Kobieta

Słowo kobieta pojawiło się w XVI wieku. Etymolodzy proponują co najmniej 20 różnych wyjaśnień jego pochodzenia. Polski etymolog Aleksander Brückner wywodzi je od słowa kob, czyli chlew, koryto^[3]. Kobieta w pierwotnym znaczeniu, to ta, która służy przy korycie, zajmuje się chlewem. Wyraz miał pejoratywne znaczenie i uchodził za obelgę. W neutralnym znaczeniu słowa zaczęto używać dopiero pod koniec XVIII wieku^[4].

Osobny artykuł: dymorfizm płciowy.

Genetyka i zaburzenia genetyczne kobiet

Najczęściej kobiety mają dwa chromosomy X, a mężczyźni jeden chromosom X i jeden Y^[5][6]. Około jedna na tysiąc kobiet rodzi się z trzema chromosomami X, co określa się jako trisomia chromosomu X^[7]. W rzadkich przypadkach na skutek translokacji lub rekombinacji w obrębie chromosomów X i Y, skutkującej chromosomem X niosącym kopię genu SRY u osób z dwoma chromosamami X, wykształcają się typowo męskie drugorzędowe cechy płciowe takie jak nasieniowody, penis i jądra, które są jednak często małe^[8].

Cechy gospodarki hormonalnej, menstruacja i menopauza

Główne artykuły: cykl miesiączkowy, menstruacja i przekwitanie.

Dojrzewanie płciowe u kobiet prowadzi do powstania zmian w organizmie, które umożliwiają rozmnażanie płciowe za sprawą zapłodnienia. W odpowiedzi na sygnały chemiczne z przysadki mózgowej jajniki wydzielają hormony, które stymulują proces dojrzewania ciała, w tym zwiększenie wzrostu i masy ciała(inne języki), wzrost owłosienia, rozwój piersi i menarche (pojawienie się pierwszej miesiączki)^[9].

Większość dziewcząt dostaje pierwszej miesiączki w wieku 12–13 lat^[10][11] – są wtedy zdolne do zajścia w ciążę i rodzenia dzieci. Ciąża wymaga zazwyczaj wewnętrznego zapłodnienia jaja za pomocą plemnika, poprzez stosunek płciowy lub sztuczne zapłodnienie. Jednak dzięki zapłodnieniu in vitro do zapłodnienia może dojść poza organizmem człowieka^[12].

Cykl miesiączkowy trwa przeciętnie 28 dni i składa się z czterech faz: fazy folikularnej, owulacji, fazy lutealnej i menstruacji. W trakcie trwania cyklu występują naturalne wahania hormonów takich jak estradiol, progesteron, folikulotropina i lutropina^[13][14].

Zazwyczaj w wieku 49–52 lat kobieta przechodzi menopauzę, czyli czas, kiedy miesiączki ustają całkowicie, a one same nie są już w stanie spłodzić dziecka^[15][16]. W przeciwieństwie do większości innych ssaków życie człowieka trwa zwykle jeszcze wiele lat po menopauzie^[17]. Wiele kobiet zostaje babciami i ma swój wkład w opiekę nad wnukami i innymi członkami rodziny^[18]. Wielu biologów uważa, że wydłużona długość życia człowieka jest ewolucyjnie napędzana przez dobór krewniaczy, jednak inne teorie również zostały zaproponowane^{[19][20][21][22][23]}.

Cechy morfologiczne i fizjologiczne

Z punktu widzenia biologii żeńskie narządy płciowe biorą udział w rozmnażaniu, natomiast drugorzędne cechy płciowe związane są z karmieniem piersią dzieci i pozyskiwaniem partnera^[24]. Ludzi zalicza się do ssaków łożyskowych, co oznacza, że matka nosi płód w macicy, a łożysko ułatwia wymianę składników odżywczych i odpadów między matką a płodem^[25].

