Bigarren Mundu Gerraren kronologia (1939)
Wikimediako zerrenda artikulua
1939ko Bigarren Mundu Gerraren kronologia da hau, 1939ko irailaren 1ean gerra hasi zenetik. 1939ko irailaren 1a baino lehenagoko gertaeretarako, ikus Bigarren Mundu Gerraren aurreko gertaeren kronologia.
.jpg)
1939ko irailaren 1ean Alemania naziak Polonia inbaditu zuen eta Britainia Handik eta Frantziak gerra deklaratu zioten Alemaniari bi egun geroago. Hori izan zen Bigarren Mundu Gerraren hasiera. Gerra-adierazpenaren ondoren, Mendebaldeko Europan oso liskar militar gutxi izan ziren hasieran, lurrez edo airez, eta aldiari "Txantxa-gerra" deitu zioten. Ekialdeko Europan, ordea, abuztuaren 23an sinatutako Sobietar Batasunaren eta Alemania naziaren arteko akordioak bidea ireki zion irailean Poloniako ekialdeko Sobietar Batasunaren inbasioari, eta bi inbaditzaileen artean banatu zen herrialdea hilaren bukaera baino lehen. Sobietar Batasunak eraso militar berri bati ekin zion, eta Finlandia inbaditu zuen azaroaren amaieran.
Iraila
- Irailaren 1
- Txinako Errepublika eta Japoniar Inperioa Bigarren Txina-Japonia Gerraren hirugarren urtearen hasieran daude. Gerraren garai honi "Bigarren Garaia" deitu ohi zaio, 1938ko udazkenean Wuhango gudua gertatu eta hiria erori zenean hasi zena eta 1941ean Pearl Harborko erasoarekin amaitu zena. Gatazka Bigarren Mundu Gerraren zati bilakatu zen Japonia Ardatzeko potentziekin bat egin zuenean eta Txina Aliatuekin.[1]
- Alemaniak Poloniaren inbasioa gaueko 4:45an hasi zuen, SMS Schleswig-Holstein Kriegsmarineko gerraontziak Danzig Hiri Askeko Westerplatteko biltegi militarra eraso zuenean, Itsaso Baltikoan, baina erasoari aurre egin zioten[2]. Ordu berean, Luftwaffek Poloniako hainbat gune eraso zituen, tartean Wieluń, Alemaniak gerran zehar bonbardaketa bidez guztiz suntsitu zuen lehen hiria[3]. Goizeko 6:00ak baino pixka bat lehenago, Alemaniako Armadak Alemania-Polonia muga gainditu zuen iparraldetik hegoaldera, Eslovakiako unitateekin batera[4][5]. Egun berean, Danzig Hiri Askea anexionatu zuen Alemaniak. Erresistentzia hiriko posta-bulegoan bildu ziren, baina ezin izan zuten iraun[6].
- Adolf Hitlerrek bandera faltsuko[7] Himmler Operazioan egondako mugako erasoak aipatu zituen gerrarako arrazoi gisa bere 1939ko irailaren 1eko Reichstageko hitzaldian.
- Italiako Gobernuak gatazkan "ez-beligerantzia" baldintza mantenduko zuela iragarri zuen.[8]
- Danimarkak, Estoniak, Finlandiak, Letoniak, Norvegiak, Errumaniak eta Suediak haien neutraltasuna adierazi zuten berehala.[9][10]
- Erresuma Batuko Komunen Ganberak emergentziazko aurrekontu militarra onartu zuen[11].
- Erresuma Batuko Gerrarako Estatu Idazkaria zen Leslie Hore-Belishak Gerra Bulegoari eskatu zion Britainiako Indar Armatuen mobilizazio orokorra[12].
- Masa ebakuazio esfortzu batean (kode izena, "Pied Piper operazioa") britainiar agintariek 1.473.000 ume eta heldu mugiarazi zituzten hiriguneetatik landa eremuetara. Mugitutako helduak irakasleak, desgaitasuna zuten pertsonak eta euren laguntzaileak eta ume txikiak zituzten amak izan ziren[13].
- Euren gobernuen izenean, Frantzia eta Britainiako enbaxadoreek Alemaniako gobernuari eskatu zioten eraso guztiak gelditzeko eta Poloniatik alde egiteko[6].
