Pagsirot hin kamatayon
An pagsirot hin kamatayon (Ingles: Capital punishment o death penalty) in usa ka legal nga pamaagi kun diin it usa ka tawo in ginpapapatay han estado komo usa nga pagsirot han usa ka krimen. An judicial decree nga it usa ka tawo in ginsisirotan hini nga pamaagi in usa ka sentensya hin kamatayon, samtang an pagbuhat gud hini in usa nga execution. An mga krimen nga nagreresulta hin pagsirot hin kamatayon in ginkikilala komo capital crimes o capital offenses. An termino nga capital in nagtikang ha Latin nga capitalis, nga may kasirigngon "hiunong han ulo" (natudlok ha pagbitay hin pagpugot).[1]
An pagsirot hit kamatayon, ha mga naglabay, in ginbubuhat han kadam-an nga sosyudad, komo usa ka pagsirot hit mga kriminal, ngan mga disidente han politika o relihiyon. Ha kasaysayan, an pagbuhat hit sentensya hin kamatayon in agsob may lakip nga pagkastigo, ngan it pagbitay in agsob ginbubuhat ha publiko.[2]
Ha pagkayana, may-ada 58 nga mga nasud in aktibo nga nagbubuhat hin pagsirot hin kamatayon, 98 nga mga nasod in de jure nga diri na ginpapatuman para han ngatanan nga mga krimen, 7 an diri na ginpapatuman para han mga yano nga krimen la (ginpapadayon la liwat para hit mga pinaurog nga mga sala sugad hin krimen ha gyera), ngan 35 an de facto nga waray na nagpatuman (waray gumamit hini ha diri maubos hit napulo ka mga tuig ngan/o nagpapailarom ha moratoryum).[3] An Amnesty International in nag-aasoy nga kadam-an nga mga nasud in mga abolisyonista; ha ngatanan, ini nga katig-uban in nag-aasoy nga 140 ka mga nasod in abolisyonista ha balaod o pagpatuman.[3] Ginbabanabanahan nga 90% han ngatanan nga pagbitay ha kalibutan in nahihitabo ha Asya.[4]
Haros ngatanan nga mga nasod ha kalibutan in gindidire an pagbitay hit mga indibiduwal kun an edad in diri pa naabot hit 18 anyos ha takna han pagbuhat han ira mga krimen; tikang 2009, Iran, Saudi Arabia ngan Sudan la an nagpapabilin nga nagbubuhat hiton nga mga pagbitay.[5] Iton nga klase hiton pagbitay in gindidire ha ilarom han balaodnon pankanasoran.[5]
Iton pagsirot hin kamatayon in nagdadara hin aktibo nga kontrobersya ha durudilain nga mga nasod ngan mga estado, ngan an mga posisyon hinin in puyde magkakadurudilaindain bisan ha sakob hin usa nga ideolohiya politikal o rehiyon kultural. Ha sakob han Unyon Europeo nga mga api nga estado, an Artikulo 2 han Charter of Fundamental Rights of the European Union in gindidiri an paggamit hit pagsirot hin kamatayon.[6] An Konseho han Europa, nga may-ada 47 nga mga api nga estado, in gindidire liwat an paggamit hin pagsirot hin kamatayon han ira mga miyembro.