Jajniki, oprócz swojej funkcji regulacyjnej, jaką jest produkcja hormonów, wytwarzają gamety żeńskie zwane komórkami jajowymi, które mogą być następnie zapłodnione przez gamety męskie (plemniki). Macica jest narządem, którego funkcją jest ochrona i odżywianie rozwijającego się płodu. Pochwa wykorzystywana jest do kopulacji i rodzenia dzieci. Srom, czyli zewnętrzne żeńskie narządy płciowe, składa się z ujścia pochwy, warg sromowych, łechtaczki i cewki moczowej^[26]. Przypuszcza się, że gruczoły mlekowe wyewoluowały z gruczołów zbliżonych do apokrynowych, w celu produkcji mleka, czyli odżywczej wydzieliny, która jest najbardziej charakterystyczną cechą ssaków, obok żyworodności^[27]. U dojrzałych kobiet piersi są na ogół większe niż u większości innych ssaków; uważa się, że to uwydatnienie piersi, które nie jest konieczne do produkcji mleka, jest przynajmniej częściowo wynikiem doboru naturalnego^[24].

Estrogeny, czyli nadrzędne żeńskie hormony płciowe, mają znaczący wpływ na kształtowanie się kobiecej sylwetki(inne języki). Produkowane są zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, ale ich poziom jest znacznie wyższy u kobiet, zwłaszcza w wieku rozrodczym. Estrogeny, oprócz innych funkcji, sprzyjają rozwojowi żeńskich drugorzędowych cech płciowych(inne języki), takich jak piersi i biodra^[28][29][30]. W wyniku działania estrogenów, w okresie dojrzewania, u dziewcząt rozwijają się piersi i poszerzają się biodra. Działając przeciwko estrogenom, obecność testosteronu u dojrzewającej kobiety hamuje rozwój piersi oraz sprzyja rozwojowi mięśni i włosów na twarzy^[31][32].

Różnice w budowie anatomicznej między kobietą a mężczyzną

• Średnia wzrostu i ciężaru kobiet jest mniejsza niż u mężczyzn.
• Wielkość mózgów kobiet oraz ich współczynnik encefalizacji są relatywnie mniejsze niż u mężczyzn, co było podstawą hipotez, że średni iloraz inteligencji kobiet jest mniejszy niż mężczyzn^[33][34]. Badania wskazują jednak za niezasadne odnoszenie się do różnic we współczynniku encefalizacji, gdyż różnice w średniej masie ciała kobiet i mężczyzn oraz znaczne różnice w średniej zawartości tkanki tłuszczowej (25–31% dla kobiet i 18–25% u mężczyzn) uniemożliwiają jego prawidłowe oszacowanie, a iloraz inteligencji zależy od wielu innych czynników (np. środowiskowych) niż tylko samej wielkości mózgu^[35].
• Kobiety mają delikatniejsze, mniej intensywne owłosienie ciała.
• Miednica kobiety jest proporcjonalnie szersza niż miednica mężczyzny, co umożliwia ciążę i poród.
• U kobiet wskaźnik 2D:4D jest zazwyczaj wyższy niż u mężczyzn^[36][37].

Transkobiety mają przypisaną płeć męską przy urodzeniu, która nie jest zgodna z ich tożsamością płciową^[38][39][40].

Istnieją choroby, które dotykają głównie kobiety, takie jak toczeń i inne choroby autoimmunologiczne oraz choroby związane z płcią, które występują znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, u których mogą występować różne objawy, a także mogą oni różnie reagować na leczenie^[41] jak np. rak sutka^[42]. Dziedzina medycyny zajmująca się budową, czynnościami i schorzeniami narządu rodnego kobiety to ginekologia^[43].

Umieralność matek

Śmiertelność matek(inne języki) jest definiowana przez WHO jako „roczna liczba zgonów kobiet z jakiejkolwiek przyczyny związanej z ciążą lub pogłębionej przez ciążę (z wyłączeniem przyczyn przypadkowych lub incydentalnych) podczas ciąży i porodu lub w ciągu 42 dni od zakończenia ciąży, niezależnie od czasu trwania i umiejscowienia ciąży”^[44]. Każdego roku ponad 500 000 kobiet umiera z powodu powikłań związanych z ciążą i porodem, głównie w tzw. krajach rozwijających się. W 2008 roku Światowa Organizacja Zdrowia wezwała do podnoszenia kwalifikacji położnych w celu poprawy usług zdrowotnych dla matek i noworodków. Aby wspierać poprawę umiejętności położnych, WHO ustanowiła program szkoleniowy dla położnych – Action for Safe Motherhood^[45].

