มหาอำนาจ
มหาอำนาจ หมายถึง รัฐซึ่งได้รับการยอมรับว่ามีความสามารถแผ่อิทธิพลในระดับโลกได้ ลักษณะของรัฐมหาอำนาจ คือ ครอบครองอำนาจทางทหารและเศรษฐกิจ ตลอดจนอิทธิพลทางการทูตและอำนาจอ่อน (soft power) ซึ่งอาจเป็นเหตุให้ประเทศด้อยอำนาจต้องพิจารณาความเห็นของมหาอำนาจก่อนดำเนินการใด ๆ ของตน นักทฤษฎีความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ระบุว่า ลักษณะของสถานภาพมหาอำนาจสามารถจำแนกเป็นขีดความสามารถของอำนาจ และมิติสถานภาพ ในบางครั้ง สถานภาพมหาอำนาจได้รับการรับรองอย่างเป็นทางการในการประชุมที่สำคัญ ดังเช่น การประชุมแห่งเวียนนา[1] หรือในหน่วยงานระหว่างประเทศ ดังเช่น คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ[2]
คำว่า มหาอำนาจ (great power) มีใช้ครั้งแรกหมายถึงประเทศสำคัญ ๆ ของทวีปยุโรคในยุคหลังนโปเลียน[3] "มหาอำนาจ" ก่อตั้ง "ความร่วมมือแห่งยุโรป" (Concert of Europe) และอ้างสิทธิในการบังคับใช้สนธิสัญญาหลังสงครามร่วมกัน การแบ่งแยกระหว่างประเทศด้อยอำนาจกับมหาอำนาจมีขึ้นอย่างเป็นทางการในสนธิสัญญาเชามงใน ค.ศ. 1814[4] นับตั้งแต่นั้น ดุลภาพแห่งอำนาจระหว่างประเทศได้มีการเปลี่ยนแปลงหลายครั้ง โดยครั้งที่สำคัญเกิดขึ้นหลังจากสงครามโลกครั้งที่หนึ่งและสงครามโลกครั้งที่สอง อย่างไรก็ตาม แม้ว่าบางชาติจะถูกพิจารณาว่าเป็นมหาอำนาจอย่างกว้างขวาง แต่ยังไม่มีรายชื่อจำกัดความ จึงนำไปสู่การโต้เถียงกันต่อไป
ลักษณะ
ไม่มีเกณฑ์หรือลักษณะจำกัดความของมหาอำนาจ ลักษณะเหล่านี้มักถือว่าเป็นเชิงประสบการณ์และประจักษ์ชัดในตัวของผู้ประเมิน[5] อย่างไรก็ดี ความเข้าใจนี้มีข้อเสียเรื่องอัตวิสัย ผลคือ มีความพยายามหยิบยกเกณฑ์สามัญบางข้อมาพิจารณาและจัดเป็นส่วนสำคัญของสถานภาพมหาอำนาจ
งานเขียนช่วงต้นเกี่ยวกับเรื่องนี้มักตัดสินรัฐตามเกณฑ์สัจนิยม ตามที่แสดงโดยนักประวัติศาสตร์ เอ. เจ. พี. เทย์เลอร์ เมื่อเขาเขียนว่า "การทดสอบมหาอำนาจ คือ การทดสอบความเข้มแข็งในการทำสงคราม"[6] นักเขียนสมัยหลังได้ขยายการทดสอบนี้ โดยพยายามนิยามมหาอำนาจในแง่ขีดความสามารถทางทหาร เศรษฐกิจและการเมืองโดยรวม[7] เคนเน็ธ วอลทซ์ ผู้ก่อตั้งทฤษฎีสัจนิยมใหม่ของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ได้ใช้ชุดหลักเกณฑ์ 5 ข้อ เพื่อระบุความเป็นมหาอำนาจ: คุณภาพ,จำนวนประชากรและลักษณะที่ตั้งของภูมิประเทศ; การบริหารทรัพยากร; ศักยภาพทางเศรษฐกิจ; ความมั่นคงและอำนาจทางการเมือง;อำนาจทางการทหาร เกณฑ์ดังกล่าวสามารถแบ่งออกได้ในสามหัวข้อ: ขีดความสามารถแห่งอำนาจในแง่พื้นที่ และสถานภาพ[1]
ประวัติศาสตร์
ในการประชุมใหญ่แห่งเวียนนาได้มีการตั้ง 5 มหาอำนาจคือ จักรวรรดิออสเตรีย, ฝรั่งเศส, ปรัสเซีย, รัสเซีย และสหราชอาณาจักร
การประชุมใหญ่แห่งเวียนนา โดยฌ็อง-บาติสต์ อีซาแบ ค.ศ. 1819
มหาอำนาจกับสงคราม
