Matthieu Ricard

Atmosfera rodzinnego domu

Matthieu Ricard urodził się 15 lutego 1946 roku w Aix-les-Bains. Jest synem francuskiego filozofa i pisarza Jean-François Revel (oryg. Jean-François Ricard) i Yahne le Toumelin, artystki malarki^[4][5][6].

Matka, związana w młodości ze społecznością żeglarską Le Croisic (córka żeglarza, której brat odbył trzyletni samotny rejs wokółziemski^[7]), studiowała malarstwo i grafikę w Académie de la Grande Chaumière w Paryżu i w Institut Français in Mexico Painter. Jej prace, prezentowane na licznych wystawach, wysoko oceniał André Breton. Kierując się m.in. jego opinią, że twórca powinien koncentrować się na swoim wnętrzu, wstąpiła w roku 1968 do klasztoru tybetańskiego. Jej twórczość obejmuje malarstwo akwarelowe, scenografię teatralną, projektowanie kostiumów teatralnych i inne techniki wyrazu artystycznego (m.in. w plenerach Périgord)^[8][9][10].

Ojciec, znany jako „książę polemistów”, miał wszechstronne zainteresowania i zdolności. Był bezwzględnym ateuszem i wolterianinem, demaskatorem perfidii komunizmu, ciętym polemistą, autorem licznych książek^[11], m.in. o wymownych tytułach „Ani Marks, ani Jezus”, „Nowa cenzura”, „Pokusa totalitarna”, „Jak giną demokracje” (fr. Comment les démocraties finissent, książka dostępna w Polsce ok. 1970 roku w drugim obiegu^[12][13]), „Bezużyteczna wiedza”. Interesował się również sytuacją gospodarczo-polityczną krajów Europy Środkowo-Wschodniej po roku 1989. Przestrzegał młode demokracje przed poważnymi zagrożeniami^[14][15].

Ojcem chrzestnym Mathieu Ricarda był Georgij Gurdżijew, filozof, mistyk i okultysta, pod którego wpływem była Yahne le Toumelin^[16].

Dzieci, wychowywane w inspirującej atmosferze domu Jean-François Revela i Yahne le Toumelin, miały możliwość przebywania wśród intelektualnej i artystycznej elity Paryża. Mathieu Ricard nawiązał bliski kontakt z Luisem Buñuelem, Igorem Strawińskim, Henrim Cartierem-Bressonem. Studiował muzykę klasyczną, ornitologię i fotografikę^[16][6][17].

W domu Ricardów dzieciom pozostawiono dużą swobodę wyrażania przekonań. Mathieu Ricard został mnichem tybetańskim, jego brat przeszedł na judaizm, a siostra na prawosławie^[14]. Efektem rodzinnych debat była m.in. wydana później książka-bestseller pt. „Mnich i filozof”^[14][1][18].

Studia w Paryżu

Odbył w Paryżu studia biologiczne, zakończone w roku 1972 doktoratem w dziedzinie genetyki molekularnej (obiektem badań cytologicznych były E. coli^[17]). Pracę wykonywał w Instytucie Pasteura, pod naukową opieką François Jacoba, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (1965). Wyrazem biologicznych zainteresowań Ricarda jest też jego książka na temat migracji zwierząt, wydana w roku 1969 pt. The Mystery of Animal Migration (Hill & Wang, NY)^[6][2].

Jeszcze przed zakończeniem pracy doktorskiej odbył w roku 1967 pierwszą podróż do Indii. Chciał poznać sytuację tybetańskich mistrzów, zmuszonych do ucieczki z zajętego przez Chiny Tybetu (zob. buddyzm tybetański po roku 1950). Potrzebę wyjazdu poczuł pod wrażeniem, jakie wywarł na nim film z roku 1966 pt. Przesłanie Tybetańczyków, a przede wszystkim jego 5-minutowa sekwencja – twarze dziesiątek patrzących w kamerę medytujących mistrzów (producentem filmu był znajomy matki z Office de radiodiffusion-télévision française, Arnaud Desjardins)^[7]. W czasie tej podróży spotkał przedstawicieli buddyzmu tybetańskiego i uległ fascynacji buddyjską filozofią. Po powrocie do Paryża zakończył pracę doktorską, po czym postanowił porzucić naukową karierę w dziedzinie biologii. W roku 1972 wyjechał w Himalaje na stałe^[6][4][16].

