Brzegowce
Brzegowce[17], syreny[18], nozdrzaki[19] (Sirenia) – rząd dużych ssaków łożyskowych z nadrzędu afroterów (Afrotheria) prowadzących wyłącznie wodny tryb życia. Brzegowce zajmują szczególne miejsce w ekosystemie, ponieważ są jedynymi roślinożernymi ssakami wodnymi. Podobnie jak słoniowate, góralkowce i rurkozębne wywodzą się od ssaków prakopytnych. Nie jest znana przyczyna zajęcia przez nie środowiska odmiennego niż u większości innych ssaków.
| Sirenia | |||||
| Illiger, 1811[1] | |||||
 Przedstawiciel rzędu – diugoń przybrzeżny (Dugong dugon) (matka z dzieckiem) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Magnordo | |||||
| Nadrząd | |||||
| (bez rangi) | Paenungulata | ||||
| Rząd | brzegowce | ||||
| |||||
| Rodziny | |||||
| |||||
Dawniej nazwa „brzegowce” przypisana była do rodziny Trichechidae nazywanej dziś manatowate[20].
Morfologia
Brzegowce mają ciało o wrzecionowatym kształcie, przednie kończyny przekształcone w płetwy, a tylne zredukowane. Głowa jest słabo wyodrębniona, brak płetwy grzbietowej i małżowin usznych. Kształt płetwy ogonowej oraz budowa czaszki są cechami charakterystycznymi dla przedstawicieli rodzin. Na wargach występują liczne włosy czuciowe (zatokowe). Kości syren są masywne i ciężkie. U diugoniowatych występuje typowa dla większości ssaków liczba 7 kręgów szyjnych, natomiast manatowate mają ich tylko 6. Mózg niewielki, o gładkich półkulach. Dobrze rozwinięte ośrodki węchowe i narząd węchu. Narząd Jacobsona nie występuje.
Tempo rozrodu brzegowców jest stosunkowo wolne. Samica rodzi jedno młode, które karmi mlekiem i wychowuje przez dwa lata. Dopiero po tym okresie przystępuje do kolejnego rozrodu.
Brzegowce żyją wyłącznie w wodzie, nie potrafią poruszać się na lądzie. Są poławiane przez ludzi dla mięsa. Obecnie uznawane są za zagrożone wyginięciem, zostały objęte ochroną.
Ewolucja
Brzegowce zamieszkujące Stary Świat dotarły w eocenie lub oligocenie do Ameryki Południowej, która była w owym czasie kontynentem odizolowanym. Najstarsze znane manaty znane są ze środkowego miocenu. Pierwsze eoceńskie diugonie żywiły się trawą morską porastającą płycizny Morza Tetydy i innych ciepłych mórz trzeciorzędu. Dzisiejsze brzegowce to zwierzęta wyłącznie tropikalne, zasiedlające rzeki i estuaria. Obecnie rodzina manatów obejmuje zaledwie trzy gatunki, zaś rodzina diugoni tylko jeden. Drugim, który jednakże dotrwał jedynie do końca XVIII wieku, była syrena morska, która wyginęła w 27 lat po jej odkryciu.
Systematyka
Do rzędu brzegowców należą dwie występujące współcześnie rodziny[21][22][23][17]:
- Dugongidae J.E. Gray, 1821 – diugoniowate
- Trichechidae Gill, 1872 – manatowate
Opisano również rodziny wymarłe[24]:
- Prorastomidae Cope, 1889
- Protosirenidae Sickenberg, 1934
oraz rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej[24]:
- Florentinoameghinia Simpson, 1932[25] – jedynym przedstawicielem był Florentinoameghinia mystica Simpson, 1932
- Lophiodolodus Stirton, 1947[26] – jedynym przedstawicielem był Lophiodolodus chaparralensis Stirton, 1947
- Sobrarbesiren Díaz-Berenguer, Badiola, Moreno-Azanza & Canudo, 2018[27] – jedynym przedstawicielem był Sobrarbesiren cardieli Díaz-Berenguer, Badiola, Moreno-Azanza & Canudo, 2018
Taksony określane jako nomen dubium[24]:
- Sirenotherium Paula Couto, 1967
- Trachypleurotherium Dilg, 1909
- Eotherium Markgrafi Abel, 1913
- Manatus antiquus Leidy, 1856
- Manatus inornatus Leidy, 1873
Spośród przedstawicieli rzędu brzegowców, obecnie żyją osobniki reprezentujące dwa rodzaje (a w nich cztery gatunki)[28]:
| Sirenia |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zobacz też
- syrenowate (rodzina płazów)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 166 i 167. ISBN 83-01-14344-4.