W 2013 roku z powodu komplikacji przed, w trakcie lub krótko po porodzie zmarło ok. 289 tys. kobiet, co stanowi poprawę w porównaniu z 1990 rokiem, gdy zmarło ok. 523 tys.^[46] Około 295 000 kobiet zmarło w 2017 roku, przy czym 94% zgonów matek miało miejsce w krajach rozwijających się. Około 86% zgonów matek występuje w Afryce Subsaharyjskiej i Azji Południowej, przy czym Afryka Subsaharyjska odpowiada za około 66%, a Azja Południowa za około 20%. Główne przyczyny śmiertelności matek to stan przedrzucawkowy i rzucawka, aborcje przeprowadzane w ryzykownych warunkach(inne języki), powikłania ciąży spowodowane malarią i HIV/AIDS oraz intensywne krwawienia i infekcje występujące po porodzie^[47].

Zobacz też: Kobiety w nauce.

Powszechna edukacja, czyli zapewniona przez państwo edukacja na poziomie podstawowym i średnim, bez względu na płeć, nie jest jeszcze normą obowiązującą na całym świecie, chociaż występuje ona w większości krajów rozwiniętych. Tradycyjnie dominowała edukacja zróżnicowana ze względu na płeć i nadal występuje ona w niektórych krajach.

Edukacja kobiet dawniej ograniczała się do przyswojenia umiejętności praktycznych, takich jak szycie, haftowanie, gotowanie oraz innych umiejętności niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa domowego^[48]. Kobiety z bogatych domów mogły ponadto, w ramach nauczania domowego, nauczyć się rysowania, śpiewu, gry na instrumencie, znajomości języków obcych, poezji i historii oraz umiejętności miłych konwersacji^[49].

Zaczęło się to zmieniać na przełomie XVIII i XIX wieku. Przede wszystkim na skutek rodzącego się wtedy ruchu na rzecz emancypacji kobiet. Powstały pierwsze zorganizowane związki kobiet^[50]. Kobiety coraz częściej dopuszczano do nauki na uniwersytetach^[51].

Aktualnie zgodnie z danymi UNESCO około 130 milionów dziewcząt w wieku od 6 do 17 lat nie uczęszcza do szkoły^[52]. Problem dostępu do edukacji dla dziewczyn w szczególności dotyczy takich krajów jak Sudan Południowy, Republika Środkowoafrykańska, Niger, Afganistan, Czad, Mali, Gwinea, Burkina Faso, Liberia i Etiopia^[53].

Polska

W Polsce w okresie zaborów na drodze kształceniu kobiet stały braki miejsc w szkołach, przeszkody ekonomiczne, ale też – stawiane na pierwszym miejscu obowiązki domowe. Znaczące zmiany zaszły dopiero po upadku powstania styczniowego. Zaczęto krytykować dominującą do tej pory tzw. „edukację salonową”^[54][55], która nie zapewniały umiejętności niezbędnych do podjęcia zawodu i samodzielnego utrzymywania się^[54]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, chociaż dostęp do edukacji stawał się bardziej powszechny dla obu płci, nierówności między kobietami i mężczyznami pogłębiały. Podczas pierwszego spisu powszechnego w 1921 roku analfabetyzm wśród kobiet wynosił 35,7%, z kolei wśród mężczyzn 30%. Z kolei po dziesięciu latach, w 1931 roku, wynosił 27,9% u kobiet i tylko 17,8% u mężczyzn.

Osobny artykuł: Przemoc wobec kobiet.

Zobacz też kategorię: Kobieta.

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty źródłowe w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• historia kobiet
• kobiecość
• różnice psychologiczne między płciami
• feminizm
• dziewczyna
• zjawisko Matyldy