ග්‍රීන්ලන්තය

ග්‍රීන්ලන්තය (ග්‍රීන්ලන්ත: Kalaallit Nunaat, උච්චාරණය [kalaːɬit nʉnaːt]; ඩෙන්මාර්ක: Grønland, උච්චාරණය [ˈkʁɶnˌlænˀ]) යනු කැනේඩියානු ආක්ටික් දූපත් සමූහයට නැගෙනහිරින් ආක්ටික් සහ අත්ලාන්තික් සාගර අතර පිහිටා ඇති දූපත් රාජ්‍යයකි. ග්‍රීන්ලන්තය ලොව විශාලතම දූපත වන අතර, ඩෙන්මාර්කය සහ ෆැරෝ දිවයින් සමඟ ඩෙන්මාර්ක රාජධානිය පිහිටුවනු ලබන සංඝටක රටවල් තුනෙන් එකකි; මෙම රටවල පුරවැසියන් සියලු දෙනා ඩෙන්මාර්ක ජාතිකයන්ය. ග්‍රීන්ලන්තය මහ නගර සභා පහකට බෙදා ඇත: Sermersooq, Kujalleq, Qeqqata, Qeqertalik සහ Avannaata. දිවයිනේ ඊසාන දෙසින් සංස්ථාපිත නොවූ ඊසානදිග ග්‍රීන්ලන්ඩ් ජාතික වනෝද්‍යානය පිහිටා ඇත. Avannaata මහ නගර සභාව තුළ පිහිටා ඇති Thule ගුවන් කඳවුර (එක්සත් ජනපද අභ්‍යවකාශ හමුදාව විසින් පරිපාලනය කරනු ලබන) ද සංස්ථාපිත නොවේ. ග්‍රීන්ලන්තයේ අගනුවර Nuuk වේ.

ග්‍රීන්ලන්තය Kalaallit Nunaat
කොඩිය Coat of arms
ජාතික ගීය:  Nunarput utoqqarsuanngoravit You Our Ancient Land (ඔබ අපගේ පුරාණ භුමිය) Nuna asiilasooq[lower-alpha 1] The Land of Great Length (මහා දීර්ඝ භුමිය)
උත්තර අර්ධ ගෝලයේ ග්‍රීන්ලන්තයේ පිහිටීම
ඩෙන්මාර්ක් රාජධානිය පිහිටීම: ග්‍රීන්ලන්තය, ෆැරෝ දූපත් (රවුම් කර ඇත.), සහ ඩෙන්මාර්කය.
අගනුවර සහ විශාලතම නගරය	Nuuk
නිල භාෂා(ව)	Greenlandic (Kalaallisut)[a]
Other languages	Danish[a] English [2]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්	88% Greenlandic Inuit (and European mixed) 12% Danes and other Europeans [2] [b]
ජාති නාම(ය)	Greenlander Greenlandic
ස්වෛරී රාජ්ය	සැකිල්ල:රටේ දත්ත Kingdom of Denmark
රජය	Devolved government within parliamentary constitutional monarchy
• රැජින	Margrethe II
• High Commissioner	මිකාලා එන්ගෙල්
• අගමැති	කිම් කිල්සන්
• Speaker of the Inatsisartut	ලාර්ස් එමිල් ජෝහැන්සන්
ව්‍යවස්ථාදායකය	Inatsisartut
Autonomy ඩෙන්මාර්ක් රාජධානිය තුළ
• Norwegian colonization[b]	1262
• Contact re-established (Norwegian dependency)	1721
• Ceded to Denmark[c]	14 January 1814
• Amt status	5 June 1953
• Home rule	1 May 1979
• Further autonomy and self rule	21 June 2009[3][4]
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ	2,166,086 km2 (836,330 sq mi) (12th)
• ජලය (%)	83.1[d]
ජනගහණය
• ඇස්තමේන්තුව	55,984 (1 January 2015)[5] (212th)
• ඝණත්වය	0.026/km2 (0.1/sq mi) (244th)
දදේනි (ක්‍රශසා)	2011 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	11.59 billion kr.[6] (n/a)
• ඒක පුද්ගල	37,009.047 USD (n/a)
මාසද (2010)	0.786[7] ඉහළ · 61st
ව්‍යවහාර මුදල	Danish krone (DKK)
වේලා කලාපය	UTC+0 to −4
රිය ධාවන මං තීරුව	right
ඇමතුම් කේතය	+299
ISO 3166 code	GL
අන්තර්ජාල TLD	.gl
^ 2009 වර්ෂයේ සිට ග්‍රීන්ලන්ඩික්, ග්‍රීන්ලන්තයේ එකම නිළ භාෂාවයි.[3][8] ^ ඩෙන්මාර්ක රාජාන්ඩුව 1380 දී නෝර්වේහි Olav IV වන පාලන කාලයේ දී ග්රීන්ලන්තයට ලඟා විය. ^ Although previously under Danish monarchy for four hundred years, Greenland, the Faroe Islands, and Iceland were formally Norwegian possessions until 1814. ^ As of 2000: 410,449 km2 (158,475 sq mi) ice-free; 1,755,637 km2 (677,855 sq mi) ice-covered. Density: 0.14/km2 (0.36 /sq. mi) for ice-free areas.

