Bitcoin
Bitcoin (Óa-im: "bi̍t-kho͘-gîn", ₿) sī Satoshi Nakamoto hoat-bêng--ê tiám tùi tiám tiān-chú hiān-kim hē-thóng. I sī chi̍t khoán àm-bé thong-hòe (cryptocurrency) kiam la̍p-siàu hē-thóng (payment system)[9]. Bitcoin tī 2008 nî 10 goe̍h 31 ji̍t keng-kòe chi̍t-ê àm-bé-ha̍k iû-kiaⁿ lia̍t-toaⁿ (mailing list) kài-siāu chhut--lâi, 2009 nî ê sî hoat-hêng khai-hòng goân-sú-bé ńg-thé.
| Bitcoin | |
|---|---|
 | |
| Gia̍h-bīn | |
| Ho̍k-sò͘ | bitcoins |
| Kì-hō | ₿ (Unicode: U+20BF ₿ BITCOIN SIGN (HTML ₿))[chù 1] |
| Bé | BTC,[chù 2] XBT[chù 3] |
| Chiàⁿ-miâ | 10−8 |
| Pó͘-chō͘ tan-ūi (khah sè) | |
| 1⁄1000 | millibitcoin |
| 1⁄1000000 | microbitcoin |
| 1⁄100000000 | satoshi[2] |
| Khai-hoat | |
| Siat-kè-chiá | Satoshi Nakamoto |
| Pe̍h-phoê-su | "Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System"[4] |
| Si̍t-si | Bitcoin Core |
| Thâu-á pán-pún | 0.1.0 / 2009 nî 1 goe̍h 9 ji̍t |
| Choè-kīn pán-pún | 22.0 / 2021 nî 9 goe̍h 13 ji̍t[3] |
| Goân-sú-bé pán-pún-khò͘ | github |
| Khai-hoat chōng-hóng | Active |
| Bāng-chām | bitcoin |
| Kì-siàu-chheh | |
| kì-siàu-chheh khai-sí | 2009 nî 1 goe̍h 3 ji̍t |
| khó-sìn ê sî-kan piau-kì | Proof-of-work (partial hash inversion) |
| Hash koan-sò͘ | SHA-256 (two rounds) |
| Hoat-hêng | Decentralized (block reward) Initially ₿50 per block, halved every 210,000 blocks[7] |
| Block chióng-lē | ₿6.25[chù 4] |
| Block sî-kan | 10 hun-cheng |
| Liû-thong kiong-kip | ₿18,925,000[chù 5] |
| Liû-thong hān-chè | ₿21,000,000[5][chù 6] |
| Phêng-kè | |
| Hoē-lu̍t | Piàn-tōng |
| Sî-kè chóng-gia̍h | >US$775 cha̍p-ek[chù 7] |
| Thóng-kè | |
| Koaⁿ-hong sú-iōng-chiá |  El Salvador[8] |
Bitcoin ê seng-sán, sī tiān-náu chip-hêng hō chò "chhái-ku̍t" (mining) ê khang-khòe ê sî-chūn sán-seng ê chióng-lē. 2017 nî 3 goe̍h 2 ji̍t, Bitcoin thâu chi̍t kái bí tan-ūi--ê kè-ta̍t chhiau-kòe 1 ounce--ê n̂g-kim.[10]
Siat-kè
Blockchain
Bitcoin khò blockchain (ì-sù sī "block liān") ūn-chok. Blockchain sī kì-lio̍k Bitcoin kau-e̍k siàu-hāng (transaction) ··ê kong-khai chóng-phō͘ (ledger).[11] Che sī chi̍t khoán bô su-iàu keng-kòe siū sìn-jīm ê tiong-iong ki-koan lâi chhù-lí siàu-ba̍k ê hē-thóng. Blockchain sī lī-ēng chē-chē chip-hêng Bitcoin nńg-thé ê node (sio-chiap tiám) sio-chiap ê tiān-náu bāng-lō͘ leh ūn-choán.[9] Bitcoin ê lâi-óng ē hiòng chit-ê bāng-lō͘ hòng-sàng.[12], hō͘ chia tī bāng-lō͘ lāi-bīn ê node thang kiám-giām siàu ê lâi-óng, kì ji̍p in kò-pia̍t ê chóng-phō͘ téng-bīn, koh kā chia chóng-phō͘ ê siàu-bo̍k hòng-sàng hō͘ pa̍t-ê node. Blockchain pún-sin sī chi̍t chióng hun-sòaⁿ sek chu-liāu khò͘, tī ta̍k-ê node lóng khǹg kui hūn blockchain ê khó͘-pih.[13] Chi̍t cho͘ hông chiap-siū ê bitcoin lâi-óng, tiō sī chi̍t-ê block, bí chi̍t tōaⁿ sî-kang to̍h sán-seng sin-ê block ka-ji̍p blockchain, jî-chhiá hiòng só͘-ū ê node hoat-pò͘. Che hō͘ bitcoin nńg-thé thang khak-tēng tang-sî ū it-tēng sò͘-liōng ê bitcoin hông chi-chhut, goân-sêng tī bô tiong-iong kàm-tok ê chêng-hêng tang-tiong hông-chí siang-têng chi-chhut (double-spending).[6]
Siàu-hāng
