मेल्लेख गाउँपालिका

नेपाल २०७३ साल फागुन २२ गतेको मन्त्री परिषदको निर्णय अनुसार अछाम जिल्लामा पर्ने साविकका ऋिषिदह, ठाँटी, कुस्कोट, विन्ध्यवासिनी, शोडषा, नन्देगडा र हात्तिकोट गाविस हरूलाई समेटेर बनाइएको मेल्लेख गाउँपालिका बनेको यस क्षेत्रलाई पहिले पन्ध्रबिस भनेर पनि चिनिन्थ्यो । राणा शासन कालमा हालको डोटी जिल्लामा गौंडा अड्डा स्थापना गरी अछामबाट कुत र सिरतो (वालि वा कर) उठाउन विभिन्न क्षेत्रबाट सजिलो होस् भनेर कोटा तोकिएको थियो । यस क्षेत्रबाट पन्ध्रबिस (१५×२०= ३००) रुपैयाँ तिरो तिर्नु पर्ने भएकोले यस क्षेत्रको नाम पन्ध्रबिस रहेको हो । यहाँका पुरै जङ्गलमा मेलका रुखहरू धेरै भएका कारण यस क्षेत्रलाई मेलरुख भनिन्थ्यो । पछि गएर मेलरुख शब्दको अपभ्रंश भएर मेल्लेख नाम पर्न गएको हो । नेपालको एकिकरण पहिले बाइसे राज्य मध्यको बिमकोट राज्यका राजाको शासन व्यवस्था यस क्षेत्रमा रहेको थियो ^[३] ।

यस मेल्लेख गाउँपालिकालाई ८ वटा वडाहरूमा विभाजन गरिएको छ । अछाम जिल्लाको सदरमुकाम मंगलसेनबाट यस गाउँपालिकाको केन्द्र बिन्ध्यबासिनी ९ कोष उत्तरमा अवस्थित छ । यस गाउँपालिकाको सिमाना पूर्वमा रामारोशन गाउँपालिका, पश्चिममा साँफेबगर नगरपालिका, दक्षिणमा बान्नीगढी जयगढ गाउँपालिका र उत्तरमा बाजुरा जिल्ला सँग जोडिएको छ । मेल्लेख गाउँपालिकाको केन्द्र रहेको स्थान समुद्री सतहदेखि १६९८ मिटर उचाइमा रहेको छ ^[३]। मेल्लेख गाउँपालिका २९°१५१९.५ उत्तरी अक्षांस देखि ८१°१७११.११ पूर्वी देशान्तरसम्म फैलिएको छ । यस गाउँपालिकाको कुल क्षेत्रफल १३४.७८ वर्गकिलोमिटर रहेको छ । २०६८ सालको जनगणना अनुसार यस गाउँपालिकाको जनसङ्ख्या २४,६७० रहेको छ भने यहाँ ४,३६० वटा घरधुरी रहेका छन् । यस गाउँपालिकाको औसत जनघनत्व ५.४ रहेको छ ^[३]।

मेल्लेख गाउँपालिकाको विस्तृत विवरण

यो गाउँपालिका स्थापना गरिएको मितिसम्म ८ वटा वडाका वडा कार्यालयहरूमा सडक ट्रयाक खोलिएका थिए भने १ नंवर वडाको वडा कार्यालयमा सडकले छोएको छैन । यस गाउँपालिकामा गाउँपालिका स्थापना गरिएको मितिसम्म भएका अन्य विकासका गतिविधिहरू यहाँ बुँदागत रूपमा राखिएको छ^[३] :-

शिक्षा

यस गाउँपालिकामा स्नातक तह सम्मको १ क्याम्पस रहेको छ भने १ प्राविधिक शिक्षालय रहेको छ । यसैगरी यस गाउँपालिकामा ९ वटा माध्यमिक विद्यालय समेत गरेर ४३ वटा विद्यालय रहेका छन् । यस गाउँपालिकामा ३४ वटा बालविकास केन्द्र र ३ वटा सामुदायिक सिकाइ केन्द्र रहेका छन् ।

स्वास्थ्य

मेल्लेख गाउँपालिकामा ७ वटा स्वास्थ्य चौकी र २ नंवर वडामा सामुदायिक स्वास्थ्य चौकी रहेको छ । यस गाउँपालिकामा २१ वटा गाउँघर क्लिनिक र २२ वटा खोप क्लिनिक रहेका छन् ।

कृषि

मेल्लेख गाउँपालिकाका जनताहरूको मुख्य आयस्रोत नै कृषि हो । यहाँको मुख्य बाली मकै, गहुँ, जौ, कोदो, धान, भटमास, आलु आदि भएता पनि यस गाउँपालिकामा खाद्यान्नको अभाव धेरै रहन्छ । मेल्लेख गाउँपालिका पशुपालनको अत्यन्तै सम्भावना बोकेको क्षेत्र हो । यहाँका कृषकहरूको आयआर्जनको मुख्य स्रोत पशुपालन रहेको छ । यस गाउँपालिकामा पशु शाखाको तथ्याङ्क अनुसार यस गाउँपालिकामा १६ हजार बाख्रा, ३०० भेडा, १०,३८४ गाईगोरु ८,५५० राँगाभैंसी रहेका छन् । जसमध्ये दूध दिने गाई र भैंसीको सङ्ख्या २,०२५ सम्म रहेको छ ।

सञ्चार

मेल्लेख गाउँपालिकाको केन्द्रमा १ हुलाक र ६ वटा वडामा अतिरिक्त हुलाकको व्यवस्था गरिएको छ ।

यस गाउँपालिकाका केही वडाहरूमा घना तथा बाक्ला जङ्गल यस क्षेत्रको विशेषता हो । बाक्लो जङ्गल भएता पनि कुकाठको बाहुल्यता विद्यमान रहेको छ । खासगरी १२०० मिटर भन्दा माथिल्लो भागमा न्यानो समशितोष्ण हावापानी रहेको छ । १२०० मिटर देखि ३३०० मिटर सम्मको उचाईमा हावापानीको विविधता पाइन्छ । मेल्लेख गाउँपालिकाका मुख्य पर्यटकीय स्थलहरूमा ऋिषिदह र शोडषाको  सङ्गमस्थलमा रहेको ऋषिदह ताल, छोटी मालिका, शोडषाको गङ्गा जमुना र डाँफे ताल, विन्ध्यवासिनीको सिजापति मराजले चिनेको देवल, नन्गडाको चुलिकोट, आदि हुन् । पुतला नाच, न्याउले खेल, देउडा, भुवा नाच, हुड्के नाच, धमारी, होली आदि यहाँका मुख्य संस्कृतिहरू हुन्^[३]।

• जिल्ला समन्वय समितिको कार्यालय, अछाम, नेपाल