ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍

ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ପୁରୁଣା ଲୋଗୋ ‍‌(୧୯୯୩-୨୦୧୭)

ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ନୂଆ ଲୋଗୋ

୧୯୨୦ ଓ ୧୯୩୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ୟୁରୋପରେ ଆୟୋଜନ ହେଉଥିବା ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ମୋଟର ରେସିଂରୁ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ମୋଟର ଦୌଡ଼ର ପ୍ରାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସମସ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ମୋଟର ଗାଡ଼ି ଯେଉଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମାବଳୀକୁ ମାନନ୍ତି, ତାହାକୁ ଫର୍ମୁଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ ୧୯୪୬ ମସିହାରେ ନୂତନ ରୂପେ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ର ନିୟମାବଳୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଗଲା ଓ ଏକ ସୌଜନ୍ୟମୂଳକ ମୋଟର ଦୌଡ଼ର ଆୟୋଜନ କରାଗଲା । ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ କିଛି ନିୟମ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇ ସାରିଥିଲେ ହେଁ ଯୁଦ୍ଧ କାରଣରୁ ୧୯୪୭ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ଦୌଡ଼ର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇନଥିଲା । ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟର ସିଲ୍‍ଭରଷ୍ଟୋନ୍ ରେସିଂ ସର୍କିଟ୍ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ମୋଟର ଦୌଡ଼ରେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲା । ୧୯୫୮ ମସିହାରେ ଗାଡ଼ି ନିର୍ମାତା କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରାଗଲା । ୧୯୬୦ ଓ ୧୯୭୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଓ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ସ୍ତରର ମୋଟର ଦୌଡ଼ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିଲା । ଅଣ-ଚାମ୍ପିୟନ୍‍ସିପ୍ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବହୁ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିଲା, କିନ୍ତୁ ବ୍ୟୟର ଚାପରେ ୧୯୮୩ ମସିହା ପରେ ଏଗୁଡ଼ିକର ଆୟୋଜନ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।^[୬] ୨୦୧୭ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ମାସ ୨୬ ତାରିଖରେ ଆବୁଧାବି ନଗରର ୟାସ୍ ମରିନା ସର୍କିଟ୍‍ଠାରେ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ର ନୂତନ ଲୋଗୋ ବିମୋଚିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୯୩ ମସିହାରୁ ରହିଆସିଥିବା ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ର ପାରମ୍ପରିକ “ଫ୍ଲାଇଂ ୱାନ୍” ଲୋଗୋର ବ୍ୟବହାର ଏହାପରେ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।^[୭]

ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ମୋଟର ଦୌଡ଼ର ପୁନରାରମ୍ଭ

ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ଯୋଗୁଁ ୧୯୩୯ ମସିହାରୁ ବନ୍ଦ ଥିବା ମୋଟର ଦୌଡ଼ ପୁଣି ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ପୁନରାବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲା । ଇଟାଲୀର ଜିସେପୋ ଫାରିନା ନିଜରି ଦଳର ଜୁଆନ୍ ମାନୁଏଲ୍ ଫାଙ୍ଗିଓଙ୍କୁ ହରାଇ ୧୯୫୦ ମସିହାର ବିଶ୍ୱ ବିଜେତା ଚାଳକ ହେବାର ଗୌରବ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଉଭୟ ଚାଳକ ଦୌଡ଼ରେ ଆଲ୍‍ଫା ରୋମିଓ ଗାଡ଼ି ଚଲାଉଥିଲେ । ତେବେ ଫାଙ୍ଗିଓ ୧୯୫୧ରୁ ନେଇ ୧୯୫୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ବିଶ୍ୱ ବିଜେତା ଚାଳକ ହେବାର ଗୌରବ ମଣ୍ଡନ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଏହି କୀର୍ତ୍ତିମାନ ୪୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରହିଥିଲା ଯାହାକୁ ପରେ ଜର୍ମାନୀ ଦେଶର ଚାଳକ ମାଇକେଲ୍ ଶୁମାକର୍ ଅତିକ୍ରମ କରିଥିଲେ । ଫାଙ୍ଗିଓଙ୍କ ସମୟରେ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟ ନାଗରିକ ଷ୍ଟରଲିଂ ମସ୍ ମଧ୍ୟ କଡ଼ା ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ଥିଲେ କିନ୍ତୁ କେବେ ବି ଦୌଡ଼ ଜିତିପାରିନଥିଲେ ।^[୮][୯] ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦୌଡ଼ର ଆରମ୍ଭ ହେବାର ପ୍ରଥମ ଦଶନ୍ଧିରେ ଫାଙ୍ଗିଓ ଅଧିକାଂଶ ଦୌଡ଼ ଜିତିଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ର “ଗ୍ରାଣ୍ଡ୍ ମାଷ୍ଟର୍” ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ସେହି ସମୟରେ ସାଧାରଣ ବାହନ ନିର୍ମାଣକାରୀ କମ୍ପାନୀ ଯଥା – ଆଲ୍‍ଫା ରୋମିଓ, ଫେରାରି, ମର୍ସେଡିସ୍-ବେଞ୍ଜ୍, ମାସେରାଟି ଦୌଡ଼ରେ ଭାଗ ନେଉଥିଲେ । ପ୍ରଥମ କିଛି ବର୍ଷ ପ୍ରାକ୍-ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ପତଳା ଚକ ଓ ସାମନାରେ ଇଞ୍ଜିନ୍ ରହିଥିବା ଗାଡ଼ି ଓ ୧୯୫୨-୫୩ ବର୍ଷରେ ଫର୍ମୁଲା -୨ରେ ବ୍ୟବହୃତ କମ୍ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଗାଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଚାଳକମାନେ ଦୌଡ଼ରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।^{[୧୦][୧୧]} ୧୯୫୪ରେ ଇଞ୍ଜିନ୍ ପାଇଁ ଫର୍ମୁଲା (ବା ନିୟମ) ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବା ପରେ ମର୍ସେଡିସ୍-ବେଞ୍ଜ୍ କମ୍ପାନୀ ଉନ୍ନତ ମାନର ଦୌଡ଼ ମୋଟର ଗାଡ଼ି ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ଲେ ମନ୍ସରେ ଆୟୋଜିତ ମୋଟର ଦୌଡ଼ରେ ଏକ ଭୟଙ୍କର ଦୁର୍ଘଟଣା ହୋଇଥିଲା ଯାହା ପରେ ମର୍ସେଡିସ୍-ବେଞ୍ଜ୍ କମ୍ପାନୀ ମୋଟର ଦୌଡ଼ରୁ ଓହରି ଯିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା ।^[୧୨]

