Экацыд
Экацыд (грэч. oikos — дом і лац. cadere — забіваць) апісвае масавае знішчэнне прыроды людзьмі[1]. Экацыд пагражае ўсім чалавечым папуляцыям, якія залежаць ад прыродных рэсурсаў для падтрымання экасістэм і забеспячэння іх здольнасці падтрымліваць будучыя пакаленні[2][3][4]. Група незалежных экспертаў па юрыдычным вызначэнні экацыду апісвае яго як «незаконныя або бессэнсоўныя дзеянні, учыненыя з усведамленнем таго, што існуе значная верагоднасць сур’ёзнай і шырока распаўсюджанай або доўгатэрміновай шкоды навакольнаму асяроддзю ў выніку гэтых дзеянняў»[5][6].
Часта цытаваныя прыклады экацыду ўключаюць высечку лясоў падчас вайны ў В’етнаме, разбурэнне навакольнага асяроддзя падчас расійскага ўварвання ва Украіну, высечку лясоў у Інданезіі і трапічных лясах Амазонкі, забруджванне нафтай у дэльце Нігера і Чарнобыльскую катастрофу. Тэрмін быў папулярызаваны Улафам Пальмэ, калі ён абвінаваціў Злучаныя Штаты ў экацыдзе на Канферэнцыі ААН па навакольным асяроддзі чалавека ў 1972 годзе[7][8].
У цяперашні час не існуе міжнароднай правапрымяняльнай практыкі датычна экацыду, якая дзейнічае ў мірны час, паняцце экацыд датычна толькі злачынстваў ваеннага часу, на якія распаўсюджваецца дзеянне Рымскага статуту[3][9]. Першапачаткова планавалася, што тэрмін будзе ўключаны як пятае злачынства ў Рымскі статут і падтрыманы многімі дзяржавамі, але быў выдалены з-за пярэчанняў Вялікабрытаніі, Францыі і Злучаных Штатаў Амерыкі . Экацыд уключаны нацыянальным законам у некалькіх краінах, у многіх іншых абмяркоўваецца ўкараненне закона, у тым ліку ў Еўрапейскім Саюзе[10]. Stop Ecocide International і іншыя працуюць над тым, каб замацаваць экацыд у Рымскім статуце, зрабіўшы яго як часткай міжнароднага права, так і нацыянальнага заканадаўства дзяржаў-членаў[9][11][3].
Некалькі сусветных лідараў, эколагаў і навукоўцаў публічна падтрымалі прызнанне экацыду міжнародным злачынствам, у тым ліку Папа Францыск, Антоніу Гутэрыш, Грэта Тунберг, Наомі Матаафа, Эманюэль Макрон, Джэйн Гудал і Пол Макартні[12][13]. Некалькі краін таксама падтрымалі прапанову, у тым ліку Фіджы, Ніуэ, Саламонавы Астравы, Тувалу, Тонга і Вануату[14].
Экацыд з’яўляецца агульнай тэмай у фантастыцы, у тым ліку ў многіх фільмах і кнігах, дзеянне якіх адбываецца ў свеце пасля экацыду, у тым ліку; Бягун па лязе, Mad Max, ВАЛЛ-І, Інтэрстэлар, Threads і Soylent Green.
Аспекты экацыду
Група незалежных экспертаў для прававога вызначэння экацыду, скліканая Stop Ecocide Foundation, апісвае яго як «незаконныя або бессэнсоўныя дзеянні, учыненыя з усведамленнем таго, што існуе значная верагоднасць сур’ёзнай і шырока распаўсюджанай або доўгатэрміновай шкоды навакольнаму асяроддзю, выкліканай гэтымі дзеяннямі»[5][6].
