Niewidoczna strona Księżyca
Niewidoczna lub odwrotna strona Księżyca – powierzchnia odwróconej od Ziemi półkuli Księżyca, która nigdy nie jest widoczna z Ziemi ze względu na rotację synchroniczną satelity. Libracja Księżyca powoduje, że brzegi odwróconej strony (łącznie około 18%) mogą być obserwowane z Ziemi, ale tylko pod małym kątem, co utrudnia rozpoznawanie rzeźby terenu. Odwrotna strona Księżyca pozostawała praktycznie nieznana do czasu lotów sond kosmicznych.
Bywa ona niesłusznie nazywana „ciemną stroną Księżyca”[a], chociaż Księżyc obraca się względem Słońca i np. w nowiu to strona zwrócona do Ziemi jest nieoświetlona. Znikome różnice w oświetleniu półkul wynikają z tego, że widoczna strona Księżyca jest oświetlona światłem odbitym od Ziemi, a także podlega zaćmieniom przez Ziemię.
Charakterystyka
Niewidoczna strona Księżyca różni się wyglądem od widocznej, przede wszystkim ze względu na to, że znacznie mniejszy jej obszar pokrywają ciemne morza księżycowe (2% jej powierzchni[1] w porównaniu do 31,2% po widocznej stronie). Na niewidocznej stronie Księżyca znajdują się Mare Ingenii, Mare Moscoviense i Mare Orientale (częściowo widoczne z Ziemi dzięki libracji), w części także Mare Humboldtianum i Mare Marginis. Zastygła lawa wypełnia również duży krater Ciołkowski. Większą część odwróconej strony zajmują jasne wyżyny, pokryte licznymi kraterami uderzeniowymi różnej wielkości. Na południowej półkuli dominuje jeden z największych basenów uderzeniowych w Układzie Słonecznym, Basen Biegun Południowy – Aitken[2].
Badania
Pierwsze zdjęcia tej półkuli Księżyca wykonała radziecka sonda Łuna 3 w 1959; Akademia Nauk ZSRR wydała wkrótce atlas odwrotnej strony Księżyca, zawierający zdjęcia, mapę i katalog prawie 500 lepiej lub gorzej zidentyfikowanych elementów ukształtowania powierzchni[3]. Zdjęcia znacznie lepszej jakości dostarczyła w 1965 inna radziecka sonda, Zond 3[4]. Podczas misji Apollo 8 w 1968 roku ludzie po raz pierwszy mogli bezpośrednio zobaczyć tę część Srebrnego Globu[5].
Kilka sond bezzałogowych zakończyło swoją misję, uderzając w odwrotną stronę Księżyca. Nie odbyło się na niej żadne lądowanie załogowe. W czasach Programu Apollo geolog-astronauta Harrison Schmitt proponował, aby lądowanie jego misji odbyło się na odwrotnej stronie, w wypełnionym lawą kraterze Ciołkowski[6]. NASA uznała tę propozycję za zbyt ryzykowną i lądownik Apollo 17 ostatecznie wylądował na widocznej stronie. Problem stanowiłby m.in. brak bezpośredniej łączności radiowej z astronautami na powierzchni – z ich punktu widzenia Księżyc przesłaniałby Ziemię i odbiorniki w Centrum Lotów Kosmicznych, niezbędne byłoby umieszczenie dodatkowego satelity na orbicie wokół Księżyca[7].
Pierwsze miękkie lądowanie bezzałogowej sondy na odwróconej od Ziemi stronie Księżyca miało miejsce 3 stycznia 2019 roku, kiedy chiński lądownik Chang’e 4 osiadł w kraterze Von Kármán[8]. Dla zachowania łączności z sondą, Chiny wysłały wcześniej satelitę telekomunikacyjnego Queqiao w pobliże punktu libracyjnego L2 położonego – z punktu widzenia obserwatora na Ziemi – za Księżycem[7].