ଇଂରେଜ ଗାଡ଼ି ଚାଳକଙ୍କ ଆଧିପତ୍ୟ

ଭାନୱାଲ୍ ମୋଟର କମ୍ପାନୀ ତରଫରୁ ମାଇକ୍ ହଥର୍ଣ୍ଣ ୧୯୫୮ ମସିହାରେ ବିଶ୍ୱ ବିଜେତା ହୋଇଥିଲେ । ଷ୍ଟର୍ଲିଂ ମସ୍ କୌଣସି ବର୍ଷ ବିଜୟଶ୍ରୀ ହାସଲ କରି ନଥିଲେ ହେଁ ଜଣେ ପୋଖତ ଚାଳକ ଭାବେ ପରିଚିତ ଥିଲେ । ୧୯୫୮ରୁ ନେଇ ୧୯୭୪ ମଧ୍ୟରେ ହଥର୍ଣ୍ଣ, ଜିମ୍ କ୍ଲାର୍କ୍, ଜ୍ୟାକି ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ୍, ଜନ୍ ସର୍ଟିସ୍ ଓ ଗ୍ରାହାମ୍ ହିଲ୍‍ଙ୍କ ପରି ଇଂରେଜ ମୋଟର ଚାଳକମାନେ ୯ ବର୍ଷ ବିଶ୍ୱବିଜୟୀ ଚାଳକ ଓ ବ୍ରିଟେନ୍‍ର ମୋଟର ଗାଡ଼ି କମ୍ପାନୀମାନେ ୧୪ ବର୍ଷ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନିର୍ମାତା ହେବାର ଗୌରବ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଲୋଟସ୍ ନାମକ ବ୍ରିଟିଶ୍ ରେସିଂ ଦଳ ନିଜର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଗାଡ଼ି ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ପାଇଁ ବହୁ ପରିଚିତ ଥିଲା ଓ ୧୯୬୮ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଗାଡ଼ିର ଶରୀରରେ ବିଜ୍ଞାପନ ବହନ କରାଇଥିଲା ।^[୧୩]

ଏକ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ସପ୍ତାହର ଶୁକ୍ରବାର, ଶନିବାର ଓ ରବିବାର ଦିନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ ପ୍ରତି ଦଳକୁ ଦୁଇଟି ଓ ଶନିବାର ଦିନ ଗୋଟିଏ ଅଭ୍ୟାସ ସମୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ମୋନାକୋ ସହରରେ ଏହି ଅଭ୍ୟାସ ଶୁକ୍ରବାର ପରିବର୍ତ୍ତେ ଗୁରୁବାର ଦିନ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ । ପ୍ରତି ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳରେ ଜଣେ ଅତିରିକ୍ତ ଚାଳକ ମଧ୍ୟ ରହିଥାନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ କେବଳ ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ ଅଭ୍ୟାସ କରିପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଶୁକ୍ରବାରରେ କେବଳ ଦୁଇଟି ଗାଡ଼ିକୁ ଅଭ୍ୟାସ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ମିଳୁଥିବାରୁ ଦୌଡ଼ର ଦୁଇ ମୁଖ୍ୟ ଚାଳକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣକୁ ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ ଅଭ୍ୟାସ କରିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳେନାହିଁ । ଶନିବାରର ଶେଷ ଅଭ୍ୟାସ ପରେ ଏକ ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (ଇଂରାଜୀରେ Qualifying Race) ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଏହି ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଚାଳକଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଅନୁସାରେ ସେମାନେ ରବିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ରେ କେଉଁ ସ୍ଥାନରୁ ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ କରିବେ ତାହା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ ।^{[୧୪][୧୫]}

ଗାଡ଼ିର ଚକ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନିୟମ

୨୦୧୬ ମସିହାରୁ ଲାଗୁ ହୋଇଥିବା ନୂଆ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ଇଟାଲୀ ଦେଶର ପିରେଲି କମ୍ପାନୀ ପ୍ରତି ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ପାଇଁ ସବୁ ଦଳକୁ ତିନି ପ୍ରକାରର ଚକ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାଏ । ପ୍ରତି ଦଳ ନିଜର ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଚକଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବେ । ପ୍ରତି ଦୌଡ଼ର ମାସେ ବା ତାହା ପୂର୍ବରୁ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ଚକ ଦିଆଯିବ ତାହାର ଘୋଷଣା କରା ଯାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମ ପାଞ୍ଚଟି ଦୌଡ଼ ପାଇଁ ପ୍ରତି ଚାଳକଙ୍କ ପାଖରେ ୭ଟି ପ୍ରକାରର ନରମ, ୪ ପ୍ରକାରର ମଧ୍ୟମ ଓ ୨ ପ୍ରକାରର ଶକ୍ତ ଚକ ରହିଥାଏ । ଦୌଡ଼, ଅଭ୍ୟାସ ବା ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ସମୟରେ ଚକ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଉଥିଲେ ପିରେଲି ଆହୁରି ଚକ ଯୋଗାଇ ଦିଏ ।^[୧୬]

ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ

ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଓ ଅଭ୍ୟାସ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ଭିନ୍ନ । ଜଣ ଜଣ କରି ଚାଳକମାନେ ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ଚେଷ୍ଟାରେ ଯେତେ ସମ୍ଭବ କମ୍ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ପରିକ୍ରମା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ଯେଉଁ ଚାଳକ ସର୍ବନିମ୍ନ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ଘେରା ମାରନ୍ତି, ସେ ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ ଦିନ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନରୁ ଆରମ୍ଭ କରିଥାନ୍ତି (ଏହାକୁ “ପୋଲ୍ ପୋଜିସନ୍” ବୋଲି କୁହନ୍ତି) । ପ୍ରାୟ ୨୬ଟି ଗାଡ଼ି ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ରେ ଭାଗ ନିଅନ୍ତି । ୧୯୯୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ବହୁ ଦଳ ଯୋଗ ଦେଉଥିବାରୁ ନିମ୍ନରେ ରହୁଥିବା ଦଳଙ୍କର ଆଉ ଏକ “ପ୍ରାକ୍-ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ” ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିଲା ଓ ସେଥିରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବା ଗାଡ଼ି ମୁଖ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟକୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଉଥିଲେ । ୨୦୦୦ ମସିହା ପରଠାରୁ ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ମାପଦଣ୍ଡରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା ।

