Çinghay
Çinghay (Çince: 青海; pinyin: 
Qīnghǎi (yardım·bilgi), kelime anlamıyla "yeşil/mavi deniz"; Salarca: Göxdeñiz[kaynak belirtilmeli]; Tibetçe: མཚོ་སྔོན་, Wylie: mtsho sngong zhing chen), Çin'in kuzeybatısında bir eyalettir. Tibet Platosu'nda yer alır. Kuzeybatıda Kansu, güneydoğuda Siçuan eyaletleri, kuzeybatıda Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve güneybatıda da Tibet Özerk Bölgesi'yle çevrilidir.
| Çinghay Eyaleti | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Kısaltmalar: (pinyin: ) | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
| Adın kökeni | ||||||||||||||
| İdari birim türü | Eyalet | |||||||||||||
| Başkenti (ve en büyük şehri) | Xining | |||||||||||||
| ÇKP Komitesi Sekreteri | Qiang Wei | |||||||||||||
| Vali | Song Xiuyan | |||||||||||||
| Yüzölçümü | 721.000 km² (4.) | |||||||||||||
| Nüfusu (2020) - Nüfus yoğunluğu | 5.923.957[1] (30.) 7.48 kişi/km² (30.) | |||||||||||||
| GSYİH (2009) - kişi başına | CNY 108.1 milyar (30.) CNY 19.407 (22.) | |||||||||||||
| İGE (2008) | 0.720 (orta) (27.) | |||||||||||||
| Başlıca etnik gruplar | ||||||||||||||
| İl düzeyi | 8 | |||||||||||||
| İlçe düzeyi | 43 | |||||||||||||
| Belde düzeyi† | 429 | |||||||||||||
| ISO 3166-2 | CN- | |||||||||||||
| Resmî websitesi http://www.qh.gov.cn (Çince) | ||||||||||||||
Tarih
MÖ 3. yüzyılda bazı bölümleri Çin'in denetimi altına girdi. Yüzyıllar boyunca ağırlığını Tibetli ve Moğolların oluşturduğu göçebe çobanların ve Koko Nor Gölü'nün kuzeydoğu köşesine yerleşmiş Çinli çiftçilerin yaşadığı, düşük nüfuslu bir bölge olarak kaldı. Zamanla Çinli nüfus arttı ve Çinghay 1928'de Çin'e bağlı bir yönetim bölgesi oldu.
Coğrafya
Çinghay'ın büyük bölümü dağlardan ve yüksek platolardan oluşur. Sıradağlar arasında geniş vadiler, tepelik alanlar ve masadağlar yar alır. Büyük bir düzlük olan Qaidam Havzası platonun kuzeybatısındadır. Havzanın güneydoğusunda, karla kaplı Tanggula Dağlarından gelen çok sayıda ırmağın oluşturduğu geniş bir bataklık bulunur. Çinghay tipik bir kara iklimine sahiptir. Yağışlar yaz aylarında yoğunlaşır. Kışlar soğuk ve rüzgarlı, yazlar sıcak geçer. Çin'in en büyük gölü olan Koko Nor Gölü Çinghay sınırları içindedir.
Ekonomi
Çinghay, Çin'in en küçük ekonomiye sahip eyaletidir. Demir ve çelik üretimi, ağır sanayi etkinlikleri arasında önemli yer tutar. Qaidam Havzasından çıkarılan petrol ve doğalgaz ihraç edilmektedir.
Demografi
2020 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, Çinghay Eyaleti'nin toplam nüfusu 5.923.957.[1] Çin'in toprak açısından üçüncü büyük yönetim bölgesi olmasına rağmen nüfus yoğunluğu düşüktür.
Etnik yapı
Çinghay Eyaleti sınırları içerisinde nüfusları 10 bini aşan etnik gruplar şunlardır:
| Etnik grup | Nüfus |
|---|---|
| Han | 2.983.521 |
| Tibetli | 1.375.059 |
| Hui | 834.298 |
| Monguor (Tu) | 204.412 |
| Salar | 107.089 |
| Moğol | 99.815 |
Diller
Çinghay Eyaleti çapında Beifanghua'nın (Mandarin) bir dalı olan Zhongyuan Guanhua'nın farklı lehçeleri konuşulur: eyalet başkenti Xining'de Qinlong lehçesi; Minhe Hui ve Tu Özerk İlçesi, Şunhua Salar Özerk İlçesi, Haidong Şehri-Ledu Semti ve Tongren Şehri'nde ise Hezhou lehçesi konuşulur. Tüm bunların dışında, Ethnologue'a göre, Çinghay'da konuşulan diğer diller şunlardır: Amdo Tibetçesi, Bonan dili, Doğu Yugurca, Kalmuk-Oyratça, Kangjia dili, Kazakça, Khams Tibetçesi, Monguor dili, Salarca ve Wutun dili.[3]
İdari yapılanma
Çinghay Eyaleti toplam 2 il düzeyi şehir ve 6 özerk ilden oluşmaktadır:
| Çinghay Eyaleti'nin İdari Bölümleri | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölüm kodu[4] | İsim | Çince Pinyin | Alan (km2) | Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)[1] | Merkez | İlçe düzeyi bölümler[5] | |||
| Semtler | İlçe düzeyi şehirler | İlçeler | Özerk ilçeler | ||||||
| 630000 | Çinghay Eyaleti | 青海省 Qīnghǎi Shěng | 696.646,77 | 5.923.957 | Xining Şehri | 7 | 4 | 26 | 7 |
| — İl düzeyi şehirler — | |||||||||
| 630100 | Xining Şehri | 西宁市 Xīníng Shì | 7.606,78 | 2.467.965 | Chengzhong Semti | 5 | 1 | 1 | |
| 630200 | Haidong Şehri | 海东市 Hǎidōng Shì | 12.982,42 | 1.358.471 | Ledu Semti | 2 | 4 | ||
| — Özerk iller — | |||||||||
| 632200 | Haibei Tibet Özerk İli | 海北藏族自治州 Hǎiběi Zàngzú Zìzhìzhōu | 34.389,89 | 265.322 | Haiyan İlçesi | 3 | 1 | ||
| 632300 | Huangnan Tibet Özerk İli | 黄南藏族自治州 Huángnán Zàngzú Zìzhìzhōu | 18.226,46 | 276.215 | Tongren Şehri | 3 | 1 | ||
| 632500 | Hainan Tibet Özerk İli | 海南藏族自治州 Hǎinán Zàngzú Zìzhìzhōu | 43.453,23 | 446.996 | Gonghe İlçesi | 5 | |||
| 632600 | Golog Tibet Özerk İli | 果洛藏族自治州 Guǒluò Zàngzú Zìzhìzhōu | 74.246,36 | 215.573 | Maqên İlçesi | 6 | |||
| 632700 | Yushu Tibet Özerk İli | 玉树藏族自治州 Yùshù Zàngzú Zìzhìzhōu | 204.887,14 | 425.199 | Yushu Şehri | 1 | 5 | ||
| 632800 | Haixi Moğol ve Tibet Özerk İli | 海西蒙古族藏族自治州 Hǎixī Měnggǔzú Zàngzú Zìzhìzhōu | 300.854,49 | 468.216 | Delingha Şehri | 3 | 3 | ||
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Çinghay ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Resmi Çinghay Eyalet İdaresi websitesi1 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.