Himalaje

Nauka filozofii tybetańskiej

Podróż do Indii w roku 1967 była życiowym przełomem, mimo że Matthieu Ricard nie był do niej dobrze przygotowany – nie znał języka tybetańskiego i angielskiego, a jedynie niemiecki, łacinę i grekę na poziomie szkolnym. Do ważnych spotkań doszło dzięki pomocy przyjaciela – francuskiego ginekologa i położnika (Frédérick Leboyer^[20]), który przyjechał do Indii kilka miesięcy wcześniej. Leboyer zaprowadził go do lamy Kangyura Rinpocze^[21] (zob. Rinpocze), jednego z bohaterów filmu Przesłanie Tybetańczyków, nauczyciela tradycji Ningma. Dzień tego spotkania w dwuizbowej chacie lamy w pobliżu Dardżyling, 2 czerwca 1967 roku, Ricard uważa za początek swojego prawdziwego życia. Zachwycił się spokojem i odczuwalnym współczuciem, a równocześnie wielką siłą woli lamy. Przebywał u niego przez trzy tygodnie, a w latach 1967–1972 – do czasu przyjazdu na stałe – wracał do Indii na letnie wakacje. Po roku 1972 pod opieką Kangyura Rinpocze (1898–1975) został praktykującym wyznawcą tybetańskiego buddyzmu^[22].

Po śmierci Kangyura Rinpocze Ricard korzystał z pomocy jego najstarszego syna, Tulku Pemy Wangyala (późniejszego założyciela ośrodków medytacji w dolinie Dordogne)^[23]. W roku 1979 został mnichem^[22].

Buddyjski mnich i filozof

Przez 12 lat był osobistym sekretarzem Dilgo Khyentse Rinpocze. Od roku 1989 towarzyszy Dalajlamie XIV jako jego „prawa ręka” i oficjalny tłumacz na język francuski^[4][25].

Zadania tłumacza Dalajlamy XIV (Tenzin Gjaco, imię duchowe: Najczcigodniejszy, Doskonałej Chwały, Elokwentny, Inteligentny Dzierżawca Nauk, Ocean Mądrości) są znacznie trudniejsze od zadań tłumaczy dokonujących przekładów ze źródłowego na docelowy język strefy cywilizacji zachodniej^[d], w którym często nie występują liczne pojęcia z dziedziny filozofii buddyjskiej (opartej na wschodnich dociekaniach natury ludzkiego umysłu, trwających ponad dwa tysiące lat^[29][30]) lub są one niedokładnie lub niepoprawnie rozumiane (zob. np. pięć skupisk i sześć światów, traktowanych niekiedy jako przenośne określenia stanów ludzkiego umysłu, Budda Siakjamuni i jego Cztery Szlachetne Prawdy). Dalajlama XIV jest głęboko zainteresowany postępami zachodniej nauki (zob. metoda naukowa, paradygmat^[e]), zwłaszcza neurobiologicznymi obserwacjami działania mózgu, wynikami badań dotyczących powstawania emocji i świadomości. Często natrafiając w zachodnim środowisku naukowym na dowody lekceważenia buddyjskich doświadczeń^[34][35] (zob. problem demarkacji) podjął inicjatywę utworzenia forum międzynarodowego dialogu „Mind and Life Dialogues” na tematy z wielu dziedzin nauki – filozofii, psychologii, neurobiologii^[36] (dialogi są organizowane w Mind & Life Institute, którego członkiem jest Ricard^[37]).