Генацыд
Экацыд можа пагражаць культурнаму і фізічнаму існаванню людзей, і некалькі даследаванняў паказалі, што экацыд мае прыкметы генацыду[15]. Знішчэнне прыроднага асяроддзя можа прывесці да культурнага генацыду, не даючы людзям прытрымлівацца традыцыйнага ладу жыцця. [15] Асабліва гэта тычыцца карэнных жыхароў . [16] Экацыд у выніку змены клімату і здабычы рэсурсаў можа стаць галоўным рухавіком генацыду ва ўсім свеце. [15] Некаторыя навукоўцы карэннага насельніцтва сцвярджаюць, што экацыд і генацыд непадзельныя. [17]
Галоўнае разуменне генацыду (як гэта вызначана Арганізацыяй Аб’яднаных Нацый) абмяжоўвае генацыд дзеяннямі, учыненымі супраць целаў асобных людзей. Некаторыя даследчыкі генацыду сцвярджаюць, што такая сістэма правоў чалавека аказвае мядзведжую паслугу каланізаваным карэнным жыхарам, якія перажылі сацыяльную смерць са стратай адносінаў да сваёй зямлі, але не заўсёды былі забітыя ў працэсе каланізацыі[17].
Змена клімату і масавае выміранне
Масавае выміранне відаў, якое працягваецца, было названа экацыдам[18]. Амерыканскі тэарэтык навакольнага асяроддзя Патрык Хосэй сцвярджае, што сучасная індустрыяльная цывілізацыя з’яўляецца экацыднай[19]/
Змена клімату можа прывесці да экацыду. Напрыклад, закісленне акіяна і пацяпленне наносяць шкоду каралавым рыфам[20][21], хоць экацыд каралавых рыфаў таксама тлумачыцца прычынамі, не звязанымі са змяненнем клімату[22].
Крыміналізацыя экацыду ў адпаведнасці з Рымскім статутам была прапанавана як стрымліваючы фактар для карпарацый, адказных за змяненне клімату[21], хоць іншыя сцвярджаюць, што крыміналізацыя экацыду не ліквідуе асноўныя прычыны кліматычнага крызісу[23].
Намер
Экацыд можа адбывацца як з намерам, так і без яго. Юрыст па навакольным асяроддзі Полі Хігінс адрознівала экацыд, які падлягае ўстанаўленню, і экацыд, які не падлягае ўстанаўленню, прычым першы мае ясную чалавечую прычыну, а другі — не. Прыкладам неўстаноўленага экацыду з’яўляецца разбурэнне ў выніку экстрэмальных пагодных з’яў, звязаных са змяненнем клімату[17].
Артур Вестынг абмяркоўваў элемент намеру ў дачыненні да экацыду, заяўляючы, што «намер можа быць не толькі немагчыма ўсталяваць без прызнання, але, я лічу, ён па сутнасці не мае значэння»[24][15].
Прыклады экацыду
У той час як экацыд прызнаны злачынствам у невялікай колькасці краін, многія прыклады разбурэння навакольнага асяроддзя былі апісаны як экацыд навукоўцамі, журналістамі, палітыкамі і іншымі.
Вайна ў В’етнаме
Адным з самых супярэчлівых аспектаў ваенных дзеянняў ЗША ў Паўднёва-Усходняй Азіі было шырокае выкарыстанне хімічных дэфаліянтаў у перыяд з 1961 па 1971 год. 20 мільёнаў галонаў таксічных гербіцыдаў (напрыклад, агент «Оранж») былі распылены ЗША на 6 мільёнаў акраў лясоў і пасеваў Паветранымі сіламі ЗША. Іх выкарыстоўвалі для выдалення лісця на вялікіх участках сельскай мясцовасці, каб В’етконг не мог схаваць зброю і лагеры пад лісцевым покрывам, а таксама пазбавіць іх ежы. Дэфаліяцыя таксама выкарыстоўвалася для ачысткі адчувальных тэрыторый, уключаючы перыметры базы і магчымыя месцы засад уздоўж дарог і каналаў. Больш за 20 % лясоў Паўднёвага В’етнама і 3,2 % апрацоўваных зямель былі апырсканы як мінімум адзін раз. 90 % выкарыстання гербіцыдаў было накіравана на дэфаліяцыю лясоў. Хімічныя рэчывы, якія выкарыстоўваліся, працягваюць змяняць ландшафт, выклікаць хваробы і прыроджаныя дэфекты і атручваць харчовы ланцуг[25][26]. Афіцыйныя ваенныя запісы ЗША ўключаюць лічбы, якія паказваюць знішчэнне 20 % джунгляў Паўднёвага В’етнама і 20-36 % (з іншымі лічбамі, якія паведамляюць пра 20-50 %) мангравых лясоў. Шведскі прэм’ер-міністр Улаф Пальмэ, юрысты, гісторыкі і іншыя навукоўцы ахарактарызавалі разбурэнне навакольнага асяродзьдзя, выкліканае гэтай дэфаліяцыяй, як экацыд[27][28][29][30].