୨୦୦୬ ମସିହାରେ ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ ପାଇଁ ଲାଗୁ ହୋଇଥିବା ନିୟମ ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଚଳନରେ ରହିଛି । ଏହାକୁ "ନକ୍ ଆଉଟ୍ କ୍ୱାଲିଫାଇଂ" ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହା ଅନୁସାରେ ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ (Q୧, Q୨ ଓ Q୩) ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ (Q୧) ସମସ୍ତ ଚାଳକ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ପରିକ୍ରମା କରନ୍ତି ଓ ଯେତେ କମ୍ ସମୟରେ ହୋଇପାରିବ ନିଜ ପରିକ୍ରମଣ ସାରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ନେଇଥିବା ୫ଟି ଗାଡ଼ି Q୧ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ନକ୍-ଆଉଟ୍ ହୋଇଥାନ୍ତି । ନେଇଥିବା ସମୟ ଅନୁସାରେ ସେମାନେ ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ରେ ଶେଷ ୫ଟି ସ୍ଥାନରୁ ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ କରନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତେ Q୨କୁ ଅଗ୍ରସର ହୁଅନ୍ତି । ଏକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଚାଳକମାନେ ଯେତେ ଥର ଚାହିଁବେ ସେତୋଟି ପରିକ୍ରମା କରିପାରିବେ ଓ ସମସ୍ତ ପରିକ୍ରମା ମଧ୍ୟରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପରିକ୍ରମାଟି ଯୋଗ୍ୟତା ପାଇଁ ଗଣାହୁଏ । ଆଗାମୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ଉନ୍ନୀତ ହେଲେ ପୂର୍ବ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ସମୟ ଆଉ ଗଣା ନଯାଇ ନୂତନ ଭାବେ ଗଣନା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ।^[୧୭] ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ସମୁଦାୟ ୨୦ଟି ଗାଡ଼ି ଦୌଡ଼ରେ ଭାଗ ନେଉଛନ୍ତି । Q୧ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ୧୮ ମିନିଟ୍ ଲମ୍ବା ଚାଲେ ଓ ଏଥିରେ ଅଧିକ ସମୟ ନେଇଥିବା ୫ଟି ଗାଡ଼ି ଆଗାମୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । Q୧ର ଦ୍ରୁତତମ ଗାଡ଼ିର ୧୦୭%ରୁ ଅଧିକ ସମୟ ନେଉଥିବା ୫ଟି ଗାଡ଼ି ବାହାରି ଯାଇଥାନ୍ତି । ଆଗାମୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟ Q୨ରେ ଅବଶେଷ ୧୫ଟି ଗାଡ଼ି ୧୫ ମିନିଟ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିକ୍ରମା କରିପାରିବେ ଓ ସବୁଠାରୁ ଧୀର ୫ଟି ଗାଡ଼ିଙ୍କୁ ଆଗାମୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ଯିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ମିଳେନାହିଁ । Q୩ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ୧୨ ମିନିଟ୍ ଧରି ଚାଲେ ଯେଉଁଥିରେ ବାକି ୧୦ଟି ଗାଡ଼ି ନିଜର ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସମୟ ହାସଲ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ଓ ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ର ପ୍ରଥମ ୧୦ଟି ସ୍ଥାନ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ନିର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥାଏ ।

ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼

ପୂର୍ବ ଦିନ ହାସଲ କରିଥିବା ନିଜ କ୍ରମାଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ ଗାଡ଼ିମାନେ ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ ଦିନ ନିଜର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସ୍ଥାନରେ ଧାଡ଼ିରେ ଛିଡ଼ା ହୁଅନ୍ତି । ପ୍ରଥମେ ଗୋଟିଏ ଅଭ୍ୟାସ ପରିକ୍ରମା (ଇଂରାଜୀରେ Warm-up Lap) ହୁଏ ଯେଉଁଥିରେ କେବଳ ଇଞ୍ଜିନ୍‍ ଓ ଚକକୁ ଗରମ କରିବା, ପରିକ୍ରମା ପଥକୁ ଆଉ ଥରେ ଟିକିନିଖି କରି ପରଖିନେବା ଓ ଦଳର ସହଯୋଗୀଙ୍କୁ ରାସ୍ତାରୁ ନିଜର ସମସ୍ତ ସାମଗ୍ରୀ ଉଠାଇନେବାକୁ ସମୟ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ପରିକ୍ରମାରେ ଆଗରେ ଥିବା ଗାଡ଼ିମାନଙ୍କୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବା ମନା ।

ଅଭ୍ୟାସ ପରିକ୍ରମା ପରେ ଗାଡ଼ିମାନେ ନିଜ କ୍ରମାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ପୁଣି ଛିଡ଼ା ହୁଅନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ୩ଟି ଧାଡ଼ି ୫ଟି ଲାଲ୍ ଆଲୁଅ ବତୀ ରହିଥାଏ । ପ୍ରତି ଧାଡ଼ି ୧ ସେକେଣ୍ଡ ବ୍ୟବଧାନରେ ଜଳି ସମସ୍ତ ଆଲୁଅ ଲିଭିଗଲେ ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । କୌଣସି ଗାଡ଼ିର ଇଞ୍ଜିନରେ ତ୍ରୁଟି ଦେଖାଦେଇ ଗାଡ଼ି ସ୍ଥିର ହୋଇ ରହିଗଲେ ତାହାର ଚାଳକ ହାତ ଉଠାଇ ସଙ୍କେତ ଦିଅନ୍ତି । ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ଖରାପ ଗାଡ଼ିକୁ ବାହାର କରାଯାଏ ଓ ଦୌଡ଼ ପୁଣି ଥରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଖରାପ ହୋଇଯାଇଥିବା ଗାଡ଼ିର ପଛକୁ ଥିବା ସମସ୍ତ ଗାଡ଼ି ଗୋଟିଏ ଉପର କ୍ରମାଙ୍କୁ ଯାଇ ପୁଣି ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ରାସ୍ତାର ଅବସ୍ଥା ଭଲ ନଥିଲେ ଏକ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି (ଇଂରାଜୀରେ Safety Car) ଆଗରେ ରଖି ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିଲା । ୨୦୧୭ ପରଠାରୁ ଆଉ ଏକ ନିୟମ ଲାଗୁ କରାଯାଇଛି । ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ର ପୁନରାରମ୍ଭ ସବୁବେଳେ ସ୍ଥିରାବସ୍ଥାରୁ ହେବା ଜରୁରୀ । ଆରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ଭୀଷଣ ବର୍ଷା ହୋଇ ରାସ୍ତା ଖରାପ ହେଲେ ଗାଡ଼ିମାନେ ଫେରିଆସନ୍ତି ଓ ବର୍ଷା ଛାଡ଼ି ରାସ୍ତା ଶୁଖିବା ପରେ ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ।^[୧୮]

ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଯେଉଁ ଗାଡ଼ି କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିକ୍ରମା ପ୍ରଥମେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ବିଜୟୀ ଘୋଷିତ କରାଯାଏ । ଦୌଡ଼ ମଧ୍ୟରେ ବର୍ଷା, ଅନ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ବା କୃତ୍ରିମ କାରଣରୁ ବିପଜ୍ଜନକ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଦୌଡ଼ର ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଲାଲ୍ ପତାକା ଦେଖାଇବାର ଅନୁମତି ଦିଅନ୍ତି ଓ ମୋଟର ଦୌଡ଼ ବନ୍ଦ କରିଦିଆଯାଏ ।

