Owies

Pierwotny zasięg rodzaju obejmuje rozległe obszary w obrębie tzw. Starego Świata na półkuli północnej: niemal całą Europę (bez Wysp Brytyjskich i Islandii), Azję (bez części południowo-wschodniej i północno-wschodniej), północną Afrykę oraz Etiopię i Kenię. Rośliny z tego rodzaju rosną poza tym introdukowane niemal wszędzie poza obszarami okołopolarnymi i równikowymi^[4].

Gatunki flory Polski^[6]

• owies brodaty Avena barbata Pott ex Link – efemerofit
• owies głuchy Avena fatua L. – antropofit zadomowiony
• owies jednostronny Avena orientalis Schreb. ≡ A. sativa – gatunek uprawiany
• owies krótki Avena brevis Roth – efemerofit
• owies nagi Avena nuda L. em. Mansf. – efemerofit
• owies płonny Avena sterilis L. – efemerofit
• owies pośredni Avena × vilis Wallr., syn. Avena x hybrida Peterm. – antropofit zadomowiony
• owies szorstki, o. owsik Avena strigosa Schreb. – antropofit zadomowiony
• owies zwyczajny Avena sativa L. – gatunek uprawiany

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), rzędu wiechlinowców (Poales)^[2]. W obrębie rodziny należy do podrodziny wiechlinowych (Pooideae), plemienia Poeae, podplemienia Aveninae^[7]. W obrębie podplemienia rodzaj sytuowany jest w pozycji siostrzanej względem rodzaju rajgras Arrhenatherum, podczas gdy pozycję bazalną dla tej pary zajmuje rodzaj owsica Helictotrichon^[8].

Wykaz gatunków^[4]

• Avena abyssinica Hochst. – owies abisyński
• Avena aemulans Nevski
• Avena agadiriana B.R.Baum & G.Fedak
• Avena atlantica B.R.Baum & G.Fedak
• Avena barbata Pott ex Link – owies brodaty
• Avena brevis Roth – owies krótki
• Avena byzantina K.Koch – owies bizantyjski
• Avena canariensis B.R.Baum, Rajhathy & D.R.Sampson
• Avena chinensis (Fisch. ex Roem. & Schult.) Metzg.
• Avena clauda Durieu
• Avena eriantha Durieu
• Avena fatua L. – owies głuchy
• Avena insularis Ladiz.
• Avena longiglumis Durieu
• Avena magna H.C.Murphy & Terrell
• Avena murphyi Ladiz.
• Avena nuda L. – owies nagi
• Avena prostrata Ladiz.
• Avena sativa L. – owies zwyczajny
• Avena saxatilis (Lojac.) Rocha Afonso
• Avena sterilis L. – owies płonny
• Avena strigosa Schreb. – owies szorstki
• Avena vaviloviana (Malzev) Mordv.
• Avena ventricosa Balansa
• Avena volgensis (Vavilov) Nevski

Rośliną uprawną jest przede wszystkim owies zwyczajny Avena sativa (ok. 90% upraw na świecie), a pozostałymi uprawnymi są: A. strigosa, A. abyssinica, A. bizantina i A. fatua. Wyprodukowane w Polsce ziarno owsa w 80% przeznacza się na paszę, w 15% na materiał siewny, resztę na cele konsumpcyjne. Jednak coraz bardziej poznawane są właściwości chemiczne owsa i znajduje się dla niego coraz bardziej różnorodne zastosowanie: w dietetyce, w lecznictwie, w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i chemicznym^[9].

Rośliny jadalne

Historia

Owies należy do stosunkowo młodych roślin uprawnych. Pojawił się kilka tysięcy lat później aniżeli jęczmień i pszenica^{[potrzebny przypis]}.

Pierwsze znaleziska owsa pochodzą ze Szwajcarii z okresu brązu (1500–700 lat p.n.e.) i dotyczą głównie owsa szorstkiego (Avena strigosa). Na terenach polskich pierwsze ślady owsa tj. ziarniaki owsa głuchego (Avena fatua) pochodzą sprzed ok. 700 lat p.n.e. i odnalezione zostały w Biskupinie k. Żnina, jednak uprawa owsa na większą skalę rozpoczęła się dopiero w VIII wieku^{[potrzebny przypis]}.

Owies, podobnie jak żyto jest wtórną rośliną uprawną, tzn. początkowo towarzyszył uprawom zbóż jako chwast segetalny. Do Europy przywędrował razem z pszenicą z Azji i w miarę przesuwania się upraw z południa na północ kontynentu, pogarszania się warunków glebowo klimatycznych, zaczął zyskiwać na znaczeniu. Jego dominacja wśród upraw wzrastała i zaczął wypierać gatunki pierwotne.Owies siewny i głuchy są blisko spokrewnione ze sobą. Prawdopodobnie najpierw uprawiano owies głuchy, a z niego na skutek mutacji powstał owies siewny. A. sativa i A. fatua krzyżują się ze sobą, dając wiele form pośrednich. Inne formy owsa pochodzić mają z następujących obszarów: A. bizantina i A. sterilis – wybrzeże Morza Śródziemnego, szczególnie Afryki Północnej; A. abissinica – z byłej Abisynii (Etiopia); A. strigosa, A. brevis, A. nuda-brevis – z północno-zachodniej i zachodniej Europy; A. nuda – z Chin^{[potrzebny przypis]}.

• owsica (roślina)
• mleko owsiane