- Franklin Delano Roosevelt Estatu Batuetako presidenteak dei egin zien krisian parte hartzen duten Europako potentzia guztiei, hiri zibil eta ez gotortuak bonbardatu ez zitzaten eskatuz. Adolf Hitler Alemaniako Führerrak berehala erantzun zion Alexander C. Kirk AEBko negozio-arduradunari Luftwaffek helburu militarrak bakarrik erasoko zituela esanez. Neville Chamberlain britainiar lehen ministroak ere eskaria beteko zuela hitz eman zuen, Jerzy Antoni Potocki Poloniak Estatu Batuetan zuen enbaxadoreak egin zuen bezala.[14]
- Einsatzgruppen talde bereziak Tannenberg Operazioa hasi zuen, lehendik zerrendan zituzten 20.000 poloniar selektiboki erailtzeko operazio militarra.[15]
- Irailaren 2
- Britainia Handiak egin ondoren, Frantziako Parlamentuak larrialdiko gerrarako aurrekontua ere onartu zuen.[16]
- Erresuma Batuko eta Frantziako gobernuek hurrengo egunean Alemaniari ultimatum bat igortzea erabaki zuten.[17]
- Suitzako gobernuak bere indarren mobilizazio orokorra egin zuen.[18]
- Dáil Éireann Irlandako estatuko legegile kamerak larrialdi egoera onartzen du, gobernuaren botereak handitzen dituen legeriarako bidea prestatuz.[19]
- Frantziako Armada mobilizatzen hasi zen.[20]
- Irailaren 3
- Goizeko 9:00etan, kabinete ingelesak Nevile Henderson Berlingo enbaxadore britainiarrari Alemaniari ultimatum bat emateko agindu zion, 11:00etan erantzunik gabe amaitu zen emandako epea.[21] Horren ondorioz, 11:15ean, Neville Chamberlain lehen ministroak Britainia Handia Alemaniarekin gerran zegoela iragarri zuen.[22]
- Erresuma Batuan 1939ko Zerbitzu Nazionalaren Legea onartu zen. Lege horrek Erresuma Batuan bizi ziren 18 eta 41 urte bitarteko gizon guztiak Indar Armatu Britainiarretan errekrutatzera behartzen zituen.[23][24]
- Britainia Handian, Chamberlainek gerra-ministerio berri bat osatzen du, gerra-kabinete txikiago baina autoritate handiagoarekin. Bederatzi ministro izendatu ziren: Chamberlain, Sir Samuel Hoare, Sir John Simon, Lord Halifax, Leslie Hore-Belisha, Sir Kingsley Wood, Lord Chatfield, Lord Hankey eta Winston Churchill.[25]
- Lehen bileran, Britainia Handiko gerra-kabineteak Sir William Edmund Ironside jenerala izendatu zuen Pertsonal Inperialeko Nagusia eta, bestetik, John Vereker jenerala, Britainiar Espedizio Indarraren burua.[26]
- Lord Linlithgow, Indiako erregeorde britainiarrak, gerra deklaratu zion Alemaniari, aurretik nazionalista indiarrei galdetu gabe.[27]
- Robert Menzies Australiako lehen ministroak herrialdea Alemaniarekin gerran dagoela adierazi du Britainia Handiaren erabakiaren ondorioz. Zeelanda Berriko gobernuak antzeko gerra-deklarazioa egin zuen Alemaniaren aurka.[28]
- Ternuak Alemaniaren aurkako gerra deklaratu zuen.[29]
- Eguerdiko 12:00etan, Frantziako gobernuak ingelesaren antzeko azken ultimatuma eskaintzen dio Alemaniari. 5:00etan amaitzen da erantzunik gabe, Frantzia gerrara eramanez.[30]
- Britainiar Gerra Deklaraziotik ordu gutxira, SS Athenia, Glasgowtik Montrealera (Kanada) doan itsas bidaia britainiarra, U-30 itsaspeko alemaniarrak torpedoz erasotzen du, Irlandatik 400 km ipar-mendebaldera. 118 bidaiari eta tripulazioko kide batzuk hil ziren. "Atlantikoko gudua" hasi zen.[31] Alemaniak erasoa ukatu zuen.