Расійскае ўварванне ва Украіну
Паводле папярэдняй ацэнкі, вайна нанесла навакольнаму асяроддзю абедзвюх тэрыторый прынамсі 51 мільярд долараў шкоды. Паводле справаздачы Ельскай школы аховы навакольнага асяроддзя, каля 687 000 тон нафтахімічных рэчываў згарэла ў выніку абстрэлаў, у той час як амаль 1600 тон забруджвальных рэчываў выцекла ў вадаёмы. Небяспечныя хімічныя рэчывы забрудзілі каля 70 гектараў глебы і, верагодна, зрабілі часова немагчымай сельскагаспадарчую дзейнасць[31]. Каля 30 % тэрыторый Украіны цяпер усеяна выбухоўкай і пашкоджана больш за 2,4 мільёна гектараў лесу[32].
Паводле міратворчай арганізацыі PAX, якая базуецца ў Нідэрландах, «наўмысны ўдар Расіі па прамысловай і энергетычнай інфраструктуры» прывёў да «сур’ёзнага» забруджвання, а выкарыстанне выбуховай зброі пакінула «мільёны тон» забруджанага смецця ў гарадах і пасёлках[33]. У пачатку чэрвеня 2023 года Кахоўская плаціна, якая знаходзілася пад расійскай акупацыяй, была пашкоджана, што прывяло да паводкі і выклікала папярэджанні аб «экалагічнай катастрофе»[34].
Урад Украіны, міжнародныя назіральнікі і журналісты ахарактарызавалі шкоду як экацыд[35] [36]. Урад Украіны расследуе больш за 200 ваенных злачынстваў супраць навакольнага асяроддзя і 15 выпадкаў экацыду (злачынства ва Украіне) [37][38][39]. Зяленскі і генеральны пракурор Украіны Андрэй Косцінсустрэліся з вядомымі еўрапейскімі дзеячамі (Марго Вальстрэм, Хейдзі Хаутала, Мэры Робінсан і Грэта Тунберг), каб абмеркаваць шкоду навакольнаму асяроддзю і спосабы яе пераследу[40][41].
Высечка лясоў у Інданезіі
Інданезія мае адзін з самых хуткіх у свеце тэмп высечкі лясоў[42]. У 2020 годзе лясы пакрывалі прыкладна 49,1 % тэрыторыі краіны[43], у параўнанні з 87 % у 1950 годзе[44]. З 1970-х гадоў вытворчасць бярвення, розныя плантацыі і сельская гаспадарка былі прычынай значнай часткі высечкі лясоў у Інданезіі[44]. Зусім нядаўна яна была абумоўлена прамысловасцю пальмавага алею[45], якую крытыкавалі за ўздзеянне на навакольнае асяроддзе і выцясненне мясцовых суполак[42][46]. Шырокая высечка лясоў (і іншае разбурэнне навакольнага асяроддзя) у Інданезіі часта апісваецца навукоўцамі як экацыд[47][48][49][50]. Гэтая сітуацыя зрабіла Інданезію найбуйнейшым у свеце вытворцам выкідаў парніковых газаў з лясоў[51]. Гэта таксама пагражае выжыванню карэнных і эндэмічных відаў. Міжнародны саюз аховы прыроды (МСАП) вызначыў 140 відаў жывёл, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення, а 15 — як крытычна знікаючыя, у тым ліку Leucopsar rothschildi, Pongo abelii[52] і Rhinoceros sondaicus.