Liczne próby porozumienia się ponad granicami kultur i między grupami ludzi, posługujących się hermetycznymi specjalistycznymi językami, zamieścił Daniel Goleman w swojej relacji z przebiegu debaty na temat emocji destrukcyjnych, przeprowadzonej w roku 2000^[38] . Matthieu Ricard brał w tym spotkaniu udział jako tłumacz Dalajlamy oraz reprezentant filozofów buddyjskich^[39] (zagadnienie widziane z punktu widzenia filozofii zachodniej przedstawiał Owen Flanagan z Duke University^[40]). Ricard omawiał – próbując znaleźć słowa zrozumiałe dla wszystkich uczestników debaty – m.in. różnice między wschodnim i zachodnim spostrzeganiem poczucia własnej wartości, świadomości własnych osiągnięć i szacunku do samego siebie (zob. samoświadomość), opisywał buddyjskie koncepcje znaczenia miłości (zob. np. miłość platoniczna, chrześcijańska, własna), włącznie z miłością romantyczną i przyjaźnią^[41], siedem rodzajów szczęścia^[42], współczucie, jako pragnienie, aby wszyscy mogli być wolni od cierpienia i jego przyczyn^[43] (zob. pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu). Występował na spotkaniu również jako uczestnik programu badawczego Utrzymywanie Równowagi Emocjonalnej, który znajdował się wówczas w fazie pilotażowej (brał udział w opracowywaniu metod treningu świadomości)^[44]

Pisarz i fotograf

W Himalajach M. Ricard kontynuuje działalność literacką oraz fotograficzną, rozpoczętą przed wyjazdem z Francji (Le moine et le philosophe i The Mystery of Animal Migration). Tematem jego dzieł są – widziane w świetle filozofii buddyjskiej – problemy szczęścia, altruizmu, celów i technik medytacji (np. L’art de la méditation^[45]). Zajmuje się również tłumaczeniem dzieł swoich tybetańskich mistrzów (np. The Collected Works of Dilgo Khyentse, The Great Medicine That Conquers Clinging to the Notion of Reality: Steps in Meditation on the Enlightened Mind, by Shechen Rabjam Rinpoche) i opracowywaniem ich biografii. Jest autorem cenionych opracowań na temat życia i prac Dilgo Khyentse Rinpocze^[46][47][48]. Wysoko oceniane są albumy fotograficzne Ricarda, tj. Ode to Beauty lub Bhutan: The Land of Serenity^[49]. W jego galerii portretów znajdują się m.in. zdjęcia mistrza Dilgo Khyentse Rinpoche i chłopca, którego uznano za jego reinkarnację (Ogyen Tendzin Jigme Lhundrup)^[50][51].

Dochody ze sprzedaży wydawnictw są przeznaczane na pomoc humanitarną – finansowanie stowarzyszenia Karuna-Shechen^[52].

Naukowiec w Center for Investigating Healthy Minds w UW–Madison

Ricard był uczestnikiem przełomowych badań, prowadzonych od roku 2000 w ramach powstawania nowej dziedziny wiedzy – „kontemplacyjnej neuronauki”, wykorzystującej buddyjskie doświadczenia w zakresie medytacji i nowoczesne techniki badania aktywności mózgu, stosowane w neurobiologii afektywnej – funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, pozwalające m.in. obserwować efekty pojawiające się w czasie zmian nastroju (zob. neuroobrazowanie), oraz elektroencefalografię o spotęgowanych możliwościach i pozytonową tomografię emisyjną ^[53]. Kliniczne badania aktywności mózgu osób medytujących (adeptów i mistrzów, mających ponad 10 tys. godzin praktyki) wykonywano przez niemal 15 lat w ok. 20 uniwersytetach, w tym głównie w Center for Investigating Healthy Minds w University of Wisconsin-Madison^[34] pod kierownictwem Richarda Davidsona (członka Mind & Life Institute^[37]). W badaniach uczestniczyło ponad 100 osób – świeckich adeptów medytacji i mnichów, mających za sobą tysiące godzin praktyki^[34] (podczas 3-letniego odosobnienia w pustelni mnisi medytują 12 godzin dziennie, a potem 3–4 godzin dziennie^[3]). Jednoznacznie potwierdzono, że u osób doświadczonych w medytacjach, np. o współczuciu dla wszystkich czujących istot, pojawia się stan dobrego samopoczucia związany z aktywnością lewej części kory przedczołowej (część prawa jest aktywna w czasie odczuwania emocji destrukcyjnych, tj. złość, strach). Taka lateralizacja kory jest tym wyraźniejsza, im większe doświadczenie w medytacji ma dana osoba (M. Ricard osiągnął wyniki rekordowe w grupie wszystkich poddanych badaniom). Stwierdzono, że podobne do medytacji buddyjskiej ćwiczenia umysłu mogą być skuteczne np. w leczeniu depresji lub chronicznego bólu (prowadzą do trwałej zmiany struktury sieci neuronowej)^{[3][34][54][55]}.