- "Igande odoltsua": Poloniako tropak tirokatu izana leporatuta, 1.000 zibil etniko alemaniar inguru hil zituzten Poloniako Bydgoszcz hirian.[32]
- Éamon de Valerak, Irlandako Taoiseach edo gobernu-buruak, herrialdearen neutraltasuna aldarrikatu zuen.[33]
- Herbehereek eta Belgikak haien neutraltasuna adierazi zuten.[34]
- Alemaniar autoritateek U-boat guztiei eskatu zieten berehalako ekintzak egiteko britainiar itsasontzien aurka, baina ez erasotzeko frantziar itsasontziak gerra-sarien legea betez.[35]
- Poloniako Itsas-armadako ORP Wicher destruktorea eta ORP Gryf minatzailea hondoratu zituzten Helko portuan, Luftwafferen eraso baten ondorioz. Gerran ondoratutako lehenengo itsasontziak izan ziren.[36]
- Erresuma Batuaren lehen ekintza militar gisa, Royal Air Forceko bonbaketarien komandoak 27 hegazkin bidali zituen Kriegsmarine bonbardatzera, baina itzuli ziren ez zutelako inongo itsasontzirik aurkitu erasotzeko.[37] Gauean, hamar Whitleys bidali zituzten Bremen, Hamburgo eta Ruhr aldera hirien gainean propaganda esku-orriak botatzera.[38]
- Roosevelten eskariari berriro erantzunez, Erresuma Batuak eta Frantziak adierazpen formal bateratua egin zuten, esanez Aliatuen bonbaketariek helburu militarrak baino ez zituztela erasoko, baldin eta Alemaniak ez bazuen zibilen aurkako bonbardaketekin hasten.[14]
- Irailaren 4
- Polonian, Ekialdeko Prusiako Alemaniako Hirugarren Armada eta Mendebaldeko Pomeraniako unitate alemanak batu ziren, Poloniar korridorea osoki okupatuz.[6]
- Gerrako lehen britainiar aire-erasoan, Royal Air Forceak 15 Bristol Blenheim bonbaketari bidali zituen Helgolandeko badian zegoen alemaniar flotaren aurka. Admiral Scheer eta Emden gurutzaontzi txikiak eraso zituzten, Wilhelmshavenen ainguratuak. Zazpi hegazkin galdu zituzten erasoan, eta Scheer Almirantea hiru aldiz jo bazuten ere, bonbek ez zuten lehertu.[39][40]
- Japoniako lehen ministro zen Nobuyuki Abek beligerante eta neutral guztiei ohar formal bat bidali zien herrialdea neutral izaten jarraituko zuela eta Europako gatazkan "sartzea saihestuko" zuela iragarriz. Aldiz, "Txinako gertakaria konpontzen" kontzentratuko litzateke.[41]
- Francisco Franco diktadore espainiarrak munduko gatazkan "neutraltasun zorrotza" mantenduko zuela adierazi zuen.[42]
- Lituaniak haren neutraltasuna gatazkan aldarrikatu zuen.[10]
- Barry Hertzog Hegoafrikako lehen ministroak gerran neutral egoteko egindako proposamena Batzarrean galtzaile atera zen, 67ren eta 80 aurkako botorekin. Une hartan, Hertzogek Patrick Duncan gobernadore nagusiari hauteskunde berriak eskatu zizkion, baina Duncanek uko egin zion.[28]
- Britainiar Espedizio Indarraren lehen kideak Frantziara iritsi ziren.[43]
- Atenia itsasontzia hondoratu ondoren, Hitlerrek bidaiari-ontziei eraso egitea debekatu zuen.[44]
- Irailaren 5
- 1939ko Erregistro Nazionalaren Legea onartu zen Erresuma Batuan; lege horrek biztanleria osoaren erregistro bat ezartzea ahalbidetzen zuen.[45]
- Duncanek Hertzog Hegoafrikako lehen ministroa ordezkatzeko eta gobernu berri bat antolatzeko eskatu zion Jan Smuts politikariari. Azken honek arrakastaz lortu zuen.[28]
- Jugoslaviako Erresumak neutraltasuna aldarrikatu zuen.[46]
- SS Bosnia kargaontzi britainiarra Atlantikoko Guduan hondoratutako lehen merkantzia-ontzia izan zen. Erasotzailea U-47 urpekari alemaniarra izan zen, Iberiar Penintsularen uretan.[47]
- Estatu Batuek publikoki adierazten dute herrialdearen neutraltasuna.[48] Egun berean, Franklin D. Roosevelt AEBko presidenteak Karibeko eta Estatu Batuetako kostalde atlantikoan edozein indar beligerante behatu eta informatu behar duen patruila bat sortzea agindu zuen.[49]
- Irailaren 6
- Hegoafrikak, Jan Smuts lehen ministroaren gobernu berriarekin, Alemaniaren aurkako gerra deklaratu zuen.[50]
- Barking Creekeko guduan, alderdi bereko suaz, britainiarrek bi hegazkin bota zituzten eta britainiar lehen pilotua hil zuten.[51]
- Poloniako hegoaldean, 14. armada alemaniarrak ia oposiziorik gabe hartu zuen Krakovia.[52]
- U-Boaten aurkako babes gisa, almirantegoak itsasontzien konboien sistema ezartzea agindu zuen.[53]
- Britainiar flotak Alemaniaren aurkako itsas blokeoa hasi zuen. Horretarako, Iparraldeko Patruila ezarri zuen.[54]
- Irailaren 7
- Maurice Gamelin Frantziako komandante buruak eskala txikiko ofentsiba abiatu zuen Alemaniaren esku zegoen Sarren, hamar dibisio erabiliz.[55]
- Irailaren 8
- Britainiarrek janariaren mantenua eta banaketa ziurtatzeko Janariaren Ministerioa sortu zuten.[56]
- Rooseveltek "emergentzia nazional mugatua" aldarrikatu zuen, gastu militarra handituz eta Ameriketako Estatu Batuetako Indar Armatuen tamaina handituz.[57]
- Alemaniak britainiar uren minatze sistematikoa hasi zuen Portlandeko portua minatuz. [58]
- Irailaren 9
- Frantziarren Sarreko Ofentsiba gelditu zen, Warndt basoan sartu ostean, minatutako lurra zela aurkitzean. Bi egunetan soilik 13 kilometro egin zituzten aurrera.