୧୯୫୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ସମୁଦାୟ ୩୦୦ରୁ ୬୦୦ କିଲୋମିଟର୍ ଅତିକ୍ରମ କରିବା ପାଇଁ ଯେତୋଟି ପରିକ୍ରମା ଦରକାର ତାହା ପୂର୍ବରୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରି ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିଲା । ୧୯୬୬ ମସିହାରେ ଦୌଡ଼ ପାଇଁ ସର୍ବାଧିକ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ପଥ ୪୦୦ କିଲୋମିଟର୍ ଓ ପରେ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ଏହି ଦୂରତାକୁ ୩୨୫ କିଲୋମିଟର୍‍କୁ କମାଇ ଦିଆଗଲା । ୧୯୮୯ ମସିହାରେ ଦୌଡ଼ର ସର୍ବାଧିକ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ପଥ ୩୦୫ କିଲୋମିଟର୍ ହେବ ବୋଲି ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଗଲା । ସାଧାରଣତଃ ୨ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଏହି ମୋଟର ଦୌଡ଼ ସମାପ୍ତ ହୁଏ । ମୋନାକୋ ପରି ସ୍ଥାନରେ ସହରର ଯାତାୟତ ସଡ଼କରେ ଦୌଡ଼ ଆୟୋଜନ ହେଉଥିବାରୁ ଦୁଇ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଖେଳ ସାରିବା ପାଇଁ ଦୌଡ଼ ଦୂରତାକୁ ୩୦୫ କିଲୋମିଟର୍‍ରୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

ଦୌଡ଼ ବେଳେ ଗାଡ଼ିମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ଅତିକ୍ରମ କରି ଆଗକୁ ଯାଇ ପାରିବେ । ଯଦି ଏକ ଗାଡ଼ି ଦ୍ରୁତ ବେଗରେ ଗୋଟିଏ ଘେରା ବୁଲିଯାଏ ଓ ତାହା ସମ୍ମୁଖରେ ପୂର୍ବ ଘେରା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିନଥିବା ଏକ ଗାଡ଼ି (ଇଂରାଜୀରେ Back Marker) ଆସେ, ତେବେ ଧୀର ଗାଡ଼ିଟିକୁ ଦ୍ରୁତ ଗାଡ଼ିକୁ ରାସ୍ତା ଛାଡ଼ିବା ଜରୁରୀ ।^[୧୯] ଏକ ନୀଳ ପତାକା ଦେଖାଯାଇ ଧୀର ଗାଡ଼ିକୁ ଏହାର ସଙ୍କେତ ଦିଆଯାଏ । ଯଦି ଗାଡ଼ିଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୌଡ଼ ଦୂରତାର ୯୦%ରୁ ଅଧିକ ଦୂରତା ଅତିକ୍ରମ କରିନିଏ, ତାହାକୁ ଦୌଡ଼ରେ ସ୍ଥାନ କ୍ରମାଙ୍କ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ବୈଷୟିକ ତ୍ରୁଟି ବା ଦୁର୍ଘଟଣା ଯୋଗୁଁ ଗାଡ଼ିଟି ଦୌଡ଼ ବା ବିଜେତାର ୯୦% ପୂର୍ଣ୍ଣ ନକରିପାରିଲେ ତାହାକୁ ସ୍ଥାନ କ୍ରମାଙ୍କ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ ।

ଦୌଡ଼ ସମୟରେ ଚାଳକମାନେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ବିରତି ନେଇ ପାରିବେ ଯାହାକୁ ପିଟ୍-ଷ୍ଟପ୍ (ଇଂରାଜୀରେ Pit Stop) ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଗାଡ଼ିର ଚକ ବଦଳାଇବା, ଗାଡ଼ିରେ ତେଲ ପକାଇବା, ଗାଡ଼ିର ତ୍ରୁଟି ବିଚ୍ୟୁତି ସୁଧାରିବା ପାଇଁ ଏହି ବିରତିକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ବିରତିକୁ କିପରି ଉପଯୋଗ କରାଯିବ ତାହା ପାଇଁ ଦଳରୁ ଦଳ ଭିନ୍ନ ଧରଣର ଯୋଜନା କରିଥାନ୍ତି । ଦୌଡ଼ବେଳେ ୩ଟି ପ୍ରକାରର ଶୁଖିଲା ଚକରୁ ୨ଟି ପ୍ରକାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କ କ୍ଷମତା ଭିନ୍ନ । ତେଣୁ ଦୌଡ଼ବେଳେ କିପରି ଭାବେ ଚକ ବଦଳାଇଲେ କମ୍ ସମୟରେ ଅଧିକ ଦୂରତା ଅତିକ୍ରମ କରାଯିବ ତାହା ବିରତି ଯୋଜନାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭରେ ଅଧିକ ତେଲ ରଖାଯିବ ନା କମ୍ ତେଲ ରଖାଯିବା କଥା ତାହା ମଧ୍ୟ ଏହି ଯୋଜନାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । କମ୍ ତେଲ ଥିଲେ ଗାଡ଼ି ହାଲୁକା ଓ ଅଧିକ ତେଲର ଗାଡ଼ି ଓଜନିଆ ହୋଇଥାଏ । ସଡ଼କ ଓଦା ଥିଲେ ଉପଲବ୍ଧ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଚକରୁ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟବହାର କରିହେବ । ସବୁ ଚକର ବାହାର ପଟକୁ ଏକ ରଙ୍ଗ ଲାଗିଥାଏ ଯାହାକୁ ଦେଖି ଦର୍ଶକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଦଳର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଓ ଯୋଜନା ବିଷୟରେ ଧାରଣା କରିପାରିବେ ।

ଦୌଡ଼ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ

୨୦୧୮ ମସିହା ପରଠାରୁ ଚାର୍ଲି ହ୍ୱିଟିଂ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ର ଦୌଡ଼ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଅଛନ୍ତି । ସେ ଦୌଡ଼ର ନିୟମ ପାଳନ ହେଉଛି ନା ନାହିଁ ତାହା ନିରୀକ୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ଦୌଡ଼ ପୂର୍ବରୁ ସେ ସମସ୍ତ ଗାଡ଼ି ଓ ଦୌଡ଼ ଆୟୋଜନର ସମୀକ୍ଷା କରନ୍ତି । ବିବାଦ ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜିଲେ ଦୌଡ଼ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଏହାର ସମାଧାନରେ ଏକ ବଡ଼ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । କୌଣସି ନିୟମ ଭଙ୍ଗାଗଲେ କିପରି ଓ କେତେ ଜରିମାନା ଦିଆଯିବ ତାହାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟ ଦୌଡ଼ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ନିଅନ୍ତି ।

ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି

କୌଣସି ପ୍ରାକୃତିକ ବା ଅପ୍ରାକୃତିକ କାରଣରୁ ସଡ଼କରେ ବିପଜ୍ଜନକ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଦୌଡ଼ ନିରୀକ୍ଷକମାନେ ସଡ଼କ ଉପରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ପଠାଇଥାନ୍ତି । ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ରାସ୍ତାକୁ ଆସିବାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଦୌଡ଼ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ସ୍ଥଗିତ ହୋଇଛି, ସମସ୍ତେ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ପଛରେ ଚାଲିବେ ଓ ପରସ୍ପରକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବେ ନାହିଁ । ବିପଦ ପରିସ୍ଥିତି ଦୂର ନହେବା ଯାଏଁ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ବୁଲୁଥାଏ । ବିପଦ ଦୂର ହେବାର ସୂଚନା ପାଇଲେ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସ୍ଥାନରେ ରାସ୍ତାରୁ ଓହରିଯାଏ ଓ ଗତିଜ ଅବସ୍ଥାରୁ ପୁଣି ଦୌଡ଼ର ପୁନରାରମ୍ଭ ହୁଏ । ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ଚାଲୁଥିବା ବେଳେ ବିରତି ନେବାର ସୁବିଧା ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ମର୍ସେଡିସ୍-ବେଞ୍ଜ୍ କମ୍ପାନୀର ମର୍ସେଡିସ୍-ଏ.ଏମ୍.ଜି. ଗାଡ଼ିକୁ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।୨୦୦୦ ମସିହାରୁ ଜର୍ମାନୀର ପୂର୍ବ ଦୌଡ଼ ଚାଳକ ବର୍ଣଡ୍ ମେଲେଣ୍ଡର୍ ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ିର ଚାଳକର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ।^[୨୦] ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ିର ସର୍ବାଧିକ ବେଗ ୩୦୦ କି.ମି./ ଘଣ୍ଟାରୁ ଅଧିକ । କିନ୍ତୁ ପରିକ୍ରମା ସଡ଼କରେ ଏହା ୧୯୦-୨୫୦ କି.ମି. ପ୍ରତି ଘଣ୍ଟା ବେଗରେ ଯାଉଥାଏ । ସୁରକ୍ଷା ଗାଡ଼ି ହଟିଯିବା ପରେ ପରସ୍ପରକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାର ଅନୁମତି ରହିଛି ।

ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ପତାକାସମୂହ

ପଏଣ୍ଟ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା

ବିଜେତା ଓ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ରହୁଥିବା ଗାଡ଼ିମାନଙ୍କୁ ପଏଣ୍ଟ୍ ମିଳିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଚଳିତ ପଏଣ୍ଟ୍ ବିତରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ୨୦୧୦ ମସିହାରୁ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଆସୁଛି । ବିଜେତା ଚାଳକ ଓ ଦଳକୁ ୨୫ ପଏଣ୍ଟ୍ ମିଳେ । ଦଳର ଉଭୟ ଗାଡ଼ି ପଏଣ୍ଟ୍ ପାଇଲେ ଦଳ ବିଜେତା ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ହୁଏ । ପ୍ରତି ଦୌଡ଼ରୁ ମିଳୁଥିବା ପଏଣ୍ଟ୍ ମିଶି ମିଶି ଚାଲିଥାଏ ଓ ବର୍ଷ ଶେଷରେ ବାର୍ଷିକ ଚାମ୍ପିୟନ୍ ବା ବିଜେତା ଘୋଷଣା କରାଯାଏ । ଯଦି କୌଣସି ଚାଳକ ବର୍ଷ ମଝିରେ ନିଜ ଦଳ ବଦଳାଇ ଦିଅନ୍ତି ତେବେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଜିତିଥିବା ସମସ୍ତ ଦୌଡ଼ର ପଏଣ୍ଟ୍ ମିଳେ ।^[୨୧]

ଅତି କମରେ ୯୦% ରାସ୍ତା ଅତିକ୍ରମ କରିଥିଲେ ଚାଳକ ମୁଖ୍ୟ ଦୌଡ଼ରେ ପଏଣ୍ଟ୍ ବା କ୍ରମାଙ୍କରେ ରହିବାର ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ କରନ୍ତି । ବେଳେ ବେଳେ ଦୌଡ଼ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନ କରିପାରିଲେ ମଧ୍ୟ ଚାଳକ ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ କରିଥିଲେ ପଏଣ୍ଟ୍ ପାଇପାରିବେ । ଏଥିପାଇଁ ଚାଳକଙ୍କ ଆଗର ଗାଡ଼ି ସବୁ କଳା ପତାକା ପାଇଥିବା କିମ୍ବା ତ୍ରୁଟି ଯୋଗୁଁ ଅଟକି ଯାଇଥିବା ସମ୍ଭବପର ।^[୨୨]

ଉଦଘାଟନୀ ୧୯୫୦ ବର୍ଷରେ ୭ଟି ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ, ୨୦୧୮ ମସିହାରେ ୨୧ଟି ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଦଶନ୍ଧିରେ ୧୧ରୁ ଅଧିକ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ହେଉନଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୧୯୭୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ଏହା ବଢ଼ି ୧୬ରୁ ୧୭ଟି ଦୌଡ଼ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିଲା । ୨୦୦୦ ପରେ ବାର୍ଷିକ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ି ୧୯ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ୨୦୧୬ରୁ ବାର୍ଷିକ ୨୧ଟି ଦୌଡ଼ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଆସୁଛି ।

ପୂର୍ବେ ୭ରୁ ୬ଟି ଦୌଡ଼ ୟୁରୋପରେ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିଲା । କେବଳ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ଇଣ୍ଡିଆନାପୋଲିସ୍‍ଠାରେ ଗୋଟିଏ ଦୌଡ଼ ହେଉଥିଲା । ପରେ ଫର୍ମୁଲା-୧ ଦୌଡ଼ ଅଣ-ୟୁରୋପୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାପିବାକୁ ଲାଗିଲା । ୧୯୫୩ରେ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ଦକ୍ଷିଣ-ଆମେରିକୀୟ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ଓ ୧୯୫୮ରେ ମୋରୋକ୍କୋ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରିର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ୧୯୭୬ରେ ଜାପାନ ପ୍ରଥମ ଏସୀୟ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ଓ ୧୯୮୫ରେ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପ୍ରଥମ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲୀୟ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରିର ଆୟୋଜନ କଲେ ।