Stosowanymi w University of Wisconsin-Madison technikami badawczymi są: funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, pozwalające m.in. obserwować pojawiające się w czasie zmian nastroju zmiany aktywności poszczególnych obszarów mózgu (zob. neuroobrazowanie), i elektroencefalografia (EEG)^[f]

Książki

Wybór według strony internetowej www.matthieuricard.org^[57]

Autorstwo i współautorstwo^[57][58]

• Altruism: The Power of Compassion to Change Yourself and the World
• The Skill of Happiness
• Why Meditate: Working with Thoughts and Emotions
• The Monk and the Philosopher: A Father and Son Discuss the Meaning of Life (współautor: Jean-François Revel)
• The Quantum and the Lotus: A Journey to the Frontiers Where Science and Buddhism Meet (współautor: Trinh Xuan Thuan)
• Happiness: A Guide to Developing Life's Most Important Skill
• The Art of Meditation
• The Spirit of Tibet: The Life and World of Khyentse Rinpoche, Spiritual Teacher
• On the Path to Enlightenment – Heart Advice from the Great Tibetan Masters
• Buddhist Himalayas (fot. Olivier i Danielle Föllmi, Matthieu Ricard)

Albumy fotograficzne^[59]

• An Ode to Beauty
• Tibet : Regards de compassion
• The Heart of Compassion: The Thirty-seven Verses on the Practice of a Bodhisattva
• Bhutan: The Land of Serenity

Przekłady^[60]

• Shechen Rabjam Rinpoche, The Great Medicine That Conquers Clinging to the Notion of Reality: Steps in Meditation on the Enlightened Mind
• The Life of Shabkar: The Autobiography of a Tibetan Yogin
• Rainbows Appear: Tibetan Poems of Shakbar
• The Heart Treasure of the Enlightened Ones: The Practice of View, Meditation, and Action: A Discourse Virtuous in the Beginning, Middle, and End
• The Excellent Path to Enlightenment: Oral Teachings on the Root Text of Jamyang Khyentse Wangpo
• The Wish-Fulfilling Jewel
• The Hundred Verses of Advice: Tibetan Buddhist Teachings on What Matters Most

Książki w języku polskim

• Matthieu Ricard, Jean-Francois Revel, Mnich i filozof^[1][18] ISBN 83-87-588-50-4
• Matthieu Ricard, Xuan Thuan Trinh, Nieskończoność w jednej dłoni. Od Wielkiego Wybuchu do Oświecenia ISBN 83-89375-19-2
• Matthieu Ricard, W obronie szczęścia ISBN 83-60207-05-4
• Matthieu Ricard, Sztuka medytacji ISBN 978-83-60656-05-1
• Matthieu Ricard, Na drodze do oświecenia ISBN 978-83-937712-7-1

Artykuły naukowe

Wybór według strony internetowej www.matthieuricard.org^[61]:

