จักรวรรดิ

จักรวรรดิ (อ่านว่า จัก-กฺระ-หฺวัด, อังกฤษ: empire) ถูกนิยามว่าหมายถึง "กลุ่มชาติรัฐหรือชาติพันธุ์ที่อยู่ภายใต้การปกครองของจักรพรรดิหรืออธิปไตยของรัฐอื่น ๆ ที่ทรงอิทธิพล โดยทั่วไปมีอาณาเขตกว้างใหญ่กว่าราชอาณาจักร"^[1]

นักวิชาการได้ถกเถียงกันมานานเกี่ยวกับคำว่า “Empire” ในภาษาอังกฤษหรือ “จักรวรรดิ” ในภาษาไทย (จากคำภาษาละติน “imperium” ที่หมายถึงสายการบังคับบัญชาทางการทหารของรัฐบาลโรมันโบราณ) โดยทั่วไปมักนิยามให้เป็นรัฐที่มีอาณาจักรอื่นที่มีประชากรและวัฒนธรรมที่แตกต่างชัดเจนอยู่ภายใต้อิทธิพลอำนาจการปกครองหรืออยู่ในเครือจักรภพ เช่นประเทศในเครือจักรภพอังกฤษในปัจจุบัน นิยามอีกรูปแบบหนึ่งอาจเน้นปัจจัยทางเศรษฐกิจหรือการเมือง แต่โดยทั่วไปมักหมายถึงการครอบงำทางอำนาจการทหาร

เช่นเดียวกับรัฐทั่วไป จักรวรรดิจะมีโครงสร้างทางการเมืองของตนเอง หรืออย่างน้อยก็โดยวิธีกดขี่บังคับให้อยู่ใต้อำนาจ จักรวรรดิบนแผ่นดินใหญ่ (เช่น จักรวรรดิมองโกล หรือจักรวรรดิอาคีเมนิดเปอร์เชีย – Achaemenid Persia) มักจะขยายไปตามอาณาเขตที่ประชิดต่อเนื่องกัน ส่วนจักรวรรดิทางทะเล (เช่น จักรวรรดิเอเธนีเนียน จักรวรรดิโปรตุเกสและจักรวรรดิอังกฤษ) อาจมีอาณาเขตกระจัดกระจายหลวม ๆ แต่อยู่ในอำนาจการควบคุมทางกองทัพเรือเป็นต้นจักรวรรดิที่มีมาก่อนจักรวรรดิโรมันหลายร้อยปี ได้แก่จักรวรรดิอียิปต์ซึ่งได้ก่อตั้งจักรวรรดิเมื่อประมาณ 1000 ปีก่อน พ.ศ. โดยการรุกรานและผนวกนิวเบียและรัฐอิสระโบราณชื่อเลแวนต์ (Levant) จักรวรรดิแอคคาเดียนแห่งซาร์กอนแห่งแอคแคดมีตัวตนอยู่ในฐานะเป็นรูปแบบแรกสุดของจักรวรรดิบนแผ่นดินใหญ่ที่ห่างไกล จักรวรรดิมีความแตกต่างโดยชัดเจนจากการเป็นสหพันธรัฐซึ่งมีความผูกพันทางการปกครองแต่มีอำนาจที่เป็นอัตตาณัติ (autonomy) ที่มากพอควรที่รัฐบาลกลางล่วงละเมิดมิได้ ในอีกแง่มุมหนึ่งอาจกล่าวเปรียบเทียบจักรวรรดิทางกายภาพได้ว่าเป็นการครอบงำด้วยอิทธิพลที่มิใช่การทหารโดยตรง แต่เป็นการตกอยู่ในเขตอิทธิพลทางการเมืองและวัฒนธรรมที่เป็นไปในทางเดียวกัน มองที่อีกด้านของเหรียญเดียวกันนี้ก็อาจเห็นได้อีกมุมมองหนึ่งได้ว่าเป็นการใช้ยุทธวิธีแบ่งแยกแล้วปกครองโดยกลุ่มชนที่ต่างเชื้อชาติและวัฒนธรรม (“ศัตรูของศัตรูของเราก็คือเพื่อนของเรา”) โดยเข้าไปแทรกแซงระหว่างกลางเพื่อประโยชน์สูงสุดของจักรวรรดิ