භූ ගෝලීය වශයෙන් උතුරු අමෙරිකා මහාද්වීපයේ කොටසක් වුවද, ග්‍රීන්ලන්තය දේශපාලනිකව සහ සංස්කෘතික වශයෙන් යුරෝපය සමග (විශේෂයෙන් යටත් විජිත බලවතුන් වන නෝර්වේ සහ ඩෙන්මාර්කය) 986 සිට සහස්‍රයකට වැඩි කාලයක් සම්බන්ධ වී ඇත. එහි පදිංචිකරුවන්ගෙන් බහුතරය Inuit වන අතර, ඔවුන්ගේ මුතුන් මිත්තන් ඇලස්කාවේ සිට උතුරු කැනඩාව හරහා සංක්‍රමණය වූ අතර, ක්‍රමයෙන් 13 වන සියවස වන විට දිවයින පුරා පදිංචි විය.

අද වන විට එහි ජනගහනය ප්‍රධාන වශයෙන් දිවයිනේ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර සෙසු ප්‍රදේශ ජනාකීර්ණ වන්නේ ඉතා අඩුවෙනි. ග්‍රීන්ලන්තයෙන් හතරෙන් තුනක්ම ඇන්ටාක්ටිකාවෙන් පිටත පිහිටන එකම ස්ථිර අයිස් තට්ටුව වන අයිස් තට්ටුවකින් වැසී ඇත. 56,081 (2020)^[9] ක ජනගහණයක් සහිත එය ලෝකයේ අඩුම ජනාකීර්ණ කලාපය වේ. ජනගහණයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ ජීවත් වන්නේ අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වන Nuuk හි ය; ජනගහණය අනුව දෙවන විශාලතම නගරය නුක් සිට කිලෝමීටර් 320 (සැතපුම් 200) උතුරින් පිහිටි Sisimiut වේ. ආක්ටික් උමියාක් ලයින් යාත්‍රාව විවිධ නගර සහ ජනාවාස සම්බන්ධ කරමින් බටහිර ග්‍රීන්ලන්තයේ ජීවන මාර්ගයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි.

ග්‍රීන්ලන්තය අවම වශයෙන් පසුගිය වසර 4,500 තුළ ආක්ටික් ජනයා විසින් ජනාවාස වී ඇති අතර, ඔවුන්ගේ පූර්වගාමීන් වර්තමාන කැනඩාවේ සිට එහි සංක්‍රමණය වී ඇත. නොර්ස්මන්වරු ග්‍රීන්ලන්තයේ ජනාවාස නොවූ දකුණු ප්‍රදේශය ජනාවාස කළේ 10 වැනි සියවසේ සිට, මුලින් අයිස්ලන්තය ජනාවාස කරවීමෙන් පසුවය. මෙම නෝර්ස්වරුන් පසුව ග්‍රීන්ලන්තයෙන් සහ අයිස්ලන්තයෙන් යාත්‍රා කළ අතර, කොළොම්බස් කැරිබියන් දූපත් වෙත ළඟා වීමට වසර 500 කට පමණ පෙර, උතුරු ඇමරිකාවට ළඟා වූ පළමු යුරෝපීයයා බවට ලීෆ් එරික්සන් පත්විය. Inuit ජනයා 13 වන සියවසේදී පැමිණියහ. නෝර්වේ සහ නෝර්වේජියානුවන්ගේ අඛණ්ඩ බලපෑම යටතේ වුවද, ග්‍රීන්ලන්තය 1261 වන තෙක් විධිමත් ලෙස නෝර්වීජියානු කිරුළ යටතේ නොපැවතුණි. 15 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී නෝර්වේ කළු මරණයට ගොදුරු වී දරුණු පරිහානියකට පිවිසීමෙන් පසු නෝර්ස් ජනපද අතුරුදහන් විය. ඔවුන්ගේ අභාවයෙන් ඉක්බිතිව, 1499 ආරම්භයේ සිට පෘතුගීසීන් කෙටි කලක් ගවේෂණය කර දිවයිනට හිමිකම් කී අතර, එය ටෙරා ඩෝ ලැව්රඩෝර් ලෙස නම් කරන ලදී (පසුව කැනඩාවේ ලැබ්‍රඩෝර් වෙත යෙදී ඇත).

