Кальци

Кальцигаар уран, хром, цези, рубиди зэрэг элементүүдийг нэгдлээс ангижруулахаас гадна гангаас хүхэр, хүчилтөрөгч зэргийг зайлуулахад хэрэглэдэг. Техникт кальцийн оксидыг шатаасан буюу түүхий шохой гэж нэрлэнэ. Түүнийг шохойн чулууг шатааж гаргаж авдаг.CaCO₃=CaO+CO₂ ∆H°=-178кЖТүүхий шохойн дээр ус хийхэд их дулаан ялгарч Ca(OH)₂ үүсдэг бөгөөд үүнийг болсон (унтраасан шохой) гэж нэрлэнэ.CaO+H₂O=Ca(OH)₂ ∆H°=-65кЖCa(OH)₂ усанд бага (20°C-д 10^-3 м³ усанд 1,56г) уусдаг. Түүний ханасан уусмалыг шохойн ус гэнэ. Болсон шохойг барилгад ихээр хэрэглэдэг. Түүний элс ба устай холимгийг шохойн уусмал гэнэ. Шохойн сүүн уусмалаар барилгын дотно гадна хана, таазыг шохойдоход агаараас нүүрсхүчлийн хийг шингээж кальцийн карбонатыг үүсгэдэг учир цагаан өнгөтөй байдаг.

Ca(OH)₂+CO₂=CaCO₃+H₂O

Барилгын дотор талын өнгөлгөө, цээж баримал, бэлэг дурсгалын зүйлс хийхэд чанар сайтай гөлтгөнийг (CaSO₄*2H₂O) ашигладаг. CaSO₄*2H₂O халаахад 1 молекул усаа алдаж альбастр CaSO₄*H₂O үүсгэдэг.Альбастр усаар зуурагдаж хатуурахдаа дараах байдалтай болно.

2[CaSO₄*0.5H₂O]+3H₂O=2[CaSO₄*2H₂O]

Монгол улсад гөлтгөнийн 8 ордод хайгуул хийгдэж байгаагаас Тарагт, Увсын Баруун цэрд, Үнэгт уулын ордыг Дархан, Хөтөлийн цемент, Сайншандын альбастрын үйлдвэрт тус тус ашиглаж байна. Байгалийн цэрд (CaCO₃; шохойн чулууны нэг төрөл)-ийг шохой, цемент, шил, саахар, резин, цаас, төмөрлөг, хиймэл шүд, шүдний оо үйлдвэрлэх, түүнийг боловсруулж бичгийн шохой хийхэд ашигладаг.😎

Кальци химийн идэвх сайн, агаарт амархан исэлдэж оксидын бүрхүүлээр бүрхэгдэнэ. Кальцийг шатаахад хурц улаавтар өнгийн дөл гаргана.

${\displaystyle 2Ca+O_{(}2)=2CaO}$ Кальци бусад исэлдүүлэгчтэй, тухайлбал галогенууд , хүхэр, фосфор эрчимтэй харилцан үйлчилнэ . Өндөр темпартурт зоттой харилцан үйлчлэлцэж нитрид нэгдлийг үүсгэнэ.

${\displaystyle 3Ca+N_{2}=Ca_{3}N_{2}}$ Энэ урвалыг хайлшнаас азотыг салгахад хэрэглэдэг. Ханасан устөрөгчтэй кальци харилцан үйлчлэлцэж гидридийг үүсгэнэ.

${\displaystyle Ca+H_{2}=CaH_{2}}$ Кальцийн гидрид болон түүний дэд бүлгийн металлын гидридүүд устай харилцан үйлчлэлцэж гидроксил ба устөрөгчийн үүсгэнэ.

${\displaystyle CaH_{2}+2HOH=Ca(OH)_{2}+2H_{2}}$ Кальци ус болон хүчлүүдтэй маш амархан харилцан үйлчлэлцэж устөрөгчийг ялгаруулна.

${\displaystyle Ca+2HOH=Ca(OH)_{2}+H_{2}}$

${\displaystyle Ca+2HCI=CaCI_{2}+H_{2}}$ Кальцийн оксид –CaO. Үйлдвэрт кальцийн оксидыг кальцийн карбонатын дулааны задралаар гарган авна.

${\displaystyle CaCO_{3}=CaO+CO_{2}}$ Кальцийн оксид (унтраагүй шохой, шатаасан шохой, түүхий шохой) суурийн оксид учир устай харилцан үйлчлэлцэж кальцийн гидроксид буюу унтраасан шохойг (болсон шохойг) үүсгэнэ.

