Sargon Wielki
Sargon z Akadu (akad. 𒊬𒊒𒄀 Šar-ru-gi)[1], także Sargon Wielki, w starszych pracach historycznych jako Sargon Starszy[2] – twórca i pierwszy władca Imperium Akadyjskiego, znany z podboju sumeryjskich miast-państw w XXIV i XXIII wieku p.n.e. Był założycielem dynastii akadyjskiej, która rządziła przez około sto lat po jego śmierci, aż do podboju Sumeru przez Gutejów[3]. Sumeryjska lista królów wspomina, że był podczaszym króla Ur-Zababy z Kisz[4].
 Sargon z Akadu na swojej steli zwycięstwa, z napisem „Król Sargon” (𒊬𒊒𒄀 𒈗 Šar-ru-gi lugal) | |
| Król Imperium Akadyjskiego | |
| Okres | od ok. 2334 p.n.e. |
|---|---|
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
Uważa się, że stworzone przez niego imperium obejmowało większość Mezopotamii oraz cześć Lewantu, okresowo zajmowało również terytoria należące do Hurytów i Elamitów. Rządzone było ze stolicy w Akadzie (do dziś ruiny miasta nie zostały odnalezione przez archeologów).
Sargon pojawia się jako postać legendarna w literaturze okresu nowoasyryjskiego w VIII i VII wieku p.n.e. Tabliczki z fragmentami legendy o jego narodzinach odnaleziono w bibliotece Aszurbanipala w Niniwie[5][6].
Imię
_on_his_victory_stele.jpg)
Imię władcy w języku akadyjskim było zapisywane jako 𒊬𒊒𒄀 (Šar-ru-gi) lub 𒊬𒌝𒄀 (Šar-um-GI)[1]. Jego tytulatura brzmiała: „Sargon, król Akadu”, 𒊬𒊒𒄀 𒈗 𒀀𒂵𒉈𒆠 (Šar-ru-gi lugal a-ga-de3ki)[9]. Później, w II tysiącleciu p.n.e., w starobabilońskich tekstach odnoszących się do legend o Sargonie, jego imię zostało zapisane jako 𒊬𒊒𒌝𒄀𒅔 (Šar-ru-um-ki-in)[10].
Chronologia życia i panowania
Zgodnie z zachowanymi kopiami Sumeryjskiej listy królów Sargon Wielki panować miał odpowiednio przez 54 (kopia TL), 55 (kopia L1+N1) lub 56 lat (kopia WB)[11]. Okres jego rządów współcześni historycy szacują na lata ok. 2340–2284 p.n.e.[12]
Historiografia dotycząca życia i panowania Sargona Wielkiego
Sargon stał się przedmiotem wielu historii i legend, opisujących jego dojście do władzy i podbój Mezopotamii, spisanych jednak już w późniejszej literaturze asyryjskiej i babilońskiej. Oprócz takich tekstów istnieje jeszcze wiele inskrypcji opisujących Sargona, aczkolwiek większość z nich jest znana tylko z dużo późniejszych kopii[13]. W Luwrze znajdują się fragmenty dwóch zwycięskich steli Sargona Wielkiego, znalezionych w Suzie (gdzie prawdopodobnie zostały przetransportowane z Mezopotamii w XII wieku p.n.e.)[14].
Wydaje się, że Sargon promował użycie semickiego języka akadyjskiego w inskrypcjach. Często nazywał siebie „królem Akadu”, nie wiadomo jednak czy to on był założycielem tego miasta. Prawdopodobnie w pewnym momencie przejął rządy w Kisz, a później drogą podbojów rozszerzył swoją władzę nad znaczną częścią Mezopotamii. Określał się jako „Sargon, król Akadu, nadzorca Inanny, król Kisz, namaszczony przez Anu, król ziemi (Mezopotamia), namiestnik (ensi) Enlila”[15][16][17].
Inskrypcja z Nippur
Jednym z najważniejszych źródeł odnośnie do rządów Sargona jest tabliczka z okresu starobabilońskiego odnaleziona w Nippur podczas wyprawy zorganizowanej przez naukowców z Uniwersytetu Pensylwanii w latach 90. XIX wieku. Odnaleziony przedmiot jest kopią inskrypcji umieszczonej prawdopodobnie na cokole posągu wzniesionego przez Sargona w świątyni Enlila[18].