Чарнобыльская катастрофа
Пасля катастрофы 4 квадратныя кіламетры хваёвага лесу, які знаходзіўся непасрэдна з наветранага боку ад рэактара набылі чырванавата-карычневы колер і загінулі, атрымаўшы назву «Руды лес»[53]. Некаторыя жывёлы ў найбольш пацярпелых раёнах таксама загінулі або перасталі размнажацца. Юрысты, навукоўцы і журналісты называюць катастрофу прыкладам экацыду[54][55][56].
Забруджванне нафтай у дэльце Нігера
Наступствы разведкі нафты ў далікатным рэгіёне дэльты Нігера для суполак і навакольнага асяроддзя былі велізарнымі. Мясцовае карэннае насельніцтва амаль не палепшыла свой узровень жыцця, наносячы сур’ёзную шкоду свайму прыроднаму асяроддзю. Некаторыя з небяспечных пашкоджанняў экасістэмы ў выніку разведкі нафты і газу прадстаўляюць небяспеку для жыцця, уключаючы забруджванне паветра, забруджванне вады, шумавое забруджванне і г.д. Уплыў на водную флору і фаўну, здароўе чалавека таксама прыводзіць да высечкі лясоў. Па дадзеных федэральнага ўрада Нігерыі, у перыяд з 1970 па 2000 год адбылося больш за 7000 разліваў нафты. Было падлічана, што ачыстка рэгіёну, уключаючы поўнае аднаўленне балот, ручаёў, рыбалоўных угоддзяў і мангравых зараснікаў, можа заняць 25 гадоў [57]. Дэльта Нігера — адзін з самых забруджаных рэгіёнаў свету[58][59]. Моцнае забруджванне паветра, зямлі і вады таксічнымі забруджвальнікамі часта выкарыстоўваецца ў якасці прыкладу экацыду[60][61][62][63].
Высечка трапічных лясоў Амазоніі
.jpg)
Групы карэннага насельніцтва, праваабарончыя групы, палітыкі, навукоўцы і журналісты шырока апісваюць шкоду, нанесеную Амазоніі, экацыдам і генацыдам[64][65][66][67]. Правадыры карэнных народаў і праваабарончыя арганізацыі накіравалі ў Міжнародны крымінальны суд скаргу па артыкуле 15 супраць Жаіра Балсанару за злачынствы супраць чалавечнасці і генацыд за прычыненне шкоды карэнным жыхарам і знішчэнне Амазоніі[68][69][70] Яшчэ адна скарга была абвешчана правадырамі карэннага насельніцтва за экацыд[71].
Міжнароднае права
Не існуе міжнароднага права супраць экацыду, якое прымяняецца ў мірны час, але Рымскі статут прызнае яго злачынствам
 | Наўмысна здзейсніць атаку, ведаючы, што такая атака прывядзе да выпадковай гібелі людзей або раненняў грамадзянскіх асоб або пашкоджання грамадзянскіх аб'ектаў або шырока распаўсюджанай, доўгатэрміновай і сур'ёзнай шкоды прыроднаму асяроддзю, якая будзе відавочна празмернай у адносінах да канкрэтных і прамых чаканых агульных ваенных пераваг.[72] |  |
Камісія міжнароднага права ААН (ILC) разглядала магчымасць уключэння злачынства экацыду ў Праект кодэкса злачынстваў супраць міру і бяспекі чалавецтва, дакумент, які пазней стаў Рымскім статутам. Артыкул 26 (злачынства супраць навакольнага асяроддзя) быў публічна падтрыманы 19 краінамі ў Юрыдычным камітэце, але быў выдалены з-за супраціўлення з боку Нідэрландаў, Вялікабрытаніі і Злучаных Штатаў Амерыкі[73][74].
У 1977 годзе Арганізацыя Аб'яднаных Нацый прыняла Канвенцыю аб забароне ваеннага або любога іншага варожага выкарыстання метадаў змянення навакольнага асяроддзя[75]. Артыкул I гэтай Канвенцыі абвяшчае: «Кожная дзяржава-ўдзельніца гэтай Канвенцыі абавязваецца не ўдзельнічаць у ваенным або любым іншым варожым выкарыстанні метадаў змянення навакольнага асяроддзя, якія маюць шырока распаўсюджаныя, працяглыя або сур’ёзныя наступствы ў якасці сродкаў разбурэння, пашкоджання або прычынення шкоды любой іншай дзяржаве-ўдзельніцы». Няма вызначэння тэрмінаў «шырока распаўсюджаная, працяглая або сур’ёзная».
