Grynlandyjŏ
 | Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Grynlandyjŏ (gryn. Kalaallit Nunaat, duń. Grønland) – autōnōmiczne znŏleżne terytorium Danije położōne na wyspie ô tym samymu mianie, kerŏ geograficznie położōnŏ je we Pōłnocnyj Americe, a historycznie i politycznie we Ojropie, ô przestrzyństwie 2 166 086 km² (nojsrogszŏ wyspa na świecie kerŏ niy je kōntynyntym), pokrytyj we 81% bez grynlandzki lōndolōd (410,4 tys. km² je swobodnych ôd lodu) i ô ludności 56 282 (styczyń 2014)[1]. 89% miyszkańcōw stanowiōm Inuici[2].
| |||||
| |||||
| Hymn: Nunarput utoqqarsuanngoravit (Nasz stary krŏju) | |||||
.svg) | |||||
| Ôficjalnŏ gŏdka | grynlandzkŏ duńskŏ | ||||
| Stolica | Nuuk | ||||
| Zorta państwa | znŏleżne terytorium | ||||
| Gowa państwa | krůl Fryderyk X | ||||
| Znŏleżne ôd | Danijŏ | ||||
| Szef rzōndu | prymier Múte Bourup Egede | ||||
| Wiyrchnia • cołkŏ | 12. na świecie 2 166 086 km² | ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • tyngość zaludniyniŏ | 206. na świecie 57 713 0,03 ôsōb/km² | ||||
| PKB (2012) • cołke • na ôsobã | 2,12 mld USD 37 634 USD | ||||
| waluta | duńskŏ korōna (DKK) | ||||
| Czasowŏ strefa | UTC −3 – zima UTC −2 – lato | ||||
| Kod ISO 3166 | GL/GRL/304 | ||||
| Internetowŏ dōmyna | .gl | ||||
| Kod autowy | KN | ||||
| Kod fligerowy | OY | ||||
| Telefōniczny kod | +299 | ||||
 | |||||
Stolicōm Grynlandyje je Nuuk (duńske miano Godthåb).
We 1978 duński parlamynt prziznoł Grynlandyje autōnōmijõ. We 1982 ôdbył sie absztimōng, we kerym miyszkańcy (52%)[3] ôpedzieli za wystōmpiyniym z Ojropejskij Ekōnōmicznyj Spōlnoty. Grynlandyjŏ wystōmpiyła z nij we 1985 i terŏźnie niy je – we ôpaczności do Danije – czōnkym Ojropejskij Unije. Grynlandyjŏ je czōnkym Nordyckij Rady.
Miano wyspy ôznaczŏ „zielōny krŏj” – miała zachyncić do zamiyszkowaniŏ na nij[4][5], we ôpaczności do Islandyje, kere miano „krajina lodu” miała zniychyncać.
Geografijŏ
Wyspa leży we pōłnocnyj czynści Atlantyckigo Ôceanu, je tajlōm Pōłnocnyj Ameriki i nojsrogszõ na świecie niykōntynyntalnõ wyspōm[6]. Ôd ôstatka kōntynyntu ôddzielajōm jã ciyśniny Davisa, Smitha i Robesona jak tyż Morze Baffina. Nojdalij na pōłnoc położōnym pōnktym je Przilōndek Morris Jesup, a na połednie Przilōndek Farvel. Ôd weschodu Ciyśnina Duńskŏ ôddzielŏ jã ôd Islandyje. Nojwyższym szpicōm je Gōra Gunnbjørna 3700 m n.p.m., rubość lodu we czaszy lodowca dochodzi do 3500 m. Wybrzyże fiordowej zorty z licznymi przibrzyżnymi wyspami. Srogszŏ tajla Grynlandyje leży na pōłnoc ôd podbiegunowego koła. Na Grynlandyji je tyż nojsrogszy na świecie nŏrodny park.
Keby cołki dekel lodowŏ Grynlandyje uległa stopniyńciu, poziōm mōrz dźwignōłby sie ô bez 7 m[7].
Klimat
Na Grynlandyji panuje klimat polarny, jyno na wybrzyżach – subpolarny.
Połedniowy zŏchōd krŏju je cieplyjszy niżby wynikało z geograficznyj szyrokości, a to za sprawōm ôpływajōncego wyspã ôd tyj zajty odgałynzienia ciepłego Pōłnocnoatlantyckigo Sztrōmu. Klimat Grynlandyje cechuje sie czynstymi pōmianami czasu, ôstrymi pōmianami tymperatur i srogimi ôpadami (ôsobliwie we czynści połedniowyj).
Miasta
| Lp. | Miasto | Populacyjŏ[8] |
|---|---|---|
| 1. |  Nuuk | 18,326 |
| 2. |  Sisimiut | 5,582 |
| 3. |  Ilulissat | 4,670 |
| 4. |  Aasiaat | 3,069 |
| 5. |  Qaqortoq | 3,050 |
| 6. | Maniitsoq | 2,534 |
| 7. | Tasiilaq | 2,063 |
| 8. | Uummannaq | 1,407 |
| 9. | Narsaq | 1,346 |
| 10. | Paamiut | 1,308 |
Flora
Flora Grynlandyje je chudobnŏ. Na jeji terynie trefić idzie kol. 500 zort roślin wyższych jak tyż 3000 zort mchōw, porostōw i glōnōw.
Roślinność na Grynlandyji wystympuje ino we placach, kere choć bez krōtki czas we czasie roku sōm swobodne ôd lodowego dekla. Zasadniczŏ zorta roślinności porastajōncej te przestrzyństwa stanowiōm roztōmajte zorty tundry jak tyż łōnki. Tundra na połedniu słożōnŏ je z roztōmajtych zort trŏw, mchōw, porostōw i roślin ziylnych, a na pōłnocach ino z mchōw i porostōw. Na samym połedniu krŏju wystympujōm tyż kerze i karłowate zorty strōmōw, m.in. byrki (ôsiōngajōnce 10 m wysokości), ôlsze, wiyrby (siōngajōnce 4 m), jarzymbiny, jałowce. Pōłnocne wybrzyże (powyżyj 80° szyrokości geograficznyj) je praktycznie pozbyte roślinności.
