เถรวาท

หลังจากพระโคตมพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพานได้ 3 เดือน พระอรหันตสาวกผู้ได้เคยสดับสั่งสอนของพระองค์จำนวน 500 รูป ก็ประชุมทำปฐมสังคายนา ณ ถ้ำสัตบรรณคูหา ใกล้เมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ ใช้เวลาสอบทานอยู่ 7 เดือน จึงประมวลคำสอนของพระพุทธเจ้าได้สำเร็จเป็นครั้งแรก นับเป็นบ่อเกิดของคัมภีร์พระไตรปิฎกภาษาบาลี คำสอนที่ลงมติกันไว้ในครั้งปฐมสังคายนาและได้นับถือกันสืบมา เรียกว่า เถรวาท แปลว่า คำสอนที่วางไว้เป็นหลักการโดยพระเถระ คำว่า เถระ ในที่นี้ หมายถึงพระเถระผู้ประชุมทำสังคายนาครั้งแรก และพระพุทธศาสนาซึ่งถือตามหลักที่ได้สังคายนาครั้งแรกดังกล่าว เรียกว่า นิกายเถรวาท อันหมายถึง คณะสงฆ์กลุ่มที่ยึดคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ทั้งถ้อยคำ และเนื้อความที่ท่านสังคายนาไว้โดยเคร่งครัด ตลอดจนรักษาแม้แต่ตัวภาษาดั้งเดิมคือภาษาบาลี^[5]

คณะสงฆ์เถรวาทในแต่ละประเทศ ได้แบ่งย่อยออกเป็นหลายนิกาย โดยยังคงยึดถือพระธรรมวินัยเดียวกัน

• ประเทศบังกลาเทศ:
  • สังฆราชนิกาย (Sangharaj Nikaya)
  • มหาสถพีรนิกาย (Mahasthabir Nikaya)
• ประเทศพม่า :
  • สุธัมมนิกาย (Thudhamma Nikaya)
  • ชเวจินนิกาย (Shwekyin Nikaya)
  • ทวารนิกาย (Dvara Nikaya)
• ประเทศศรีลังกา:
  • สยามนิกาย (Siam Nikaya)
    • มัลวัตตะ (Malwaththa)
    • อัสคิริยะ (Asgiriya)
    • วาทุลวิลา (Waturawila) หรือ มหาวิหารวังศิกศยาโมปาลีวนาวาสนิกาย (Mahavihara Vamshika Shyamopali Vanavasa Nikaya)
  • อมรปุรนิกาย (Amarapura Nikaya)
    • ธรรมรักษิต (Dharmarakshitha)
    • คันดุโบดา (Kanduboda) หรือ ชเวจินนิกาย (Swejin Nikaya)
    • ตโปวนะ (Tapovana) หรือ กัลยาณวงศ์ (Kalyanavamsa)
  • รามัญนิกาย
    • กัลดุวา (Galduwa) หรือ ศรีกัลยาณีโยคาศรม สังสถา (Śrī Kalyāṇī Yogāśrama Saṃstha)
    • เดลดูวา (Delduwa)
• ประเทศไทย, ประเทศกัมพูชา และประเทศมาเลเซีย (ในกลุ่มชาวไทย)
  • มหานิกาย (Maha Nikaya)
  • ธรรมยุติกนิกาย (Dharmmayuttika Nikaya)

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548

• พุทธศาสนาสอนอะไร