ระหว่างสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ฝ่ายสัมพันธมิตรมีมหาอำนาจอยู่ 5 ประเทศคือ สหราชอาณาจักร, ฝรั่งเศส, อิตาลี, ญี่ปุ่น, และสหรัฐ ซึ่งหลังสงครามฝ่ายมหาอำนาจกลางคือจักรวรรดิเยอรมันและออสเตรีย-ฮังการี ที่เป็นมหาอำนาจได้พ่ายแพ้สงครามและล่มสลาย ส่วนมหาอำนาจรัสเซียที่อยู่ในฝ่ายสัมพันธมิตรก็เกิดการปฏิวัติรัสเซียจนล่มสลาย ต่อมาในการประชุมสันติภาพปารีส ค.ศ. 1919 ได้กำเนิด"บิกโฟร์" คือ ฝรั่งเศส, อิตาลี, สหราชอาณาจักร และสหรัฐ
"บิกโฟร์": เดวิด ลอยด์ จอร์จ, วิตโตริโอ เอ็มมานูเอล ออร์ลันโด, ฌอร์ฌ เกลม็องโซ และ วูดโรว์ วิลสัน ในการประชุมสันติภาพปารีส ค.ศ. 1919
พระเจ้าจอร์จที่ 5 แห่งสหราชอาณาจักร และจักรพรรดินิโคลัสที่ 2 แห่งรัสเซีย
จักรพรรดิวิลเฮ็ล์มที่ 2 แห่งเยอรมนี และจักรพรรดิฟรันทซ์ โยเซ็ฟที่ 1 แห่งออสเตรีย-ฮังการี
จักรพรรดิวิลเฮ็ล์มที่ 2 แห่งเยอรมนี และพระเจ้าวิตโตรีโอ เอมานูเอเลที่ 3 แห่งอิตาลี
วิลเฮ็ล์มที่ 2, เมห์เหม็ดที่ 5, ฟรันทซ์ โยเซ็ฟที่ 1, เฟอร์ดินานด์ที่ 1 สี่ประมุขแห่งรัฐของฝ่ายมหาอำนาจกลาง
ระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง ฝ่ายสัมพันธมิตรคือ สหรัฐ สหราชอาณาจักร และสหภาพโซเวียต ได้รวมกันเป็น"บิกทรี" ส่วนจีนได้มาเข้าร่วมในเวลาต่อมากลายเป็น"บิกโฟร์" ส่วนฝ่ายอักษะคือ เยอรมนี, อิตาลี, และญี่ปุ่น ถูกเรียกว่า"สามมหาอำนาจอักษะ" ได้พ่ายแพ้สงครามและล่มสลายไป ซึ่งหลังสงครามได้เกิดมหาอำนาจ 5 ประเทศคือ สหรัฐ สหราชอาณาจักร สหภาพโซเวียต ฝรั่งเศส และจีน
ผู้นำฝ่ายสัมพันธมิตรในสงครามแปซิฟิก: เจียง ไคเชก, แฟรงกลิน ดี. โรสเวลต์ และวินสตัน เชอร์ชิล ในการประชุมไคโร
มหาอำนาจกับสนธิสัญญาสันติภาพ
มหาอำนาจหลังสงครามเย็น
จีน ฝรั่งเศส รัสเซีย สหราชอาณาจักร และ สหรัฐ ถูกเรียกว่าเป็นมหาอำนาจ โดยทั้ง 5 ชาตินั้นมีพลังอำนาจในฐานะสมาชิกถาวรของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ และยังเป็นรัฐนิวเคลียร์ที่อยู่ภายใต้สนธิสัญญาไม่แพร่ขยายอาวุธนิวเคลียร์อีกด้วย
หลังการล่มสลายของสหภาพโซเวียตในปี ค.ศ. 1991 คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติจึงได้ให้รัสเซียเข้ามารับตำแหน่งสมาชิกถาวรแทน แต่รัสเซียก็ได้สูญเสียตำแหน่งอภิมหาอำนาจ จึงทำให้สหรัฐได้กลายเป็นอภิมหาอำนาจเพียงหนึ่งเดียว
อย่างไรก็ตาม บริบทของคำว่า มหาอำนาจ ในปัจจุบัน ได้มีการเรียกใหม่เป็น จีน ฝรั่งเศส สหราชอาณาจักร รัสเซีย ญี่ปุ่น และ เยอรมนี ซึ่งญี่ปุ่น และ เยอรมนี ที่เป็นประเทศอำนาจปานกลาง แต่อย่างไรก็ดี ญี่ปุ่น และ เยอรมนี ก็ยังสามารถรวมอยู่ในมหาอำนาจได้
ในปัจจุบันมีมหาอำนาจคือ สหรัฐ รัสเซีย สหราชอาณาจักร ฝรั่งเศส จีน เยอรมนี และ ญี่ปุ่น
การพัฒนามหาอำนาจ
การจัดระบบตามลำดับชั้นของมหาอำนาจ
ประเทศมหาอำนาจแบ่งตามช่วงเวลา
ดูเพิ่ม
- ประเทศอำนาจนำภูมิภาค (regional power)
- อภิมหาอำนาจ (superpower)
- ประเทศอำนาจปานกลาง (middle power)
- ประเทศด้อยอำนาจ (small power)
- กลุ่ม 7 (G7)