- Irailaren 10
- Kanadako Parlamentuaren bi ganberatan aho bateko onarpena jaso ostean, W. L. Mackenzie King lehen ministroak Alemaniari gerra deklaratu zion.[28]
- Varsovia lehen aldiz bonbardatu zuten gerran. Egun bakar batean hamabi bonba eraso jaso zituen airetik.[59]
- Gerran hondoratutako lehen itsaspekoa: HMS Triton britainiar itsaspekoak HMS Oxley Odin-klaseko itsaspekoa hondoratu zuen, U-Boat bat zelakoan. Bi pertsonek baino ez zuten biziraun.[60][35]
- Irailaren 11
- Lord Linlithgow Indiako Erregordeak esan zien Indiako botere legegileko bi ganberei (Indiako Estatu Kontseilua eta Batzar Legegile Zentrala), Indiak gerran parte hartuko zuenez gero, 1935ko Indiako Gobernu Legeak aurreikusten zuen Indiako Federazio planak bertan behera geratu zirela.
- Irailaren 12
- Maurice Gamelinek Sarreko Ofentsiba gelditzea eskatu zuen, herri gutxi batzuk hartu zirela kontuan izanda.[55]
- Irailaren 13
- Frantziako Itsas-armadaren galera handia Casablancan, Marokoko Protektoratu Frantsesean, Pluton gurutzaontzi minatzaileak eztanda egin zuenean. Istripuan 215 pertsona hil ziren.[61]
- Irailaren 14
- HMS Ark Royal hegazkin-ontzia babesten zuten destruktoreek U-39 itsaspekoa hondoratu zuten, honek botatako torpedoek eztandarik ez egin ostean. Tripulazioko kide guztiak atxilotu zituzten. Bigarren Mundu Gerran hondoratutako lehenengo U-boat-a izan zen.[62]
- Irailaren 15
- Poloniako Armadak Errumaniarekin mugan itxoiteko agindua jaso zuen, aliatuak iritsi bitarte.[63]
- Bulgariako Erresumak neutraltasuna formalki adierazi zuen.[64]
- Irailaren 16
- Wehrmachtak Varsovia inguratu zuen guztiz.
- Lehenengo ekialderako konboi transatlantikoak portua utzi zuen Halifaxetik, Kanadan. Bere helburua Liverpool zen. Gerran horrelako beste 357 konboi egin ziren.[65]
- Irailaren 17
- Molotov-Ribbentrop Ituna jarraituz, Sobietar Batasunak Polonia inbaditu zuen ekialdetik, Curzon lerroaren ekialdeko lurraldea okupatuz, baita Białystok eta Galitzia, Erdialdeko Europako eskualde historikoa ere.[66]
- HMS Courageous hegazkin-ontzi britainiarra torpedoz jo eta hondoratu zuen U-29ak Irlandako kostaldean, eta 514 pertsona hil zituen; gerran hondoratu zuten lehen gerraontzi garrantzitsua izan zen.[62]
- Japoniako Armada Inperialak Txinako Changsha hiria eraso zuen, Changshako gudua hasiz[67].
- Irailaren 18
- Ignacy Mościcki Poloniako presidenteak eta Edward Rydz-Śmigły komandante-buruak Polonia utzi zuten Errumaniara bidean. Bertan biak atxilotu zituzten.
- Errusiako indarrak Vilniusera eta Brest-Litovskera iritsi ziren.