An United Nations General Assembly in nagpadig-on, ha mga tuig 2007, 2008 ngan 2010, hin diri-nagkakahigotan nga mga resolusyon nga nagtatawag para han usa ka kalibutanon moratoryum hin mga pagbitay, nga may-ada panlantaw hin kadayunan nga abolisyon.[7] Bisan damo na mga nasod in diri na nagpapatuman hin pagsirot hin kamatayon, labaw hit 60% han kanan kalibutan katawhan in molupyo ha mga nasod kun diin it mga pagbitay in nanhihitabo, sugad han Kanan Katawhan Republika han Tsina, Indya, Estados Unidos han Amerika ngan Indonesia, upat ha may gidadamoi nga katawhan nga mga nasod ha kalibutan, nga nagpapadayon la gihapon hin paggamit hit pagsirot hin kamatayon (pero ha India, Indonesia ngan ha damo nga mga estado han Estados Unidos, ini in talagsaon la nga ginbubuhat). Ngatanan ini nga upat nga mga nasud in nagbotos kontra han mga resolusyon han General Assembly.[8][9][10][11][12][13][14][15][16]
Kasaysayan
An pagbitay hin mga kriminal ngan kaaway pulitka in gingamit han haros ngatanan nga mga sosyudad- para han pagsirot han krimen ngan pagpugong hin pan-ato ha pulitika. Ha kadam-an ng amga nasod nga nagbubuhat hin pagsirot hin kamatayon ginrereserba ini para han pagpatay, pagespiya, treason, o kalakip hin hustisya militar. Ha pipira nga mga nasod han krimen seksuwal, sugad hin rape, pangangaliwa, incest ngan sodomy, in nagdadara hin pagsirot hin kamatayon, sugad liwat han mga krimen panrelihiyon sugad han apostasy ha mga nasod Islamiko (an pormal nga paglikay han relihiyon han estado). Ha kadam-an nga mga nasod nga nagamit hin pagsirot hin kamatayon, an drug trafficking in usa liwat nga capital offense. Ha Tsina, an human trafficking ngan mga seryoso nga kaso hin korapsyon in ginsisirotan hin pagsirot hin kamatayon. Ha mga militar palibot ha kalibutan, an mga court martial in nagpapataw hin pagsirot hin kamatayon para han mga sala sugad han pagkakagaon, pagbaya, insubordination ngan mutiny.[17]
An paggamit hin pormal nga pagbitay hin nagtikang pa han katikangan han sinurat nga kasaysayan. Kadam-an han makasaysayan nga mga record ngan durudilain nga primitibo nga binuhatan han mga tribo in nagpapakita nga an pagsirot hin kamatayon in bahin han ira sistema panhustisya. An mga pagsirot han komunidad para han nagkasala in agsob naglalakip hin pagbayad han nakasala, paglamba, pag-iwas ha pag-atubang, pagpalayas ngan pagbitay. Agsob, iton pagbayad ngan pag-iwas ha pag-atubang in puydi na para han ira hustisya.[18] An pagbaton han krimen nga ginbuhat han sapit ng amga tribo o kumunidad in agsob naglalakip hin pormal nga pag-aro hin pasaylo, pagbayad o madugo nga bulos-bulosay.
Iton madugo nga bulos-bulosay in nahihitabo kun an pag-aayos ha butnga han mga banay o tribo napakyas o waray didto an sistema hin pag-aayos. Ini nga porma hin hustisya in agsob nabubuhat san-o an pagkamayda hin sistema hin pag-aayos nga nakabase ha estado o organisado nga relihiyon. Ini in puyde magresulta tikang ha krimen, diri pagkakaarasya ha tuna, o usa ka kodigo hin dungog. "Iton mga pagbuhat hin pagbulos in nagpapakita hin kapas han katawhan han sosyudad nga lugaring nga makaato ngan magpakita ha mga kaaway (sugad liwat han mga bangin magin batos sunod) nga an pagpakasala han mga butang, mga katungod o ha tawo in diri magpapabilin nga waray pag-sirot."[19] Pero, an nahihitabo, agsob makuri masabtan kun ini in usa ka gera hin pagbulos ngan kun ini in usa ka konkista.
Pipira nga makasaysayan nga penalidad in naglalakip han breaking wheel, pagpakaladkad kutob ha kamatayon, pagpapanit, hinay hinay nga pagtiros, pagtanggal han organo pansulod, krusipiksyon, pagtusok o pagbuno, pagpisa (lakip han pagpisa han elepante), pagbatak hin bato, pagsunog, pagtatanggal han bahin han lawas, pagsurotso, pagpugot, escafismo, pagkwekwentas hin nasusunog nga goma o pagpabuto sapit han ganggang han kanyon.
Pinanbasaran
Dugang nga barasahon
Mga sumpay ha gawas
- About.com's Pros & Cons of the Death Penalty and Capital Punishment Ginhipos 2006-01-18 han Wayback Machine
- 1000+ Death Penalty links all in one place
- Updates on the death penalty generally and capital punishment law specifically
- Texas Department of Criminal Justice: list of executed offenders and their last statements Ginhipos 2006-11-08 han Wayback Machine
- Death Penalty Worldwide: Ginhipos 2013-11-13 han Wayback Machine Akademyahon panhalikwat nga database han mga balaod, iginbubuhat, ngan mga estadistika han pagsirot hin kamatayon para han kada pagsirot hin kamatayon ha kalibutan.
