Arcymistrz

W większości opracowań powielone jest stwierdzenie, że w 1914 roku car Rosji Mikołaj II, chcąc uhonorować najsilniejszych szachistów świata uczestniczących w turnieju w Petersburgu, nazwał ich arcymistrzami. Tego zaszczytu mieli dostąpić: Emanuel Lasker, Jose Raul Capablanca, Aleksandr Alechin, Siegbert Tarrasch i Frank Marshall. Najwcześniejsza znana opublikowana wzmianka o takim wydarzeniu pochodzi jednak z roku 1940, a argumenty za jego prawdziwością są dalece niewystarczające. Wiadomo natomiast, że arcymistrzami nazywano wybitnych szachistów już wcześniej. Systematycznie określano tak zwycięzców wielkich zawodów międzynarodowych, począwszy od turnieju w Ostendzie w roku 1907 (termin w tym znaczeniu pochodził oryginalnie z języka niemieckiego: Groẞmeister)^[1][2].

W 1950 roku FIDE unormowała zasady przyznawania tytułu arcymistrza i nadała tytuły najwybitniejszym szachistom za bieżące i wcześniejsze osiągnięcia. Zaszczytu tego dostąpiło wówczas 27 szachistów:

• najlepsi w tym okresie na świecie: mistrz świata Michaił Botwinnik oraz Izaak Bolesławski, Igor Bondarewski, Dawid Bronstein, Max Euwe, Reuben Fine, Salomon Flohr, Paul Keres, Aleksandr Kotow, Andor Lilienthal, Miguel Najdorf, Samuel Reshevsky, Wasilij Smysłow, Gideon Stahlberg i László Szabó,
• za wcześniejsze osiągnięcia: Ossip Bernstein, Oldrich Duras, Ernst Grünfeld, Borislav Kostić, Grigorij Lewenfisz, Géza Maróczy, Jacques Mieses, Wiaczesław Ragozin, Akiba Rubinstein, Friedrich Sämisch, Ksawery Tartakower i Milan Vidmar.

Tytuły arcymistrzyń kobiecych po raz pierwszy nadano w 1976 roku. Otrzymało je wówczas 12 szachistek: Nana Aleksandria, Jelizawieta Bykowa, Nona Gaprindaszwili, Natalia Konoplewa, Walentyna Kozłowska, Ałła Kusznir, Milunka Lazarević, Irina Lewitina, Olga Rubcowa, Ludmiła Rudenko, Marta Szul i Tatiana Zatułowska.

Obecnie tytuł jest nadawany, gdy szachista w określonym czasie osiągnął trzy wartościowe rezultaty (tzw. normy) w turniejach międzynarodowych z udziałem arcymistrzów. Tytuł może być również przyznany za inne wybitne osiągnięcia, na przykład za zakwalifikowanie się do turnieju lub meczu pretendentów albo za zdobycie tytułu mistrza świata juniorów. Poza tytułem arcymistrza FIDE przyznaje również mniej prestiżowe tytuły mistrza międzynarodowego, mistrza FIDE i kandydata na mistrza FIDE oraz analogiczne tytuły kobiece: arcymistrzyni, mistrzyni międzynarodowej, mistrzyni FIDE i kandydatki na mistrzynię FIDE. Kobiety mogą również zdobywać – na takich samych zasadach jak mężczyźni – tytuły arcymistrza i mistrza międzynarodowego. Międzynarodowa Federacja Szachowa przyznaje również tytuł arcymistrza zawodniczce, która zdobyła tytuł mistrzyni świata.

W 1959 Bobby Fischer, w wieku piętnastu lat (mając dokładnie 15 lat, 6 miesięcy i 1 dzień), otrzymał tytuł arcymistrzowski za zakwalifikowanie się do turnieju pretendentów. Od tego czasu kilkanaścioro młodych szachistów zostało arcymistrzami w jeszcze młodszym wieku, między innymi najsilniejsza szachistka świata, wówczas piętnastoletnia, Judit Polgár (15-4-28) i ukraiński junior Siergiej Kariakin, który w 2002 został arcymistrzem, mając dwanaście lat (12-7-0).

Lista obejmuje zawodników, którzy zdobyli tytuł arcymistrza w wieku poniżej 15 lat.
stan na dzień 04.08.2021