- Tallinn geldiarazia zegoen Orzeł itsaspeko poloniarrak blokeoa utzi eta ihes egin zuen; Estoniaren neutraltasuna zalantzan jarri zuten Sobietar Batasunak eta Alemaniak.
- Frantziako Armadak lehenengo hamasei eguneko mobilizazioa amaitu zuen.[20]
- Irailaren 19
- Alemania eta Sobietar Batasuneko Brest-Litovsken elkartu ziren.
- Sobietar Batasunak Tallinneko postua blokeatu zuen.
- Japoniako Armada Inperialak Txinako Armada Iraultzaile Nazionalari eraso egin zion Xiang ibaiaren inguruan gas pozoitsua erabiliz Changshako guduan.
- Irailaren 20
- U-27 alemaniar itsaspekoa hondoratu zuten HMS Fortune eta HMS Forester britainiar destruktoreek.
- Irailaren 21
- Burdinazko Guardiak (Garda de Fier) talde ultranazionalista faxistak Armand Călinescu Errumaniako lehen ministroa hil zuen.
- Irailaren 23
- Japoniako Armada Inperialak Txinako Armada Iraultzailea Xiangjiang ibaiaren eremutik kanporatu zuen. 6. eta 13. dibisioek ibaia zeharkatu zuten eta Miluo ibaian zehar barneratu ziren, Changshako guduan.
- Irailaren 24
- Karl Dönitz Führer der Unterseebootek sarien arauak erlaxatu zituen eta irrati seinaleak bidal zitzakeen edozein merkataritza ontzi abisurik gabe hondoratzeko agindu zuen, mehatxua frantziar ontzietara zabalduz.[68][69]
- Sobietar hegazkinek Estoniar aire espazioa bortxatu zuen. Estoniarrek Molotovekin negoziatu zuten Moskun. Molotovek esan zien Sobietar Batasunak Estonian baserik ez bazuen lortzen, "ekintza erradikalagoak egitera" behartuta egongo litzatekeela.
- Irailaren 25
- Alemaniako etxeko fronteko lehen neurriak hasi ziren janari errazionamenduarekin.
- Panama Hirian kanpo aferetako ministroen konferentzia pan-amerikarra hasi zen. Bertan, Sumner Welles AEBko estatu idazkariordeak proposatu zuen Patruilatze Zona bat sortzea Amerika osoa barne hartuko zuena.[49]
- Sobietar hegazkinak Estonian. Sobietar tropak Estoniako mugan bildu ziren, 600 tanke, 600 hegazkin eta 160.000 gizonekin.
- Irailaren 26
- Artilleriaren bonbardaketa erraldoi baten ostean, alemaniarrek infanteriarekin eraso zuten Varsoviako erdialdea.
- Errusiar bonbaketariak ikusi zituzten Tallinnen.
- Luftwaffeak Erresuma Batuko Home Fleet eraso zuen Eskozia eta Skagerrak artean emaitza ez oso onekin; Dornier Do 18 bat bota zuten Blackburn Skua baten bidez. Hau izan zen gerran britainiarrek eraitsitako lehen alemaniar hegazkina.[70][71]
- Hitlerren aginduz, Deutschland eta Graf Spee Almirantea gurutzaontziek Ozeano Atlantikoan aliatuen itsasontzien atzetik abiatu ziren, bata Ipar Atlantikoan eta, bestea, Hego Atlantikoan.[72]
- Irailaren 27
- Alemaniako Armadaren lehen ofentsiba Mendebaldeko Europan. Siegfried Lerroko metrailadoreek tiro egin zuten Maginot Lerroaren atzean zeuden frantziar herriei.[73]
- Irailaren 28
- Alemania-Sobietar Batasuna Muga eta Laguntasun ituna sinatu zuten Molotovek eta Ribbentropek. Protokolo sekretuak zehazten zuen Molotov-Ribbentrop Itunak (1939ko abuztuaren 23) zuen Poloniaren partizioa, eta Lituania gehitzen zuen Sobietar Batasunaren interes-esferara.
- Varsovian zeuden Poloniako armada eta milizia errenditu ziren.
- Sobietar tropak Letoniako mugatik gertu. Hegazkinak euren aire-espazioan sartu ziren.
- Estoniak 10 urteko elkar laguntza ituna sinatu zuen Sobietar Batasunarekin. Itunak baimena ematen zien sobietarrei 30.000 militar euren lurraldean ezartzeko. Trukean, Stalinek Estoniaren independentzia babestuko zuela zin egin zuen.
