[३]

महत्वाकांक्षालाई अगाडि बढाउँदै, सन् १८३५ मा इस्ट इन्डिया कम्पनीले छोग्यालबाट अनुदान सम्झौतामा ४० × १० किलोमिटर (२४ माइल × ६ माइल) जमिन भाडामा लिएको थियो।^[३] सन् १८३८ को अन्त्यमा, सेनाका सेपरहरू मनसुनको वर्षापछि जङ्गल सफा गर्न र निर्माणको योजना बनाएका थिएँ।^[३] अर्को वर्ष, आर्चीबाल्ड क्याम्पबेल, एक चिकित्सक, दार्जिलिङको "सुपरिन्टेन्डेन्ट" बनाइयो, र दुई सार्वजनिक भवन, एक होटल र एक अदालत खडा गरियो।^[३] चाँडै, ब्रिटिस स्वाद अनुरूप बंगलाहरूमा काम सुरु भयो।^[३] दार्जिलिङलाई रिसोर्टमा परिणत गर्न छरिएका स्थानीय जनसङ्ख्यामा उपलब्ध भन्दा धेरै कामदारहरू चाहिँन्छ।^[५]

बेलायतीहरूले छिमेकी राज्यहरूबाट कामदारहरू आकर्षित गरे, मुख्यतया नेपालका तर सिक्किम र भुटानबाट पनि।^[५] तिनीहरूले नियमित पारिश्रमिक र बासको प्रस्ताव दिएर त्यसो गरे, त्यो समयका ती राज्यहरूमा सामान्य बोझिलो कर र जबरजस्ती श्रम व्यवस्थाको विपरित। हजारौँको सङ्ख्यामा दार्जिलिङ पुगे।^[५] उत्तरी बङ्गालमा दार्जिलिङ हिल कार्ट रोड बनेको धेरै समय नबित्दै, हिमालयको फेदको फेदमा रहेको सिलगढीलाई दार्जिलिङसँग जोड्ने।^[५] भर्ती गरिएका वनवासीहरूको मिश्रणमा, हिमालय भरिबाट थप मजदुरहरू सामेल भए।^[३] उनीहरूले नेपाली भाषामा एक अर्कासँग कुराकानी गरे।^[३] पछि भाषा, र तिनीहरूको रीतिरिवाज र परम्पराहरूले दार्जिलिङको विशिष्ट जाति निर्माण गर्नेछ, जसलाई भारतीय गोर्खा भनिन्छ।^[३] सन् १९४७ मा भारतको विभाजन पछि, दार्जिलिङ भारत अधिराज्यको पश्चिम बङ्गालको नयाँ प्रान्त र सन् १९५० मा, भारत गणतन्त्रको पश्चिम बङ्गाल राज्यको एक हिस्सा भयो।^[६]

दार्जिलिङ पहाडहरू (औपचारिक रूपमा दार्जिलिङ हिमालय पहाडी क्षेत्र) दार्जिलिङ जिल्ला र कालिम्पोङ जिल्लाको सम्पूर्ण भागहरू समावेश गर्दछ; विशेष गरी, तिनीहरू समावेश छन्: दार्जिलिङ सदर उपविभाग, कालिम्पोङ उपविभाग र खरसाङ उपविभाग।^[७] कञ्चनजङ्घा, विश्वको तेस्रो-अग्लो हिमाल, उत्तरतिर उक्लिएको छ र स्पष्ट दिनहरूमा स्पष्ट रूपमा देखिन्छ।^[८] दार्जिलिङ क्षेत्रको प्रमुख नदी टिस्टा, सिक्किमको हिमनदीबाट ६,३०० मिटर (२०,७०० फिट) उचाइमा पुग्छ र दक्षिणतिर बग्छ, पहिले पहाडहरूबाट निस्कनुअघि राङ्पो नदी र त्यसपछि रङ्गीत नदीसँग मिल्छ र अन्ततः बङ्गलादेशको ब्रह्मपुत्र नदीमा मिसिन्छ।^[९] विसं २०७२ को महाभूकम्प दार्जिलिङमा महशुस गरिएको थियो, र यी बासिन्दाहरूलाई ठुलो भूकम्पको अवस्थामा, अनियोजित माथिल्लो तहको निर्माणले धेरै राम्रो तरिकाले बाटो ढल्ने र ढल्ने डर थियो।^[१०]