Lp.	Państwo	Zawodnik	Data urodzenia	Wiek w dniu zdobycia ostatniej normy *	Rok nadania tytułu
1	Stany Zjednoczone	Abhimanyu Mishra	5 lutego 2009	12 - 4 - 25	2021
2	Rosja	Kariakin, SiergiejSiergiej Kariakin	1990-01-12 12 stycznia 1990(dts)	12 – 7 – 0	2002
3	Indie	Gukesh, DommarajuDommaraju Gukesh	2006-05-29 29 maja 2006(dts)	12 – 7 – 17	2019
4	Indie	Negi, ParimarjanParimarjan Negi	1993-02-09 9 lutego 1993(dts)	13 – 4 – 22	2006
5	Norwegia	Carlsen, MagnusMagnus Carlsen	1990-11-30 30 listopada 1990(dts)	13 – 4 – 27	2004
6	Chiny	Wei Yi	1999-06-02 2 czerwca 1999(dts)	13 – 8 – 23	2013
7	Chiny	Bu Xiangzhi	1985-12-10 10 grudnia 1985(dts)	13 – 10 – 13	1999
8	Stany Zjednoczone	Sevian, SamuelSamuel Sevian	2000-12-26 26 grudnia 2000(dts)	13 – 10 – 27	2014
9	Węgry	Rapport, RichárdRichárd Rapport	1996-03-25 25 marca 1996(dts)	13 – 11 – 15	2010
10	Azerbejdżan	Rəcəbov, TeymurTeymur Rəcəbov	1987-03-12 12 marca 1987(dts)	14 – 0 – 14	2001
11	Ukraina	Ponomariow, RusłanRusłan Ponomariow	1983-10-11 11 października 1983(dts)	14 – 0 – 17	1997
12	Filipiny	So, WesleyWesley So	1993-10-09 9 października 1993(dts)	14 – 1 – 28	2007
13	Francja	Bacrot, ÉtienneÉtienne Bacrot	1983-01-22 22 stycznia 1983(dts)	14 – 2 – 0	1997
14	Peru	Tello, Jorge CoriJorge Cori Tello	1995-07-30 30 lipca 1995(dts)	14 – 2 – 0	2010
15	Ukraina	Nyżnyk, IllaIlla Nyżnyk	1996-09-27 27 września 1996(dts)	14 – 3 – 2	2010
16	Francja	Vachier-Lagrave, MaximeMaxime Vachier-Lagrave	1990-10-21 21 października 1990(dts)	14 – 4 – 0	2005
17	Węgry	Lékó, PéterPéter Lékó	1979-09-08 8 września 1979(dts)	14 – 4 – 22	1994
18	Chiny	Hou Yifan	1994-02-27 27 lutego 1994(dts)	14 – 6 – 2	2008
19	Rosja	Giri, AniszAnisz Giri	1994-06-28 28 czerwca 1994(dts)	14 – 7 – 2	2009
20	Ukraina	Kuzubow, JurijJurij Kuzubow	1990-01-26 26 stycznia 1990(dts)	14 – 7 – 12	2004
21	Rumunia	Deac, Bogdan-DanielBogdan-Daniel Deac	8 października 2001	14 – 7 – 27	2016
22	Stany Zjednoczone	Dariusz Świercz	1994-05-31 31 maja 1994(dts)	14 – 7 – 29	2009
23	Wietnam	Nguyễn Ngọc Trường Sơn	1990-02-23 23 lutego 1990(dts)	14 – 10 – 0	2004
24	Rosja	Dubow, DaniiłDaniił Dubow	1996-04-18 18 kwietnia 1996(dts)	14 – 11 – 14	2011
25	Stany Zjednoczone	Robson, RayRay Robson	1994-10-25 25 października 1994(dts)	14 – 11 – 16	2010
26	Włochy	Caruana, FabianoFabiano Caruana	1992-07-30 30 lipca 1992(dts)	14 – 11 – 20	2007
27	Armenia	Ter-Sahakian, SamwelSamwel Ter-Sahakian	1993-09-19 19 września 1993(dts)	14 – 11 – ?	2009

* Wiek w dniu zdobycia ostatniej normy (lata – miesiące – dni), jeśli w dniu tym zawodnik był uprawniony do otrzymania tytułu arcymistrza (czyli miał ranking minimum 2500 punktów aktualnie lub w przeszłości albo jego ranking spełniał ten warunek „wirtualnie”).

• mistrz międzynarodowy
• polscy arcymistrzowie szachowi

• ChessBase (ang.)
• World's Youngest GM – GM Wesley So, age 14 (ang.)
• Grandmaster Hou Yifan (ang.)
• Richárd Rapport – grandmaster at thirteen (ang.)
• GM title for Illya Nyzhnyk in Groningen (ang.)
• Chess prodigies and mini-grandmasters revisited (ang.)
• Daniil Dubov, grandmaster at fourteen (ang.)
• Jan-Krzysztof Duda: 15-year-old gains GM title (ang.)
• Profile of a Prodigy: Samuel Sevian (ang.)

• Przepisy dotyczące nadawania tytułów międzynarodowych na stronie Polskiego Związku Szachowego
• Все гроссмейстеры шахматного мира - All Grandmasters of the Chess World. digitaljesters.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-02)].
• Lista szachistów i szachistek z tytułem arcymistrza na aktualnej liście rankingowej
• Lista szachistek z tytułem arcymistrzyni na aktualnej liście rankingowej
• ‘A GM is a GM’? – FIDE title devaluation (ang.)