• Differential pattern of functional brain plasticity after compassion and empathy training
• The Dalai Lama: Happiness through wisdom and compassion, Matthieu Ricard, International Journal of Wellbeing, 1(2)
• Long-term meditators self-induce high-amplitude gamma synchrony during mental practice, Antoine Lutz, Matthieu Ricard, i wsp., Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 2004, 101(46)
• Meditation and the startle response: A case study, Robert W. Levenson, Paul Ekman, Matthieu Ricard, Emotion 2012, 12(3)
• Buddhist and psychological perspectives on emotions and well-being, Paul Ekman, Richard Davidson, Matthieu Ricard, B. Alan Wallace, Current Directions in Psychological Science 2005, 14(2)
• Measuring happiness: from fluctuating happiness to authentic—durable happiness, Michaël Dambrun, Matthieu Ricard i wsp., Frontiers in Personality Science and Individual Differences 2012
• Self-centeredness and selflessness: A theory of self-based psychological functioning and its consequences for happiness, Michaël Dambrun, Matthieu Ricard, Review of General Psychology 2011, Vol. 15, No. 2
• seria artykułów na temat psychologii pozytywnej, altruizmu i szczęścia w: Transcendence of the self and happiness: a test of the happiness model based on centered-decentered self, Michaël Dambrun i Matthieu Ricard w: International Journal of Social Psychology, Number 93; Les Cahiers Internationaux de Psychologie Sociale (C.I.P.S.), Number 93

Artykuły nt. buddyzmu

Wybór według strony internetowej www.matthieuricard.org^[62]

• Brief chronological compendium of spiritual masters and great scholars of Tibetan Buddhism
• INA.fr Buddhism, a path to enlightenment
• The benefits of meditating on impermanence
• Why do Buddhists venerate the Buddha?
• Reincarnation is not the rebirth of a self
• Inner peace is not apathy
• A Piece of Advice
• How to approach death
• A remarkable life
• Emptiness
• Impermanence
• The Science of the Mind

Edukacja otwarta

Ricard jest bardzo czynnym popularyzatorem dziedziny swojej działalności naukowej. Prowadzi seminaria i warsztaty, udziela licznych wywiadów zainteresowanym dziennikarzom itp.^[63] (np. wywiad dla „Le Temps” pt. Aktywne współczucie^[64]). Wykłady Ricarda są publikowane w internetowych portalach edukacyjnych, np. w „Google Tech Talks”^[65] lub Technology, Entertainment and Design (TED)^[66].

Kierując się ideą współczucia w działaniu^[67] Matthieu Ricard założył w roku 2000 charytatywną organizację non-profit, nazwaną Karuna-Shechen (zob. karuna; Shechen – m.in. główny klasztor Nyingmapa w Tybecie^[68][69]). Organizacja jest dofinansowywana przez Matthieu Ricarda (zyski z jego działalności wydawniczej) i innych darczyńców. Zarządza (we współpracy z lokalnymi partnerami) programami, realizowanymi w dziedzinie podstawowej opieki zdrowotnej (np. budowa kliniki chirurgicznej w Tybecie), edukacji (m.in. budowa Bamboo Schools, pierwsza „bambusowa uczelnia” w Nepalu) i usług społecznych dla populacji Indii, Nepalu i Tybetu (np. uruchamiania wiejskich instalacji energetyki słonecznej) Stara się zaspakajać specyficzne potrzeby i aspiracje społeczności regionu, troszcząc się o jego unikalne dziedzictwo kulturowe. Dużą wagę przywiązuje do rozwiązania problemu równouprawnienia kobiet (m.in. edukacja dziewcząt, nieformalny program edukacyjny dla ubogich kobiet w Indiach)^[52][70]

Za swoją działalność humanitarną otrzymał francuski Order Narodowy Zasługi^[71].

• Daniel Goleman: Emocje destrukcyjne. Jak możemy je przezwyciężyć?. Dom wydawniczy Rebis, 2003-01-01.

• Przesłanie Tybetańczyków (The Message of the Tibetans 1.- Buddhism, Arnaud Desjardins, English)
• Przesłanie Tybetańczyków (The Message of the Tibetans 2 – Tantrism, Arnaud Desjardins, English)
• inauthor:"Matthieu Ricard". [w:] wyszukiwarka Google.pl [on-line]. www.google.pl. [dostęp 2015-12-29].