Намаганні па пашырэнні міжнароднага права экацыду
З намаганнямі ўвесці крымінальную адказнасць за экацыд актывісты спрабавалі ўключыць гэтае злачынства ў лік тых, якія пераследуюцца Міжнародным крымінальным судом, заснаваным Рымскім статутам. Гэтыя злачынствы ўключаюць генацыд, злачынствы супраць чалавечнасці, ваенныя злачынствы і злачынствы агрэсіі[76].
У 2010 годзе юрыст-эколаг Полі Хігінс падала прапанову ў Камісію міжнароднага права Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, якая вызначала экацыд як:
Шырокая шкода, знішчэнне або страта экасістэм дадзенай тэрыторыі з-за дзеяння чалавека або па іншых прычынах да такой ступені, што мірнае карыстанне жыхарамі гэтай тэрыторыі было сур’ёзна паменшана[77][78][79].
Гэта вызначэнне ўключае шкоду, прычыненую прыватнымі асобамі, карпарацыямі і/або дзяржавай. Гэта таксама ўключае разбурэнне навакольнага асяроддзя па «іншых прычынах» (г. зн. шкоду, якая неабавязкова прычынена дзейнасцю чалавека). Мэта складалася ў тым, каб стварыць абавязак паклапаціцца аб змякчэнні або прадухіленні стыхійных бедстваў, а таксама ўвесці крымінальную адказнасць за экацыд, выкліканы чалавекам[80]. Прапанова яшчэ не прынята Арганізацыяй Аб’яднаных Нацый[81].
22 студзеня 2013 года камітэт з адзінаццаці грамадзян з дзевяці краін ЕС распачаў « Еўрапейскую грамадзянскую ініцыятыву (ECI) па спыненні экацыду ў Еўропе»[82]. Ініцыятыва накіравана на крыміналізацыю экацыду і інвестыцый у дзейнасць, якая выклікае экацыд, а таксама на адмову ў доступе на рынак ЕС для прадуктаў, атрыманых у выніку экацыднай дзейнасці. Першыя подпісы публічна паставілі тры дэпутаты Еўрапарламента — Кіт Тэйлар, Ева Жалі і Джо Лейнен[83]. Ініцыятыва не сабрала неабходны мільён подпісаў, але абмяркоўвалася ў Еўрапарламенце[84].
У снежні 2019 года на 18-й сесіі Асамблеі дзяржаў-удзельніц Рымскага статута Міжнароднага крымінальнага суда Вануату і Мальдывы заклікалі дадаць у Статут экацыд[6] [85][86].
У чэрвені 2021 года міжнародная група юрыстаў прадставіла вызначэнне экацыду і прапанавала праект папраўкі да Рымскага статута, які прадугледжвае ўключэнне экацыду ў лік міжнародных злачынстваў, якія пераследуюцца ў адпаведнасці са Статутам[87][6][88][89][90]. У групу ўваходзілі члены з Вялікабрытаніі, Сенегала, ЗША, Францыі, Эквадора, Бангладэш, Сьера-Леонэ, Самоа і Нарвегіі[91], і іх прапанаванае вызначэнне наступнае:
Для мэт гэтага Статута «экацыд» азначае незаконныя або бессэнсоўныя дзеянні, учыненыя з усведамленнем таго, што існуе значная верагоднасць сур’ёзнай і шырока распаўсюджанай або доўгатэрміновай шкоды навакольнаму асяроддзю ў выніку гэтых дзеянняў[92].
Вядомыя прыхільнікі
Многія вядомыя людзі публічна падтрымалі намер прызнаць экацыд злачынствам у Міжнародным крымінальным судзе.
Папа Францыск у сваім звароце да Міжнароднай асацыяцыі крымінальнага права адзначыў, што «пад „экацыдам“ мы павінны разумець страту, пашкоджанне і разбурэнне экасістэм пэўнай тэрыторыі, так што карыстанне імі жыхароў было або можа быць сур’ёзна закранута. Гэта пятая катэгорыя злачынстваў супраць міру, якія павінны быць прызнаныя такімі міжнароднай супольнасцю». Ён таксама заявіў, што да каталіцкага вучэння трэба дадаць «грахі супраць экалогіі»[93][94][95].