17 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී ඩෙන්මාර්ක ගවේෂකයෝ නැවතත් ග්‍රීන්ලන්තයට ළඟා වූහ. වෙළඳාම සහ බලය ශක්තිමත් කිරීම සඳහා, ඩෙන්මාර්ක-නෝර්වේ සංගමය විසින් දිවයින පුරා ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලදී. නෝර්වේහි දුර්වල තත්ත්වය නිසා 1814 දී සංගමය විසුරුවා හරින විට එයට ග්‍රීන්ලන්තයේ බලය අහිමි විය. ග්‍රීන්ලන්තය 1814 දී ඩෙන්මාර්කය බවට පත් වූ අතර 1953 දී ඩෙන්මාර්ක ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඩෙන්මාර්ක ප්‍රාන්තයක් ලෙස සම්පූර්ණයෙන්ම ඒකාබද්ධ විය. 1953 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සමඟ ග්‍රීන්ලන්තයේ ජනතාව ඩෙන්මාර්කයේ පුරවැසියන් බවට පත් විය. 1961 සිට ග්‍රීන්ලන්තය යුරෝපීය නිදහස් වෙළඳ සංගමයට (EFTA) සම්බන්ධ වූ අතර ඩෙන්මාර්කය 1960 දී EFTA හි ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස එක් වූ නමුත් ඩෙන්මාර්කය යුරෝපීය ප්‍රජාවන්ට සම්බන්ධ වූ විට, 1973 සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි එහි සාමාජිකත්වය නතර විය. 1973 දී ග්‍රීන්ලන්තය ඩෙන්මාර්කය සමඟ යුරෝපීය ආර්ථික ප්‍රජාවට (EEC) සම්බන්ධ විය. කෙසේ වෙතත්, 1982 ජනමත විචාරණයකදී, ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ග්‍රීන්ලන්තයට EEC වෙතින් ඉවත් වීමට ඡන්දය දුන්හ. මෙය 1985 දී ක්‍රියාත්මක වූ අතර, ග්‍රීන්ලන්තය EEC දැන් යුරෝපා සංගමය (EU) හා සම්බන්ධ OCT (විදේශීය රටවල් සහ ප්‍රදේශ) බවට වෙනස් කරන ලදී. එම සබඳතාවයෙන් අදහස් වන්නේ සියලුම ග්‍රීන්ලන්ත ජාතිකයන් (OCT-ජාතිකයන්) EU පුරවැසියන් බවයි.

ග්‍රීන්ලන්තයේ ලොව විශාලතම සහ උතුරු දෙසින් පිහිටි ජාතික වනෝද්‍යානය වන ඊසානදිග ග්‍රීන්ලන්ත ජාතික වනෝද්‍යානය (Kalaallit Nunaanni nuna eqqissisimatitaq) පිහිටා ඇත. 1974 දී පිහිටුවන ලද, සහ 1988 දී එහි වර්තමාන ප්‍රමාණය දක්වා ව්‍යාප්ත කරන ලද එය, ග්‍රීන්ලන්තයේ අභ්‍යන්තරයේ සහ ඊසානදිග වෙරළ තීරයේ 972,001 km2 (වර්ග සැතපුම් 375,292) ආරක්ෂා කරන අතර ලෝකයේ රටවල් විසි නවයක් හැර අන් සියල්ලටම වඩා විශාල වේ.

1979 දී ඩෙන්මාර්කය ග්‍රීන්ලන්තයට ස්වදේශීය පාලනය ලබා දුන්නේය. 2008 දී, ග්‍රීන්ලන්ත ජාතිකයන් ස්වයං පාලන පනතට පක්ෂව ඡන්දය දුන් අතර, එමඟින් ඩෙන්මාර්ක රජයෙන් ප්‍රාදේශීය ග්‍රීන්ලන්ත රජයට වැඩි බලයක් පැවරිණි. නව ව්‍යුහය යටතේ ග්‍රීන්ලන්තය ක්‍රමක්‍රමයෙන් පොලිස්, අධිකරණ පද්ධතිය, සමාගම් නීතිය, ගිණුම්කරණය, විගණනය, ඛනිජ සම්පත් ක්‍රියාකාරකම්, ගුවන් සේවා, නෛතික ධාරිතාව පිළිබඳ නීතිය, පවුල් නීතිය සහ අනුප්‍රාප්තික නීතිය, සංක්‍රමණ සහ දේශසීමා පාලනය, සේවා පරිසරය සඳහා වගකීම භාරගෙන ඇත. සහ මූල්ය නියාමනය සහ අධීක්ෂණය. ඩෙන්මාර්ක රජය තවමත් පුරවැසිභාවය, මුදල් ප්‍රතිපත්ති සහ ආරක්ෂාව ඇතුළු විදේශ කටයුතු පාලනය කරයි. එය DKK බිලියන 3.4 ක මූලික වාර්ෂික සහනාධාරයක් ද ලබා දුන් අතර එය ක්‍රමයෙන් අඩු වනු ඇත. ග්‍රීන්ලන්තය ස්වභාවික සම්පත් නිස්සාරණයෙන් ලැබෙන ආදායම මත පදනම්ව තම ආර්ථිකය වර්ධනය කිරීමට අපේක්ෂා කරයි. අගනුවර, Nuuk හිදී, 2016 ආක්ටික් ශීත ඍතු ක්‍රීඩා උළෙල පවත්වන ලදී. එහි බලශක්තියෙන් 70% ක් පමණ පුනර්ජනනීය බලශක්තිය වන අතර, ග්‍රීන්ලන්තය ලෝකයේ පුනර්ජනනීය බලශක්තිය වැඩිම ප්‍රතිශතයක් සහිත රටවල් වලින් එකක් වන අතර බොහෝ දුරට එම බලශක්තිය ජල විදුලියෙන් පැමිණේ.