- Irailaren 29
- Japoniako Armada Inperiala Changsha ingurura iritsi zen. Hala ere, ez zuen lortu hiria konkistatzea, Txinak euren hornidura lerroak moztu zituelako.
- Irailaren 30
- Hans Wilhelm Langsdorff kapitainaren Graf Spee Almiranteak Erresuma Batuko Merkataritza Ontzidiaren SS Clement merkantzia-ontzia hondoratu zuen Brasilgo kostaldean.[74]
- Frantzia eta Alemania arteko mugan zeuden frantziar militarrek Maginot Lerroa hartu zuten, Alemaniaren inbasio baten aurreikuspenean.[63]
Urria
- Urriaren 1:
- Letoniako ordezkariak Stalin eta Molotovekin negoziatzen ari ziren. Sobietarrek indarrez okupatzea mehatxatzen zuten, Letonian base militarrak jartzea lortzen ez bazituzten.
- Urriaren 2:
- Panamako Adierazpena Amerikako Errepublikek onartu zuten. Gerra-jarduerak ez ziren AEBko eremuaren ondoko uretan egin behar. 300 milia (480 km) zabal zen neutraltasun-eremu bat AEBetako Itsas Armadak patruilatuko zuen.[49]
- Urriaren 3:
- Urriaren 4:
- Frantziako indarrak Alemaniako Saarlandetik erretiratu ziren, eta Maginot lerroaren atzean jarri ziren.[55]
- Urriaren 5:
- Letoniak 10 urteko laguntza-ituna sinatu zuen Sobietar Batasunarekin, sobietarrei Letonian ezarritako base militarretan 25.000 gizon izatea ahalbidetzen ziena. Stalinek Letoniaren independentzia errespetatuko zuela agindu zuen.
- Alemaniako itsasontziek bidalketa komertzialei erasotzen zietela jakinez, Itsasoko Lehen Lord zen Dudley Poundek zortzi ehiza-indar sortzea agintzen du frantsesekin batera, Atlantikoa esploratu eta itsasontzi erasotzaileak suntsitzeko.[76]
- Urriaren 6:
- Txinako armadak japoniarrak Changshako guduan garaitu zituela esan zuen.
- Alemaniak eta SESBek Poloniaren inbasioa erabat burutu zuten, armada garaituz, nahiz eta formalki Poloniak ez zuen amore eman. Hitlerrek Reichstagean aurrean hitz egin zuen, Britainia Handiarekin eta Frantziarekin bakea berrezartzeko konferentzia bat nahi zuela adieraziz.
- Urriaren 9:
- Alemaniak (Plan horia) Belgika, Frantzia, Luxenburgo eta Herbehereetako inbasioa prestatzea agindu zuen.
- Deutschland itsasontzi alemaniarrak kontrabandoa egotzita SS City of Flint fragata estatubatuarra eta bere tripulazioa atxilotu zituen. Alemaniara joateko agindu zieten zuten, Estatu Batuekin arazo diplomatiko bat eraginez eta estatubatuar iritzi publikoa suminduz.[77][78]
- Urriaren 10:
- Polonian ziren azken militarrak errenditu ziren Alemaniaren aurrean.
- Alemaniako Armadako buruzagiek Norvegia okupatzeko beharra iradoki zioten Hitlerri.
- Neville Chamberlainek, Erresuma Batuko lehen ministroak, Komunen Ganberan egindako hitzaldi batean formalki errefusatu zuen Hitlerren bake eskaintza.
- Lituaniak 15 urteko laguntza-ituna sinatu zuen Sobietar Batasunarekin, sobietarrek 20.000 gizon izan zitzaten base militarretan Lituanian. Protokolo sekretu batean, bestetik, Vilnius lituaniar lurralde bihurtu zen.
- Urriaren 11:
- Ordurako 158.000 soldadu britainiar inguru zeuden Frantzian.
- Urriaren 12:
- Édouard Daladier Frantziako lehen ministroak uko egin zion Hitlerren bake eskaintzari.
- Finlandiako ordezkariak Stalin eta Molotovekin bildu ziren Moskun. Sobietar Batasunak Finlandiak Helsinkitik gertu dagoen base militar bati uko egitea eta sobietar eta finlandiar lurralde batzuk trukatzea eskatzen zuen, Leningrad Britainia Handiaren aurka edo Alemaniaren etorkizuneko balizko mehatxuaren aurka babesteko.
- Urriaren 13:
- Gauaren erdian, Günther Prienek agindupeko U-47 itsaspekoa Scapa Flowen infiltratu zen, eta HMS Royal Oak britainiar korazatua hondoratu zuen, eskifaiako 833 hilez.