ପ୍ରତି ପରିକ୍ରମା ସଡ଼କ ବା ରେସିଂ ଟ୍ରାକରେ କିଛି ସରଳ ରୈଖିକ ଅଂଶ ରହିଥାଏ । ସେଥିରୁ ଗୋଟିଏ ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପାଇଁ କାମରେ ଲାଗେ । ବିରତି ପାଇଁ ପିଟ୍-ସଡ଼କ ରହିଥାଏ ଓ ମୁଖ୍ୟ ରାସ୍ତାରୁ ପିଟ୍ ମଧ୍ୟକୁ ପଶିବା ପାଇଁ ଦୁଇଟି ସ୍ଥାନରେ ପିଟ୍-ସଡ଼କ ଓ ମୁଖ୍ୟ ସଡ଼କ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ଆରମ୍ଭ ବିନ୍ଦୁ ନିକଟରେ ପିଟ୍-ବିରତି ସ୍ଥାନ ରହିଥାଏ । ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ସଡ଼କରେ ଚାଳକମାନେ ଘଣ୍ଟା କଣ୍ଟା ଦିଗରେ ବୁଲନ୍ତି । ଘଣ୍ଟା କଣ୍ଟାର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ବୁଲୁଥିବା ଅଳ୍ପ କିଛି ସଡ଼କ ରହିଛି । ଏପରି ସଡ଼କରେ ସବୁ ବାଙ୍କ ବାମ ଆଡ଼କୁ ବୁଲେ । ଦ୍ରୁତ ବେଗରେ ବାମକୁ ବୁଲିଲେ ଚାଳକମାନେ ବେକରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭବ କରୁଥିବା କୁହାଯାଇଛି ।

• 
  ବ୍ରାଜିଲ୍‍ର ସାଓପାଲୋରେ ବ୍ରାଜିଲୀୟ ଗ୍ରଁ-ପ୍ରି ଆୟୋଜିତ ହୁଏ
• 
  ଆକାଶ ମାର୍ଗରୁ ଇଟାଲୀର ମୋଞ୍ଜା ଫର୍ମୁଲା-୧ ଦୌଡ଼ ସଡ଼କ
• 
  ଭାରତର ବୁଦ୍ଧ ରେସିଂ ସର୍କିଟ୍
• 
  ମୋନାକୋ ସହରର ସାଧାରଣ ରାସ୍ତାରେ ଦୌଡ଼ ହୁଏ
• 
  ଜର୍ମାନୀର ହକେନ୍‍ହାଇମ୍ ରିଂଗ୍

ଅଧିକାଂଶ ଦୌଡ଼ ସଡ଼କ ସହରରୁ ଦୂର ସ୍ଥାନରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରୂପେ ଓ ଫର୍ମୁଲା-୧ ବା ଅନ୍ୟ ମୋଟର ଦୌଡ଼ ପାଇଁ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ମୋନାକୋ, ମେଲବର୍ଣ୍ଣ୍, ସିଙ୍ଗାପୁର, ଋଷର ସୋଚି ଓ ଆଜେର୍ବାଇଜାନର ବାକୁ ସହରରେ ଫର୍ମୁଲା-୧ ଦୌଡ଼ ହୋଇଥାଏ । ପୂର୍ବେ ସ୍ପେନ୍‍ର ଭାଲେନ୍ସିଆରେ ସହରର ସାଧାରଣ ଯାତାୟତ ସଡ଼କରେ ଦୌଡ଼ ହେଉଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ ମୋନାକୋରେ ସାଧାରଣ ଗମନାଗମନ ସଡ଼କ ଦୌଡ଼ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ମୋନାକୋ ସଡ଼କ ଫର୍ମୁଲା-୧ର ସୁରକ୍ଷା ନିୟମ ସବୁ ମାନି ପାରିବାରେ ଅକ୍ଷମ ଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ପାରମ୍ପରିକ ଓ ଐତିହାସିକ ମାନ୍ୟତା ଦେଇ ଏଠାରେ ଏବେ ବି ଦୌଡ଼ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଛି । ୩ ଥର ବିଶ୍ୱବିଜୟୀ ହୋଇଥିବା ଚାଳକ ନେଲ୍ସନ୍ ପିକେ ଥରେ ମୋନାକୋ ସଡ଼କ ବିଷୟରେ କହିଥିଲେ ଯେ – ମୋନାକୋରେ ମୋଟର ଦୌଡ଼ କରିବା ନିଜ ଦାଣ୍ଡ ଘରେ ସାଇକେଲ୍ ଚଳାଇବା ପରି ।^[୨୩]

• 
  ଜର୍ମାନୀର ଚାଳକ ମାଇକେଲ୍ ଶୁମାକର୍
• 
  ସେବାଷ୍ଟିଆନ୍ ଭେଟ୍ଟେଲ୍
• 
  ଫର୍ମୁଲା-୧ ଖେଳିଥିବା ଭାରତୀୟ ଚାଳକ କରୁଣ ଚଣ୍ଡୋକ
• 
  ଜାପାନର ଫର୍ମୁଲା-୧ ଚାଳକ କାମୁଇ କୋବାୟାଶି
• 
  ବ୍ରିଟେନ୍‍ର ଫର୍ମୁଲା-୧ ଗାଡ଼ି ଚାଳକ ଲୁଇସ୍ ହାମିଲ୍‍ଟନ୍
• 
  ସ୍ପେନ୍‍ର ଫର୍ମୁଲା-୧ ଚାଳକ ଫର୍ଣ୍ଣାଣ୍ଡୋ ଆଲୋନ୍ସୋ
• 
  ବ୍ରାଜିଲ୍‍ର ରୁବେନ୍ସ ବାରିକେଲୋ
• 
  ଭାରତୀୟ ଫର୍ମୁଲା-୧ ଚାଳକ ଓ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ନାରାୟଣ କାର୍ତ୍ତିକେୟନ୍

ପ୍ରତି ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳରୁ ଏକ ଦୌଡ଼ରେ ଦୁଇଟି ଗାଡ଼ି ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ଦଳ ୪ ଜଣ ଚାଳକ ରଖିପାରିବେ ଯେଉଁଥିରୁ ୨ ଜଣ ମୁଖ୍ୟ ଚାଳକ ଓ ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଜଣ ଅତିରିକ୍ତ ଚାଳକ ଭାବେ ରହିଥାନ୍ତି । ^[୧୫] ଅଭ୍ୟାସ ଦିନ ଅତିରିକ୍ତ ଚାଳକମାନଙ୍କୁ ସୁଯୋଗ ମିଳିପାରେ^[୧୫] ଓ ଏହା ନୂତନ ପ୍ରତିଭା ଚିହ୍ନଟ ପାଇଁ ମାର୍ଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ।^{[୨୪][୨୫]} ପ୍ରତି ଚାଳକ ପାଖରେ ଏଫ୍. ଆଇ. ଏ. ସୁପର୍ ଲାଇସେନ୍ସ ରହିବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ଯାହା ନଥିଲେ ଚାଳକ ଦୌଡ଼ରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।^[୨୬]