Bitcoin ê siàu-hāng (transaction) sī ēng chi̍t khoán kap Forth beh-kâng ê kha-pún giân-gí kì--ê.[6]:ch. 5 Lâi-óng-siàu hâm kò-pia̍t chi̍t hāng í-siōng ê ji̍p-siàu (input) kap chhut-siàu (output). Tong iōng-chiá sàng chhut Bitcoin ê sî-chūn, i ài chí-tèng beh chhut-siàu ê chū-chí kap sàng chhut ê Bitcoin sò͘-liōng. Ūi tio̍h bián-tit siang-tnêg chi-chhut, ta̍k tiâu ji̍p-siàu lóng ū tòa chí-tēng chá-chêng tī blockchain lāi-bīn chi̍t tiâu bī-chi-chhut ê chhut-siàu.[14] Bí chi̍t tiâu lâi-óng-siàu ē-tàng hâm chē tiâu chhut-siàu, só͘-í iōng-chiá thang tī chi̍t kái lâi-óng tang-tiong hiòng chē-ê chiap-siū-hong sàng chhut bitcoin. Tī ji̍p-siàu lāi-bīn ke--chhut-lâi ê chîⁿ, chiâⁿ chò lâi-óng hùi-iōng (transaction fee).[14] Che lâi-óng hùi-iōng sī bô kiông-chè ài la̍p.[14] Chóng-sī chhái-ku̍t-hong leh kéng siàu chhut-lâi chhù-lí ê sî-chūn, sī iu-sian chhōe kiáu hùi-iōng khah koân ê siàu. Hùi-iōng koan-hē tio̍h lâi-óng-siàu chiàm ê chûn-tóng tōa-sió, só͘-í tio̍h koan-hē sán-seng he lâi-óng-siàu ê ji̍p-siàu siàu-bo̍k sò͘-liōng.[6]
Só͘-iú koân
Tī blockchain lāi-bīn, Bitcoin sī teng-kì tī it-tēng ê chū-chí (address). Chū-chí ê kiàn-li̍p sī loān-sò͘ kéng chhut chi̍t chōa sai-khia só-sî (private key), jî-chhiá kè-sǹg tùi-èng ê Bitcoin chū-chí. Chiàu siat-kè sī bô hoat-tō͘ tùi chū-chí sǹg chhut sai-khia só-sî. Lēng-gōa, in-ūi só-sî ê khó-lêng sò͘-liōng siuⁿ tōa, chiàu lí-sióng mā bô hoat-tō͘ sǹg chhut í-keng teh sú-iōng ê sai-khia só-sî/chū-chí ê phòe-tùi. Nā beh chi-chhut Bitcoin, só͘-iú-chiá ài chai-iáⁿ ka-tī ê sai-khia só-sî jî-chhiá kā siàu-hāng chò sò͘-ūi chhiam-miâ. Tī gōa-kháu bāng-lō͘ hit pêng to̍h ēng kong-ke só-sî lâi kiám-giām chhiam-miâ.[6]:ch. 5
Chhái-ku̍t
Chia kóng ê chhái-ku̍t (mining) si̍t-chè siōng sī lī-ēng tiān-náu ê chhù-lí lêng-le̍k chò pó-chhî kì-lio̍k ê khang-khòe. Chhái-ku̍t-kang ē-tàng keng-kòe chò chit hāng khang-khòe tit tio̍h siû-kim.[15] Chhái-ku̍t-kang ê khang-khòe sī kā sin hòng-sàng ji̍p bāng-lō͘ siū kiám-giām ê lâi-óng siàu-hāng pun chò block, pó-chhî liáu blockchain ê it-tì, oân-pī, kap bē-tàng têng kái ê sèng-chit.[11] Ta̍k-ê block hâm chi̍t pit sio̍k chêng chi̍t tè block ê SHA-256 àm-bé-ha̍k hash.[11] "Blockchain" chit-ê hō-miâ ê lâi-goân to̍h sī hia sio khan-liân ê block.[6]:ch. 7[11]
Sin ê block sán-seng, ài kòa chò-kang chèng-bêng (proof-of-work), chiah thang hō kui-ê bāng-lō͘ chiap-siū.[11] Chò-kang chèng-bêng su-iàu chhái-ku̍t-kang khì chhōe chi̍t chō͘ hō chò nonce ê hō-bé.[6]:ch. 8 Chit hāng chèng-bêng ē-tàng hō͘ bāng-lō͘ kán-tan lâi kiám-giām, m̄-koh beh sán-seng sī chin hùi kang. Ài chhì-giām chē kái bô kâng ê nonce, chiah ē-tàng ta̍t kàu khùn-lân-tō͘ bo̍k-phiau (difficulty target).[6]:ch. 8 Chia kóng ê khùn-lân-tō͘ bo̍k-phiau sī tòe Bitcoin bāng-lō͘ tong-sî chhái-ku̍t lêng-le̍k lâi tiâu-chéng--ê, bo̍k-te̍k sī beh pó-chhî iok-lio̍k bí 10 hun-cheng seⁿ chi̍t-ê sin block ê sok-tō͘.[6]:ch. 8
Lêng-goân siau-hùi
Bitcoin chhái-ku̍t khang-khòe ê tiān-le̍k siau-hùi ū siū tio̍h phoe-phêng. Chiàu 2015 nî The Economist ê ko͘-sǹg, nā choân-pō͘ chhái-ku̍t-chiá lóng ēng hiān-tāi siat-pī, chóng-ha̍p ê tiān-le̍k siau-hùi khó-lêng ū 166.7 megawatt (bí tang 1.46 terawatt tiám-cheng).[16] Kàu 2017 nî-té, thong sè-kài ê bitcoin chhái-ku̍t chiàu ko͘-sǹg sī ài khai 1 kàu 4 gigawatt ê tiān-le̍k.[17] Politico pat chí-chhut hiān-taⁿ ê gîn-hâng ki-koan khai-hùi iok-lio̍k 6% ê choân-kiû tiān-le̍k, nā chún bitcoin ēng-tiān ê thêng-tō͘ pí chit chūn ka-thiam 100 pōe, i-ê siau-hùi mā ka-taⁿ choân-kiû tiān-le̍k ê 2%.[18]