Podbój Sumeru
W owej inskrypcji Sargon świętuje swój podbój miasta Uruk i zwycięstwo nad królem Lugalzagesim, którego sam akadyjski władca poprowadził „w obroży do bramy Enlila”[19][20][18]. Dokładny tekst inskrypcji brzmi[20]:
„Sargon, król Akadu, zarządca Inanny, król Kisz, namaszczony przez Anu, król ziemi, namiestnik Enlila: pokonał miasto Uruk i zburzył jego mury, w bitwie pod Uruk wygrał, wziął Lugalzagesiego, króla Uruk w trakcie bitwy i poprowadził go w obroży do bramy Enlila ".
Następnie Sargon podbił Ur i E-Ninmar i „zniszczył” terytorium od Lagasz do morza, a następnie podbił i zniszczył Ummę[21].
Podbój górnej Mezopotamii oraz obszarów aż po Morze Śródziemne
Oddając się kultowi lewantyjskiego boga Dagona, Sargon podbił terytoria Górnej Mezopotamii i Lewantu, w tym miasta Mari, Iarmuti i Eblę. Objął swoją władzą obszar „aż do Lasu Cedrowego (Góry Nur) i aż do Srebrnych Gór (prawdopodobnie Góry Aladagh)” oraz od „górnego morza ”(Morze Śródziemne) do „dolnego morza” (Zatoka Perska)[22][21]. Opisuje to następująca inskrypcja[23]:
„Król Sargon ukłonił się Dagonowi w Tuttul. On (Dagon) dał mu (Sargonowi) Górną Ziemię: Mari, Iarmuti i Eblę, aż do Lasu Cedrowego i Srebrnych Gór”
Podboje Elamu i Parahshum
Sargon twierdził również, że jest „Sargonem, królem świata, zdobywcą Elamu i Parahshumu”[21]. Wymienia także różnych władców wschodu, których pokonał.
Sargon Wielki zatriumfował łącznie nad 34 miastami. Statki z Maganu, Meluhhy i Dilmun cumowały przy nabrzeżach portu królewskiej stolicy w Akadzie[24]. Akadyjski władca uregulował w całym swoim państwie sieć kanałów nawadniających, przeprowadził reformę systemu miar i wag[25]. Dysponował stałą armią złożoną z 5400 żołnierzy, którzy „codziennie jedli chleb przed nim”[20][25].
Legenda o narodzinach Sargona
.jpg)
Jest to napisany w narracji pierwszoosobowej nowoasyryjski tekst z VII wieku p.n.e. Nadano mu charakter autobiograficzny, w którym autor ustami samego władcy opowiada historię jego narodzin i drogi do objęcia władzy królewskiej. Zgodnie z nim Sargon był synem wysokiej rangą kapłanki związanej z miastem Azupiranu, ojciec przyszłego władcy miał być mu nieznany. Urodziwszy przyszłego króla, matka włożyła go do zabezpieczonego bitumem koszyka i puściła z biegiem rzeki, niemowlę zostało jednak odnalezione, wychowane i wyuczone zawodu przez ogrodnika o imieniu Akki. Znane są jedynie fragmenty całego tekstu[26].
Badacze zwracają uwagę na wiele podobieństw pomiędzy historią Sargona i Mojżesza[27][28]. Niektórzy identyfikują akadyjskiego władcę z biblijnym Nimrodem[29][30].
Dziedzictwo
Sargon z Akadu jest czasem identyfikowany jako pierwsza osoba w historii świata, która rządziła imperium[31][32], chociaż wcześniejsi władcy sumeryjscy, tacy jak Lugalzagesi mogą go poprzedzać w tej kwestii[33]. Rządy Sargona były zwiastunem długiej historii imperiów semickich na starożytnym Bliskim Wschodzie, które po krótkiej przerwie w okresie nowosumeryjskim, trwały blisko 1500 lat, aż do podboju państwa nowobabilońskiego przez Achemenidów.
Sargon był wzorem dla mezopotamskich królów przez prawie dwa tysiące lat po swojej śmierci. Władcy asyryjscy i babilońscy, którzy utworzyli swoje imperia w Mezopotamii, uważali się za spadkobierców imperium Sargona.
Babiloński król Nabonid wykazywał duże zainteresowanie historią dynastii akadyjskiej. Za jego panowania prowadzono wykopaliska wokół ruin pałaców Sargona i jego następców.