ଅଦ୍ୟାବଧି ୩୩ ଜଣ ଚାଳକ ବିଶ୍ୱ ବିଜୟୀ ହେବାର ଗୌରବ ଲାଭ କରିଛନ୍ତି । ମାଇକେଲ୍ ଶୁମାକର୍ ସର୍ବାଧିକ ୭ ଥର, ଜୁଆନ୍ ମାନୁଏଲ୍ ଫାଙ୍ଗିଓ ଓ ସେବାଷ୍ଟିଆନ୍ ଭେଟ୍ଟେଲ୍ ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ବାଧିକ ୫ ଥର ଏହି ଗୌରବର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଛନ୍ତି । ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଦୌଡ଼ ଜିତିବାର କୀର୍ତ୍ତିମାନ ମଧ୍ୟ ମାଇକେଲ୍ ଶୁମାକରଙ୍କ ନାମରେ ରହିଛି । ୟୋଖେନ୍ ରିଣ୍ଡ୍ ମରଣୋତ୍ତର ବିଶ୍ୱ ବିଜୟୀ ହୋଇଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ବ୍ରିଟେନ୍‍ର ୧୦ ଜଣ ଚାଳକ ୧୮ଟି ବିଶ୍ୱ ବିଜେତା ଉପାଧୀ ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଚାଳକ କାର୍ଟ୍ ରେସିଂରୁ ନିଜର କର୍ମ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ନିମ୍ନ ଫର୍ମୁଲା ଦୌଡ଼ରେ ଭଲ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ସେମାନେ ଉପରକୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଆସିଥାନ୍ତି । ଫର୍ମୁଲା-୩, ଫର୍ମୁଲା-୨, ଫର୍ମୁଲା ରେନୋ, ଫର୍ମୁଲା ଫୋର୍ଡ୍ ଆଦି ତଳ ସ୍ତରର ମୋଟର ଦୌଡ଼ର ଉଦାହରଣ । ବ୍ରିଟିଶ୍ ଫର୍ମୁଲା-୩ରେ ଉତ୍ତମ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ନାଇଜେଲ୍ ମାନ୍ସେଲ୍, ଏର୍ଟନ୍ ସେନ୍ନା ଓ ମିକା ହାକିନେନ୍‍ଙ୍କ ପରି ଚାଳକ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍କୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ । ୨୦୦୭ ବର୍ଷର ବିଶ୍ୱ ବିଜେତା କିମି ରେଇକୋନେନ୍ ଫର୍ମୁଲା ରେନୋରେ ଭଲ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ପରେ ସିଧାସଳଖ ଭାବେ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଖେଳିଥିଲେ ।^[୨୭]

ପ୍ରାୟ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଗାଡ଼ି ଚାଳକ ୩୫ ବର୍ଷ ବୟସ ଆଖାପାଖି ବା ତାହା ପରେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିନିଅନ୍ତି । ଅବସର ପରେ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଛୋଟମୋଟ ମୋଟର ଦୌଡ଼ରେ ଭାଗ ନିଅନ୍ତି । ଅବସର ପରେ ନାଇଜେଲ୍ ମାନ୍ସେଲ୍ ୧୯୯୩ର ଚାମ୍ପ୍ କାର୍ ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟ୍, ରୁବେନ୍ସ ବାରିକେଲୋ ୨୦୧୨ର ଇଣ୍ଡିକାର୍ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ଜୁଆନ୍ ପାବ୍ଲୋ ମୋଣ୍ଟୋୟା, ମିକା ହାକିନେନ୍, ଜାକ୍ ଭିଲେନୌ, ନେଲ୍ସନ୍ ପିକେ ଜୁନିୟର୍, ସ୍କଟ୍ ସ୍ପିଡ୍ ପ୍ରଭୃତି ନାସ୍କାର୍ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।

ଜର୍ମାନୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଡଏଚ୍ ଟୋରେନ୍‍ୱାଗେନ୍ ମାଷ୍ଟର୍ସ୍ (DTM) ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ମୋଟର ଦୌଡ଼ ପ୍ରତିଯୋଗିତା । ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ରୁ ଅବସର ନେବା ପରେ ଡେଭିଡ୍ କୁଲ୍ଟହାର୍ଡ୍, ରାଲ୍ଫ୍ ଶୁମାକର୍ ଓ ଜ୍ୟନ୍ ଆଲେସି ପରି ଫର୍ମୁଲା-୧ ଚାଳକ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଉଥିଲେ । ୨୦୦୫ ଓ ୨୦୦୬ ମସିହାରେ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ରୁ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଚାଳକଙ୍କୁ ନେଇ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ମାଷ୍ଟର୍ସ୍ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା ।^[୨୮] କରୁଣ ଚଣ୍ଡୋକ, ବ୍ରୁନୋ ସେନ୍ନା, ଫିଲିପେ ମାସା, ଜାର୍ଣ୍ଣୋ ଟ୍ରୁଲିଙ୍କ ପରି ଚାଳକ ଫର୍ମୁଲା-୧ ପରେ ଫର୍ମୁଲା-ଇ ଦୌଡ଼ରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ଚାଳକ ଓ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ନାରାୟଣ କାର୍ତ୍ତିକେୟନ୍ ଫର୍ମୁଲା-୧ ପରେ ଏ୧ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଅନେକ ପୂର୍ବତନ ଚାଳକ ବର୍ତ୍ତମାନ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳର ମୁଖିଆ ସାଜିଛନ୍ତି ତ ଆଉ ଅନେକ ଟେଲିଭିଜନରେ ଧାରା ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାର ଦୌଡ଼ ଚାଳକ କାର୍ଲୋସ୍ ରଏଟେମାନ୍ ଅବସର ପରେ ରାଜନୀତିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।

• 
  ଇଟାଲୀୟ ଗାଡ଼ି କମ୍ପାନୀ ଫେରାରିର ଗାଡ଼ି
• 
  ବ୍ରିଟିଶ୍ ଗାଡ଼ି କମ୍ପାନୀ ମକ୍ଲାରେନ୍‍ର ଗାଡ଼ି
• 
  ଜର୍ମାନୀର ମର୍ସେଡିସ୍ କମ୍ପାନୀର ଦୌଡ଼ଗାଡ଼ି
• 
  ରେଡ୍ ବୁଲ୍ ରେସିଂ କମ୍ପାନୀର ଫର୍ମୁଲା-୧ ଗାଡ଼ି
• 
  ଫୋର୍ସ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ଫର୍ମୁଲା-୧ ଗାଡ଼ି

୨୦୧୦ରେ ନବାଗତ ଏଚ୍. ଆର୍. ଟି., ଲୋଟସ୍ ଓ ଭର୍ଜିନ୍ ଦଳ ୭ ବର୍ଷରୁ ବେଶୀ ଖେଳି ପାରିନଥିଲେ ।

୧୯୮୧ ମସିହା ପରଠାରୁ^[୨୯] ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳମାନେ ନିଜର ଗାଡ଼ିର ଚେସିସ୍ ନିର୍ମାଣ କରିବେ ବୋଲି ନିୟମ ଆସିଥିଲା । ତେଣୁ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳ ଓ ନିର୍ମାତା ଏକା ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଇଲା । ସମସ୍ତ ନିର୍ମାତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଫେରାରି ସର୍ବ ପୁରାତନ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳ । ଫେରାରି ୧୯୫୦ର ଉଦଘାଟନୀ ମୋଟର ଦୌଡ଼ରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରି ଆସିଛି ।