Генеральны сакратар Арганізацыі Аб’яднаных Нацый Антоніу Гутэрыш заявіў, што «вельмі пажадана» ўключыць экацыд у лік злачынстваў у Міжнародным крымінальным судзе[96][97][98].
Эколаг Джэйн Гудал падтрымала намер зрабіць экацыд міжнародным злачынствам: «Канцэпцыя экацыду даўно наспела. Гэта можа прывесці да важных змен у тым, як людзі ўспрымаюць і рэагуюць на цяперашні экалагічны крызіс»[99][100][101].
Грэта Тунберг, Луіза Нойбаўэр, Ануна дэ Вевер і Адэлаіда Карлье ў адкрытым лісце запатрабавалі, каб усе лідары Еўрапейскага Саюза і кіраўнікі дзяржаў «сутыкнуліся з надзвычайнай сітуацыяй» і «выступілі за тое, каб прызнаць экацыд міжнародным злачынствам у Міжнародным крымінальным судзе»[102][103]. Прэм’ер-міністр Швецыі Улаф Пальмэ на Канферэнцыі ААН па навакольным асяроддзі ў 1972 годзе назваў шкоду, прычыненую дэфаліянтам Agent Orange падчас вайны ў В’етнаме, экацыдам і заклікаў абвясціць гэта міжнародным злачынствам[104].
Stop Ecocide International
Stop Ecocide International (SEI) — гэта арганізацыя, якая выступае за ўнясенне змяненняў у Рымскі статут Міжнароднага крымінальнага суда, каб уключыць злачынства экацыду. Яна працуе з урадамі, палітыкамі, дыпламатамі і шырокім грамадствам. Арганізацыя мае філіялы або асацыяваныя групы амаль у 50 краінах[105][106]. Даччыная арганізацыя SEI, Stop Ecocide Foundation, склікала незалежную экспертную групу для прававога вызначэння экацыду[107][108].
Гісторыя
1970-я гады
Канцэпцыя экацыду ўзнікла ў 1970-х гадах пасля таго, як Злучаныя Штаты спустошылі навакольнае асяроддзе ў В’етнаме з дапамогай агента Orange падчас вайны ў В’етнаме[109][110]. Упершыню слова было запісана на канферэнцыі па вайне і нацыянальнай адказнасці ў Вашынгтоне, дзе амерыканскі біёлаг і біяэтык Артур Галстан прапанаваў новае міжнароднае пагадненне аб забароне экацыду[111][112].
У 1972 годзе на Стакгольмскай канферэнцыі Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па навакольным асяроддзі чалавека прэм’ер-міністр Швецыі Улаф Пальмэ назваў вайну ў В’етнаме экацыдам[113]. Іншыя, у тым ліку Індзіра Гандзі з Індыі і Тан Кэ, кіраўнік кітайскай дэлегацыі, таксама асудзілі вайну з пункту гледжання чалавека і навакольнага асяроддзя, заклікаючы прызнаць экацыд міжнародным злачынствам[114][115]. На канферэнцыі была створана рабочая група па злачынствах супраць навакольнага асяроддзя, а ў 1973 годзе ў ААН быў прадстаўлены праект канвенцыі аб экацыдзе[116]. Гэтая канвенцыя заклікала да дагавора, які б вызначаў і асуджаў экацыд як міжнароднае ваеннае злачынства, прызнаючы, што «чалавек свядома і несвядома нанёс непапраўную шкоду навакольнаму асяроддзю ў ваенны і мірны час»[117].
Штогоднік ILC 1978 «Праект артыкулаў аб адказнасці дзяржавы і міжнародным злачынстве» ўтрымліваў: «міжнароднае злачынства (якое) можа быць вынікам, у прыватнасці, наступнага: (d) сур’ёзнага парушэння міжнароднага абавязацельства, істотнага значэння для абароны і захавання навакольнага асяроддзя чалавека, такіх як тыя, якія забараняюць масавае забруджванне атмасферы або мораў»[118]. Сярод прыхільнікаў, якія выказаліся на карысць злачынства экацыду, былі Румынія, Святы Прастол[119], Аўстрыя, Польшча, Руанда, Конга і Аман[119].