การเปรียบเทียบอีกแบบหนึ่งได้แก่แนวคิด “มหาอำนาจ” และ “อภิมหาอำนาจ” ซึ่งได้ปรากฏตัวอย่างที่เป็นที่ประจักษ์มาแล้วคือจักรวรรดิบริติชที่นับเป็นอภิมหาอำนาจได้ ในช่วงที่รุ่งเรืองจักรวรรดิอังกฤษใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ของโลกโดยมีอาณาเขตครอบคลุมพื้นที่มากกว่าหนึ่งในสี่ของพื้นที่ที่เป็นแผ่นดินของโลก มีอำนาจครอบงำทางการเมือง เศรษฐกิจ การเงินและวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในช่วงเวลานั้นไปเกือบทั้งโลก

รายชื่อจักรวรรดิ

จักรวรรดิโบราณ

จักรวรรดิยุคแรก

จักรวรรดิอาคีเมนิดแห่งเปอร์เซียขณะแผ่อาณาเขตกว้างขวางที่สุด
จักรวรรดิโมริยะแห่งอินเดียขณะมีอาณาเขตไพศาลที่สุดในรัชกาลพระเจ้าอโศกมหาราช

จักรวรรดิเอลาไมท์ (Elamite Empire) (ประมาณ 2160 ปี ก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 4)
จักรวรรดิแอกแคด (Akkadian Empire) (ประมาณ 1800 ปี ก่อน พ.ศ. – 1600 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิมิโนอัน (minoan Empire) (1457 ปีก่อน พ.ศ. – 957 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิเออร์ที่ 3 (Ur III Empire) (ประมาณ 1560 ปีก่อน พ.ศ. – 1457 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิบาบิโลน (Babylonian Empire) (ประมาณ 1360 ปีก่อน พ.ศ. – 1060 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิอียิปต์ (Egyptian Empire) (1010 ปีก่อน พ.ศ. – 530 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิฮิทไทท์ (Hittite Empire) (ประมาณ 920 ปีก่อน พ.ศ. – 640 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิฟินิเชีย (Phoenicia Empire) 660 ปีก่อน พ.ศ. – 260 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิอิสเรไรท์ (Israelite Empire) (510 ปีก่อน พ.ศ. - 380 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิอัสซีเรีย (Assyrian Empire) (ประมาณ 360 ปีก่อน พ.ศ. – 69 ปีก่อน พ.ศ.)
จักรวรรดิอคีเมนียะห์ (Achaemenid Empire) - จักรวรรดิเปอร์เซีย ประมาณ 7 ปีก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 213)
จักรวรรดิมคธ (Magadhan Empire) (พ.ศ. 43 – พ.ศ. 243/404?)
จักรวรรดิมาเกโดนีอา (Macedonian Empire) (ประมาณ พ.ศ. 205 – พ.ศ. 234)
จักรวรรดิโมริยะ (Maurya Empire) (พ.ศ. 222 – พ.ศ. 358)
จักรวรรดิเซลูซิด (Seleucid Empire) (พ.ศ. 220 – พ.ศ. 483)
จักรวรรดิสาตวาหนะ (Satavahana Empire)
จักรวรรดิฉิน (Empire of Qin) (พ.ศ. 322 – พ.ศ. 337)
จักรวรรดิฮั่น (Han Empire)
จักรวรรดิพาร์เทียน (Parthian Empire) (ประมาณ 343 ปีก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 767)
จักรวรรดิโรมัน (พ.ศ. 516 – พ.ศ. 863)