- Answers.com entry on capital punishment
- "How to Kill a Human Being", BBC Horizon Dokyumentaryo nga taramdan ha TV, 2008
- U.S. and 50 State death penalty/capital punishment law and other relevant links Ginhipos 2006-06-14 han Wayback Machine Megalaw
- Duha nga dokyumentaryo audio hiunong han pagbitay ha Estados Unidos: Witness to an Execution Ginhipos 2007-01-02 han Wayback Machine The Execution Tapes Ginhipos 2007-01-18 han Wayback Machine
Nantitipa
- World Coalition Against the Death Penalty
- Death Watch International Hugpo hin nangangampanya kontra Pagsirot hin Kamatayon
- Campaign to End the Death Penalty
- Anti-Death Penalty Information: naglalakip hin binulan nga lista para han tiarabot nga mga pagbitay ngan estadistika hin pagsirot hin kamatayon para han Estados Unidos.
- The Death Penalty Information Center: Impormasyon ngan mga pag-aram hiunong han Estadistika
- Amnesty International – Abolish the death penalty Campaign Ginhipos 2015-02-18 han Wayback Machine: Organisasyon hin Katungod Pantawo
- European Union: Impormasyon han mga polisiya han kontra pagsirot hin kamatayon
- IPS Inter Press Service Ginhipos 2006-10-24 han Wayback Machine Kanasoran sumat hin Pagsirot hin kamatayon
- Death Penalty Focus: Hugpo hin Amerikano nga nanginginkamot mapawara an pagsirot hin kamatayon
- Reprieve.org: United States based volunteer program for foreign lawyers, students, and others to work at death penalty defense offices
- American Civil Liberties Union: Nagdedemanda hin Moratoryum para han Pagsirot hin Kamatayon
- National Coalition to Abolish the Death Penalty
- NSW Council for Civil Liberties Ginhipos 2009-10-08 han Wayback Machine: usa ka Australiano nga organisasyon nga natipa han Pagsirot hin Kamatayon ha rehiyon Asya
- Winning a war on terror: eliminating the death penalty Ginhipos 2010-05-06 han Wayback Machine
- Electric Chair at Sing Sing Ginhipos 2015-07-06 han Wayback Machine, usa ka litrato kinuha ha tuig 1900 ni William M. Vander Weyde, may lakip nga siday ni Jared Carter.
Nan-uuyon
- The REAL Death Penalty in the US: A Review
- Studies showing the death penalty saves lives
- Criminal Justice Legal Foundation Ginhipos 2017-05-04 han Wayback Machine
- Keep life without parole and death penalty intact Ginhipos 2011-12-16 han Wayback Machine
- Why the death penalty is needed
- Pro Death Penalty.com
- Pro Death Penalty Resource Page
- 119 Pro DP Links
- The Death Penalty is Constitutional
- The Paradoxes of a Death Penalty Stance ni Charles Lane han Washington Post
- Clark County, Indiana, Prosecutor's Page on capital punishment
- In Favor of Capital Punishment Ginhipos 2015-04-07 han Wayback Machine – Sikat nga mga darahonon nga nagsusuporta han Pagsirot hin Kamatayon
- Studies spur new death penalty debate
Mga panlantaw hit relihiyon
- The Dalai Lama Ginhipos 2002-01-22 han Wayback Machine – Mensahe hin pagsusuporta hit moratoryum han pagsirot hin kamatayon
- Buddhism & Capital Punishment tikang ha The Engaged Zen Society
- Orthodox Union website: Rabbi Yosef Edelstein: Parshat Beha'alotcha: A Few Reflections on Capital Punishment
- Priests for Life – Mga listahan hin pipira nga mga sumpay kanan Katoliko
- The Death Penalty: Why the Church Speaks a Countercultural Message Ginhipos 2008-05-09 han Wayback Machine ni Kenneth R. Overberg, S.J., tikang ha AmericanCatholic.org
- Wrestling with the Death Penalty Ginhipos 2003-08-12 han Wayback Machine ni Andy Prince, tikang ha Youth Update han AmericanCatholic.org
. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.- Catholics Against Capital Punishment: nahatag hin kanan Katoliko panlantaw ngan nahatag hin mga garamiton ngan mga sumpay
- Kashif Shahzada 2010 Ginhipos 2010-12-02 han Wayback Machine: Kay ano iton pagsirot hin kamatayon in diri-Islamiko?
| An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Death penalty |