${\displaystyle CaO+3C=CaC_{2}+CO}$ Кальцийн карбидыг ацетленийг гарган авахад өргөн хэрэглэнэ .

Кальцийн гидроксид –Ca(OH)_2 Кальцийн гидроксид хүчтэй суурь юм. 1 л усанд 1,56 г кальцийн гидроксид уусгана. Кальцийн гидроксидын ханасан уусмалыг шохойн ус гэж нэрлэдэг. Кальцийн гидроксидыг барилгын үйлдвэрлд өргөн ашигладаг. Техникт кальцийн гидроксидыг унтраасан шохой гэж нэрлэдэг. Унтраасан шохойн элс устай хольсон холимгийг барилгын буюу шохойн уусмал гэнэ. Үүнийг барилгад хэрэглэдэг.

Кальцийн карбонат -CaCO_3 Энэ нэгдэл байгаль дээр хамгийн их тархсан нэгдэл юм. Усанд уусдаггүй. Шохойн ус агаарт байхад нүүрсхүчлийн хийг шингээн авч кальцийн карбонатыг үүсгэснээр булингартана.

${\displaystyle Ca(OH)_{2}+CO_{2}=CaCO_{3}+H_{2}O}$

Кальцийн карбонатыг кальцийн оксид гарган авахад өргөн хэрэглэдэг.

Кальцийн гидрид

Кальцийн гидрид давс маягийн бодис бөгөөд усанд эрчимтэй харилцан үйлчлэлцэж устөрөгчийг ялгаруулна. ${\displaystyle CaH_{2}+2H_{2}=Ca(OH)_{2}+2H_{(}2)}$ Кальцийн гидридийг устөрөгч гарган авахад ч хэрэглэж болдог. Мөн түүнийг хатаагч, ялангуяа талст гидратуудаас усыг нь татуулан авахад хэрэглэдэг.

Кальцийн чухал давсууд

Кальцийн давсуудаас сульфат , фосфат ,хлоридууд , карбонатууд ач холбогдолтой байдаг. Кальцийн уусмалд илрүүлж танихын тулд аммоны оксалат (NH_4 )_2 C_2 O_4-г хэрэглэдэг

${\displaystyle Ca^{(}+2)+C_{2}O_{4}^{(}-2)=CaC_{2}O_{4}}$

Энд үүссэн цагаан талст тунадас эрдсийн хүчлүүдэд уусах ба цуугийн хүчилд уусдаггүй .

${\displaystyle CaC_{2}O_{4}+2HCI=H_{2}C_{2}O_{4}+CaCI_{2}}$

${\displaystyle CaC_{2}O_{4}+2H^{+}=H_{2}C_{2}O_{4}+Ca^{+}}$

Энэ хурган чихний хүчил цууны хүчлээс илүү хүчтэй хүчил байдагтай холбоотой.

Кальцийн физик шинж

Кальци нь хөнгөн (d=1,55г/см^3), хатуу металл, кальцийг зүсэхэд шинээр үүссэн хэсгийн гадаргуу нь цагаавтар саарал өнгөтэй, хайлах буцлах темпартур газрын шүлтийн металлынхаас их. Кальци нь давтагдах сунгагдах шинж чанартай. Кальци агаарт исэлддэг тул түүнийг битүү саванд их төлөв керосинд дотор хадгална. Нягт 5-тай тэнциүү ба доош бол хөнгөн, бага бол хүнд, ангижруулагч шинжтэй. Кальцийн нэгдлүүдээс байгальд өргөн тархсан нэгдэл нь: гантиг, шохойн чулуу, гөлтгөнө CaSO_4∙2H_2 зэрэг болно. Кальци нь Ca_3 (PO_4 )_2 байдлаар фосфорит, апатит, амьтны эс зэрэгт агуулагдаж байдаг. Үйлдвэрт 6 жингийн хлорид (Ж.Х ) кальцийн хлоридыг 1 ж.х кальцийн фторидтой хольж хайлмагаас нь электролизоор кальцийг гарган авдаг. Кальцийн фторидыг кальцийг хлоридын хайлах темпартурыг багасгах зорилгоор нэмж өгдөг.

Амжилт хүсье❤️‍🔥

Wiktionary: Кальци – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Calcium – Викимедиа дуу дүрсний сан

• Calcium Calculator