- Urriaren 16:
- Luftwaffek Britainia Handiaren gaineko lehen aire inbasioa egin zuen. Dozena bat Junkers Ju 88 hegazkinek Rosyth Eskoziako portua eraso zuten, bereziki HMS Hood korazatua. Erasoak ez zuen arrakastarik izan, eta taldeko komandantea, Helmuth Pohle, eraitsi zuten.[70] [79]
- Urriaren 17:
- Luftwaffek beste erasoaldi bat egin zuen Britainia Handiaren aurka, oraingoan Scapa Flowen ainguratutako britainiar flotari zuzendua. Berriro ere arrakasta mugatua izan zen, HMS Iron Duke bakarrik kolpatuz. [70][80]
- Urriaren 18:
- Adolf Eichmann juduak Austriatik eta Txekoslovakiatik Poloniara deportatzen hasi zen, Nisko Planaren baitan.
- Sobietar Batasuneko lehen indarrak Estoniara sartu ziren. 12.600 Baltikoko alemaniar Estoniatik irten ziren.[80]
- Urriaren 19:
- Poloniako zati batzuk formalki pasa ziren Alemaniaren parte izatera.
- Juduentzako lehen ghettoa ezarri zen Lublinen.
- Urriaren 20:
- Txantxa-gerraren lehen fasea Europan: Frantziako tropak Maginot lerroko babesleku eta tuneletan kokatu ziren; britainiarrek gotorleku berriak eraiki zituzten Maginot lerroaren eta Mantxako Kanalaren arteko "zuloan" zehar.
- Pio XII.a aita santuaren lehen entziklikak arrazakeria eta diktadurak gaitzetsi zituen.
- Urriaren 21:
- 18 eta 23 urte bitarteko gizon guztiak erreklutatzeko erregistroa hasi zen Erresuma Batuan.[24]
- Urriaren 23:
- City of Flint konfiskatutako zamaontzia Murmanskera iritsi zen, Sobietar Batasunean. Lau egun geroago, oraindik sobietarren kontrolpean, joaten utzi zioten, Roosevelt administrazioaren kexatu bazen ere. Murmanskeko gertakariak Estatu Batuetako iritzi publikoaren jarrera lerrokatzea bultzatu zuen.[81]
- Urriaren 26
- Alemaniak Silesia Garaia, Mendebaldeko Prusia, Pomerania, Poznan, Ciechanów (Zichenau) eskualde zaharrak eta Danzig Hiri Askea anexionatu zituen, eta bi barruti administratibo berri sortu zituen ditu, Reichsgau Danzig-Mendebaldeko Prussia eta Posen (geroago Reichsgau Wartheland edo Warthegau deitua). Alemaniak edo Sobietar Batasunak zuzenean atxiki gabeko Poloniako eremu okupatuak Gobernu Orokorra izeneko administrazio zibil alemaniar baten pean jarri ziren.[82]
- Urriaren 27
- Belgikak gatazkan neutrala zela iragarri zuen.
- Urriaren 28:
- Hitlerrek, alde batetik AEBetako eta Norvegiako gobernuengandik jasotako protestengatik kezkatuta, eta bestetik hain izen ospetsua zuen gerraontzi bat galtzeko arriskuagatik, Deutschlandi etxera itzultzeko agindu zion.[83]
- Urriaren 30:
- Erresuma Batuko gobernuak txosten bat argitaratu zuen juduak eta nazien aurkariak giltzapetzeko Europan eraikitzen ari ziren kontzentrazio-esparruei buruz.[84]
- Alemaniak Frantzia erasotzeko prestatzen ari zen. Erich von Mansteinek, teniente jeneral alemaniarrak Alemaniak Ardenetan zehar erasotzea proposatu zuen, Belgikan zehar egin beharrean; azken hau errazena zen.
Azaroa
- Azaroaren 1
- Poloniako zati batzuk, Danzigeko korridorea barne, anexionatu zituen Alemaniak. Sobietar Batasuna Ukrainari eta Bielorrusiari atxiki zizkion Poloniako ekialdeko zatiak.
- Azaroaren 1etik 2ra
- Hans Ferdinand Mayer fisikari alemanak Oslora egindako bidaia batean Osloko txostena konpilatu zuen, alemaniarren informazio militar sekretu garrantzitsua zuena.[85][86]
- Azaroaren 3
- Finlandiak eta Sobietar Batasunak berriro ere mugak negoziatzen hasi ziren. Finlandiarrak ez ziren fidatzen Stalinen helburuez, eta ez zuten lurraldea utzi nahi defentsa-lerroa apurtuz.