दार्जिलिङ पूर्वी हिमालय भू-भौगोलिक क्षेत्रको एक हिस्सा हो।^[११] दार्जिलिङ वरपरको वनस्पतिमा साल, बाँज, अर्ध-सदाबहार, समशीतोष्ण र लेकाली वनहरू समावेश छन्।^[११] साल र बाँजको घना सदाबहार जङ्गलहरू सहरको वरिपरि छन्, जहाँ दुर्लभ अर्किडहरूको विस्तृत विविधता पाइन्छ।^[११] दार्जिलिङ सहर र वरपरका क्षेत्रहरू काठ इन्धन र काठको बढ्दो माग, साथै बढ्दो सवारी साधनको ट्राफिकबाट वायु प्रदूषणको कारणले वन विनाशको सामना गर्दछ।^[१२] दार्जिलिङमा पाइने जीवजन्तुमा हाँस, विजुलागैरी, प्लभर र गुलका धेरै प्रजातिहरू समावेश छन् जुन तिब्बतमा बसाइँ सर्ने क्रममा दार्जिलिङ हुँदै जान्छन्।^[१३] यस क्षेत्रमा पाइने साना स्तनपायी प्राणीहरूमा बिरालोहरू (जस्तै साना र ठुला भारतीय बिरालोहरू, कस्तुरी बिरालो, सिलु बिरालो र भालु बिरालो), न्याउरीहरू (जस्तै ठुलो न्याउरीमुसा र गँगटे न्याउरीमुसा) र भालुहरू (जस्तै सानो सुँगुरे भालु र सुँगुरे भालु)।^[११] यस क्षेत्रमा पाइने अन्य मांसाहारीहरूमा हिमाली कालो भालु र हाब्रे पर्छन्।^[११]

दार्जिलिङको मौसममा ५ ऋतु हुन्छ: बसन्त, गृष्म, शरद, शीत, र मनसून।^[१४] यहाँको वार्षिक औषत तापक्रम १५.९८ °से (६०.७६ °फे) हुन्छ जबकि यहाँको सबभन्दा कम तापक्रम ८.९ °से (४८.० °फे),^[१५] हुन्छ। यहाँको मासिक औषत तापक्रम ५ °से (४१ °फे) हुन्छ।^[१६] सबैभन्दा न्यून तापक्रम −२४ °से (−११ °फे) १९०५ फेब्रुअरी ५ मा भएको थियो।^[१५] यहाँ लगभग वर्षमा ३०९.२ सेमी (१२१.७ इन्च) वर्षा हुन्छ, जुन औषत वर्षमा १२६ दिन हुन्छ।^[१५] वर्षमा सबैभन्दा बढी वर्षा जुलाई महिनामा हुन्छ।^[१५]

२०११ को भारतीय दसवार्षिक जनगणनाले दार्जिलिङ नगरपालिकाको जनसङ्ख्या ११८,८०५ व्यक्ति भएको देखाएको छ।^[१७] "भारतीय गोर्खा" एक शब्द हो जसले उत्तरपूर्वी भारतका नेपाली भाषी मानिसहरूलाई नेपालको नेपाली भाषी बासिन्दाहरू भन्दा फरक रूपमा बुझाउँछ।^[१७] सन् २०१६ को अनुसार, दार्जिलिङको जनसङ्ख्या मुख्यतया भारतीय गोर्खा थियो।^[१७] त्यहाँ लेप्चा, भुटिया, तिब्बती, बङ्गाली, मारवाडी र बिहारीहरूको पनि थोरै सङ्ख्या थियो।^[१७] २०११ को जनगणनामा, तिनीहरू बीच हिन्दु धर्म (६६.५%), बौद्ध धर्म (२३.९%), ईसाई धर्म (५.१%) र इस्लाम (३.९%) को अभ्यास।^[१७] लेप्चाहरूलाई यस क्षेत्रको मुख्य आदिवासी समुदाय मानिन्थ्यो; तिनीहरूको मौलिक धर्म एनिमिज्मको एक रूप थियो।^[१७] नेपाली समुदाय धेरै जातजाति र जातीय समूहहरूको जटिल मिश्रण थियो, जसमा जनजाति र शत्रुवादी परम्पराहरूमा धेरै जराहरू थिएँ।^[१७] सहरको जनसङ्ख्याको द्रुत बृद्धि र विभिन्न जातजातिहरू मिसिएर बस्ने अवस्थाले दार्जिलिङमा सिन्क्रेटिक संस्कृतिहरू सिर्जना गर्‍यो जुन तिनीहरूको ऐतिहासिक जराहरूबाट टाढा विकसित भयो।^[१७]