1980-я гады
Даклад Уітакера па па замове Падкамісіі па заахвочванні і абароне правоў чалавека па прадухіленні і пакаранні генацыду быў падрыхтаваны тагачасным спецыяльным дакладчыкам Бенджамінам Уітакерам[120]. У дакладзе быў урывак са словамі
Некаторыя члены Падкамісіі, аднак, прапанавалі пашырыць азначэнне генацыду, каб уключыць культурны генацыд або «этнацыд», а таксама «экацыд»: негатыўныя змены, часта непапраўныя, у навакольным асяроддзі — напрыклад, праз ядзерныя выбухі, хімічную зброю, сур’ёзнае забруджванне і кіслотныя дажджы або знішчэнне трапічных лясоў — якія пагражаюць існаванню ўсяго насельніцтва, наўмысна або па злачыннай халатнасці[121].
Абмеркаванне міжнародных злачынстваў працягнулася ў Камісіі міжнароднага права ў 1987 годзе, дзе было прапанавана ў «спіс міжнародных злачынстваў уключыў „экацыд“, як адлюстраванне неабходнасці абароны і захавання навакольнага асяроддзя, а таксама выкарыстання ядзернай зброі, зброі каланіялізму, апартэіду, эканамічнай агрэсіі і наёмніцтва»[122].
1990-я гады
У 1996 годзе канадска-аўстралійскі юрыст Марк Грэй апублікаваў сваю прапанову аб міжнародным злачынстве экацыду, заснаваную на міжнародным праве навакольнага асяроддзя і правах чалавека. Ён прадэманстраваў, што дзяржавы і, магчыма, асобныя асобы і арганізацыі, наносячы або дазваляючы шкоду прыроднаму асяроддзю ў масавых маштабах, парушаюць абавязак клапатлівага стаўлення да чалавецтва ў цэлым. Ён прапанаваў, каб такія парушэнні, калі яны былі наўмыснымі, неабдуманымі або па неасцярожнасці, кваліфікаваліся як экацыд, калі яны пацягнулі за сабой сур’ёзную і вялікую або працяглую экалагічную шкоду; міжнародныя наступствы; і адкіды[110].
2010-я гады
У 2011 годзе кампанія Hamilton Group распрацавала макет Закона аб экацыдзе, а затым апрабавала яго праз імітацыйны суд у Вярхоўным судзе Вялікабрытаніі[123].
У 2012 годзе ўрадам была разаслана канцэпцыя закона аб экацыдзе[124]. У чэрвені 2012 года ідэя прызнаць экацыд злачынствам была прадстаўлена заканадаўцам і суддзям з усяго свету на Сусветным кангрэсе па кіраванні правасуддзем і праве для экалагічнай устойлівасці[125][126][127], які прайшоў у Мангарацібе перад Самітам Зямлі ў Рыа. На Сусветным кангрэсе моладзі ў Рыа-дэ-Жанэйра ў чэрвені 2012 года ўключэнне экацыду ў лік міжнародных злачынстваў было прызнана адным з дваццаці лепшых рашэнняў для дасягнення ўстойлівага развіцця[128].
У кастрычніку 2012 года ў Рыме адбылася міжнародная канферэнцыя Environmental Crime: Current and Emerging Threats[129] арганізаваная Міжрэгіянальным Навукова-даследчым інстытутам ААН па праблемах злачыннасці і правасуддзя (UNICRI) у супрацоўніцтве з Праграмай ААН па навакольным асяроддзі (UNEP) і Міністэрствам аховы навакольнага асяроддзя Італіі. Канферэнцыя прызнала, што экалагічныя злачынствы з’яўляюцца важнай новай формай транснацыянальнай арганізаванай злачыннасці, якая патрабуе больш жорсткага рэагавання. Адным з вынікаў стала тое, што UNEP і UNICRI узначалілі даследаванне вызначэння экалагічнага злачынства і належным чынам разгледзелі пытанне аб тым, каб экацыд стаў міжнародным злачынствам[130].