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ କାର୍ ନିର୍ମାତା କମ୍ପାନୀ ଏକ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳର ମାଲିକ ଥିଲା । ସେମାନେ ନିଜର ଯନ୍ତ୍ରୀ, ଯନ୍ତ୍ର ଓ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରି ଗାଡ଼ି ନିର୍ମାଣ କରୁଥିଲେ । ଫେରାରି, ଜାଗୁଆର୍, ବି. ଏମ୍. ଡବ୍ଲୁ, ରେନୋ, ଟୋୟୋଟା, ହୋଣ୍ଡା ପ୍ରଭୃତି କମ୍ପାନୀ ୧୯୯୦ ଓ ୨୦୦୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ନିଜର ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳ ସ୍ଥାପନ କରି ଦୌଡ଼ରେ ଅଂଶ ନେଉଥିଲେ ।

ଫେରାରି ଓ ଫେରାରିର ଗାଡ଼ି ଚଳାଉଥିବା ଚାଳକ ମାଇକେଲ୍ ଶୁମାକର୍ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବେ ୫ ବର୍ଷ (୨୦୦୦ରୁ ୨୦୦୪ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ପାଇଁ ବିଶ୍ୱବିଜୟୀ ନିର୍ମାତା ଓ ବିଶ୍ୱବିଜୟୀ ଚାଳକ ହେବାର ଗୌରବ ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ । ଫେରାରି ୧୯୯୯ରୁ ନେଇ ୨୦୦୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୫ ବର୍ଷ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନିର୍ମାତା ହୋଇଥିଲା । ଶୁମାକର୍ ଅପରପକ୍ଷେ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କୀର୍ତ୍ତିମାନ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ସର୍ବାଧିକ ଗ୍ରାଁ-ପ୍ରି ବିଜୟ (୯୧), ଗୋଟିଏ ବର୍ଷରେ ସର୍ବାଧିକ ବିଜୟ (୧୩/୧୮), ସର୍ବାଧିକ ଥର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଚାଳକ ବା ବିଶ୍ୱବିଜେତା (୭) ଇତ୍ୟାଦି ରେକର୍ଡ୍ ଶୁମାକରଙ୍କ ନାମରେ ରହିଛି ।^[୩୦]

୨୦୦୮ ଓ ୨୦୦୯ ମସିହାର ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଆର୍ଥିକ ମାନ୍ଦାପଣ ଯୋଗୁଁ ହୋଣ୍ଡା, ବି. ଏମ୍. ଡବ୍ଲୁ. ଓ ଟୋୟୋଟା ପରି କମ୍ପାନୀ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦୌଡ଼ରୁ ବାହାରି ଯାଇଥିଲେ । ତାହାର କିଛି ସମୟ ପୂର୍ବରୁ ହୋଇଥିବା କିଣାବିକା ଓ ଏହି ଘଟଣାକ୍ରମ ପରେ ଫର୍ମୁଲା-୧ରେ ନିର୍ମାତା କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଆଉ ବେଶୀ ରହିଲା ନାହିଁ । ବ୍ରନ୍ ଜିପି ନାମକ ଏକ ଦଳ ହୋଣ୍ଡାର ଫର୍ମୁଲା-୧ ଦଳର ମାଲିକାନା ହାସଲ କଲା । ସେହି ବର୍ଷ ଦୌଡ଼ରେ ଜେନ୍ସନ୍ ବଟନ୍ ଓ ରୁବେନ୍ସ ବାରିକେଲୋ ନାମକ ଚାଳକଯୁଗଳ ଏହି ଦଳର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିଥିଲେ ଓ ଏହାକୁ ବିଜୟୀ କରାଇଥିଲେ । ସେହିପରି ପିଟର୍ ସାଉବର୍ ବି. ଏମ୍. ଡବ୍ଲୁ. ଦଳର ମାଲିକ ହୋଇଥିଲେ । ସେହିବର୍ଷ ଲୋଟସ୍ ବୋଲି ଆଉ ଏକ ନୂତନ ଫର୍ମୁଲା-୧ ଦଳ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଥିଲା ।^[୩୧] ଏପରି ଧୀରେ ଧୀରେ ନିର୍ମାତାମାନଙ୍କଠାରୁ ଦଳର ମାଲିକାନା ବେସରକାରୀ ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ହାତକୁ ଯିବାକୁ ଲାଗିଲା । ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ଫେରାରି ଦଳର ଗୋପନୀୟ ତଥ୍ୟ ହାସଲ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ଓ ଗୁପ୍ତ ଗୋଇନ୍ଦାଗିରି କରିବା ପାଇଁ ମକ୍ଲାରେନ୍ କମ୍ପାନୀକୁ ଦଣ୍ଡିତ କରାଗଲା । ୨୦୧୦ ବେଳକୁ କେବଳ ତିନୋଟି ନିର୍ମାତା ସଂସ୍ଥା ମର୍ସେଡିସ୍, ମକ୍ଲାରେନ୍ ଓ ଫେରାରି ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍‍ର ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଦଳ ଥିଲେ । ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ସ୍ପାଇକର୍ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳକୁ ବିଜୟ ମାଲ୍ୟା ଓ ମିଶେଲ୍ ମୋଲ୍ କିଣି ଫୋର୍ସ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଫର୍ମୁଲା-୧ ଦଳ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।^[୩୨] ଆର୍ଥିକ ଅଭାବ କାରଣରୁ ୨୦୧୮ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସରୁ ଫୋର୍ସ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦୌଡ଼ରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରୁନାହିଁ । ^[୩୩]

ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦଳମାନେ ନିଜର ଆୟବ୍ୟୟ ତଥ୍ୟ ଗୋପନୀୟ ରଖିଥାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଆକଳନ ଅନୁସାରେ ଏକ ଦଳ ବର୍ଷକୁ ହାରାହାରି ୬୬୦-୪୪୦୦ ଲକ୍ଷ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର୍ ଖର୍ଚ୍ଚ କରେ ।^[୩୪]

ଫର୍ମୁଲା ୱାନ୍ ଦୌଡ଼ରେ ଏକ ନବାଗତ ଦଳ ଭାଗ ନେବା ପାଇଁ ତାକୁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମୋଟର ମହାସଂଘକୁ ଏକା ଥରକରେ ୨୫୦ ଲକ୍ଷ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର୍ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ନିର୍ମାତା ବା ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏକ ସକ୍ରିୟ ଦଳର ମାଲିକାନା ହାସଲ କରି ଦୌଡ଼ରେ ପଶନ୍ତି ।

• ମୋଟୋ ଜିପି
• ଟୁର୍ ଡି ଫ୍ରାନ୍ସ

• Official website
• Official FIA website
• "Grand Prix racing". Encyclopædia Britannica Online.
• ଛାଞ୍ଚ:DriverDB championship
• History of Grand Prix Motor Racing