У маі 2017 года масавы грамадзянскі рух «Скончыць з экацыдам на Зямлі» апублікаваў прапанову, якая ахоплівае юрысдыкцыю, матэрыяльнае крымінальнае права, працэсуальныя працэдуры, дэкларацыйныя рашэнні, кампенсацыю і палажэнні аб індывідуальных або карпаратыўных штрафах у рамках існуючага Рымскага статута[131][132]
У лістападзе 2019 г. Папа Францыск, звяртаючыся да Міжнароднай асацыяцыі крымінальнага права (AIDP), заклікаў міжнародную супольнасць прызнаць экацыд «пятай катэгорыяй злачынстваў супраць міру»[133].
У ліпені 2019 года група з 24 навукоўцаў заклікала прызнаць экацыд, здзейснены ў раёнах канфлікту, ваенным злачынствам[109].
2020-я гады
У канцы лістапада 2020 года група юрыстаў-міжнароднікаў, сабраная Stop Ecocide International пад старшынствам брытанскага прафесара права Філіпа Сэндса і сенегальскага юрыста Дыёр Фол Соу, пачала распрацоўваць прапанаваны закон, які крыміналізуе экацыд[134][135].
У маі 2021 года Еўрапарламент прыняў 2 даклады, якія спрыяюць прызнанню экацыду злачынствам[136].
У мэтах забеспячэння выканання правілаў ЕС і павышэння даверу грамадзян да іх, а таксама больш эфектыўнага прадухілення і ліквідацыі шкоды навакольнаму асяроддзю, парламент патрабуе ўдасканалення Дырэктывы аб экалагічнай адказнасці (ELD) і Дырэктывы аб экалагічных злачынствах (ECD)[137].
Таксама ў маі 2021 года 179 членаў Міжпарламенцкага саюза (МПС) прынялі амаль аднагалосную рэзалюцыю, у якой прапаноўваюць парламентам-членам прызнаць экацыд злачынствам.
Урады некаторых астраўных дзяржаў, якім пагражае змяненне клімату (Фіджы, Ніуэ, Саламонавы Астравы, Тувалу, Тонга і Вануату), выступілі з «Заклікам Порт-Віла да справядлівага пераходу да Ціхага акіяна, свабоднага ад выкапнёвага паліва», заклікаючы да фазы адмовы ад выкапнёвага паліва і «хуткі і справядлівы пераход» да аднаўляльных крыніц энергіі і ўмацаванне экалагічнага заканадаўства, уключаючы ўвядзенне злачынства экацыду[138][139].
Нацыянальнае права
Дзесяць краін кадыфікавалі экацыд як злачынства ў сваіх межах у мірны час. Гэтыя краіны прытрымліваліся фармулёўкі артыкула 26 праекта Камісіі міжнароднага права (ILC), у якім гаворыцца аб наўмысным прычыненні «шырокага, доўгатэрміновага і сур’ёзнага ўрону прыроднаму асяроддзю» ў кантэксце вайны — маючы на ўвазе, што артыкул 26 быў выдалены з канчатковага праекта, перададзенага ў Рымскі статут Міжнароднага крымінальнага суда ў 1996 годзе[140]. Ніводная з краін не ўстанавіла працэдуры вымярэння «намеру».
Краіны з унутранымі законамі аб экацыдзе: Францыя (2021), Грузія (1999), Арменія (2003), Украіна (2001), Беларусь (1999), Эквадор (2008; 2014), Казахстан (1997), Кыргызстан (1997), Малдова (2002), Расія (1996), Таджыкістан (1998), Узбекістан (1994), В'етнам (1990).
Францыя
У 2021 годзе Нацыянальная асамблея Францыі ўхваліла стварэнне злачынства «экацыд» у рамках комплексу мер, накіраваных на ахову навакольнага асяроддзя і барацьбу са змяненнем клімату[141]. Злачынцам пагражае да 10 гадоў пазбаўлення волі і штраф у памеры 4,5 мільёна еўра (5,4 мільёна долараў)[142].