- City of Flint itsasontzia Haugesunden ainguratu zen, Norvegian, arrazoi medikoak argudiatuz. Ur neutroetan arrazoirik gabe ainguratzea nazioarteko zuzenbidearen urraketatzat hartzen dute Norvegiako agintariek, gauez ontzia abordatu eta alemanak atxilotu zituzten.[87]
- Azaroaren 4
- Rooseveltek Neutralitate Legeei emendakina egin zien, gerrako partaideek AEBri armak erosi ahal zizkietela idatziz, baina ezin zela horretarako AEBko itsasontzirik erabili. Sistemari Cash and carrry izena eman zitzaion, onartu zuen legeari bezala.[88]
- Azaroaren 5
- Hans Mayerrek Osloko txostena modu anonimoan bidali zuen Osloko Erresuma Batuko enbaxadara. Bertatik Erresuma Batuko Gobernuari bidali zitzaion. Eszeptizismoa nagusi bazen ere, Reginald Victor Jonesek arretaz aztertu zuen.[85]
- Azaroaren 6
- Sonderaktion Krakau: Krakovian, naziek unibertsitateko irakasleak atxilotu eta kontzentrazio-eremuetara eraman zituzten.
- Azaroaren 8
- Hitlerrek bonba-leherketa batetik ihes egin zuen Municheko garagardotegi batean, 1923ko Municheko Putscharen urteurrenean. Britainiar bonbaketariek, kasualitatez, Munich bonbardatu zuten egun berean.
- Azaroaren 9
- Varennes-en-Argonneen egindako Erresuma Batua-Frantzia bilera batean, Gamelin jeneralak Dyle Planaren onarpena eskuratu zuen, Hitlerrek Belgika inbadituz gero Frantzia gerratik kanpo uzteko plan militarra.[89]
- Venloko gertakarian, Sigismund Payne Best Britainiar Inteligentzia Sekretuaren Zerbitzuko funtzionarioa eta Richard Henry Stevens bandera-faltsu operazio baten biktima dira: Venlonen, Herbeheera neutralean, Sicherheitsdiensteko ofizial alemaniar batzuek bahitu eta Alemaniara eraman zituzten.[90]
- Azaroaren 13
- Finlandiaren eta SESBen arteko negoziaketak apurtu ziren. Finlandiarrek uste zuten Alemaniak eta Errusiak adostu zutela Finlandia Errusiaren influentzia esferan kokatzea.[91]
- Lehen britainiar destruktorearen suntsipena. HMS Blanche itsasontzia Tamesisko Estuarioan hondoratu zuten U-boat batek utzitako minek.[92]
- Deutschland itsasontzia etxera itzuli zen Gotenhafenen, bi itsasontzi hondoratu eta bat bahitu ostean.[93][91]
- Azaroaren 14
- Poloniako gobernua erbestean Londresera mugitu zen.
- Azaroaren 16
- Kriegsmarineko Komandante Burua zen Erich Raeder almiranteak eskatu zien U-Boat guztiei itsasontzi aliatuak ere hondoratzea, ohartarazpenik eman gabe.[94]
- Azaroaren 20
- Alemaniako Luftwaffe eta U-Bostek Tamesis ibaiaren estuarioa minatzen hasi ziren.
- Azaroaren 21
- Alemaniak jorratutako mina magnetikoen estrategia berriak lehen emaitza handia eskuratu zuen. U-52 itsaspekoak Firth of Forthen jarritako minek HMS Belfast gurutzaontzi arina zerbitzutik kanpo utzi zuten 1942ra arte.[95]
- Gneisenau eta Scharnhorst alemaniar gerraontziak Graf Spee Almirantea laguntzera bidali zituzten, merkantzia bideak erasotuz. [77]
- Azaroaren 22
- Luftwaffeak lehertu ez zen mina magnetiko bat bota zuten Shoeburynesseko zingiratan, Tamesisko estuarioaren ahoan. Erreskatatu ostean desmagnetizazio prozesua asmatu zuten britainiarrek, mina magnetikoen arazoa maila batean murriztu zuena.[96]
- Azaroaren 23
- Gneisenau eta Scharnhorst alemaniar gerraontziek HMS Rawalpindi britainiar merkantzia-ontzi armatua hondoratu zuten Islandia eta Faroe Uharteen artean[95] Barkuan zeuden 270 pertsona hil ziren eta 38k lortu zuten bizirautea.[97]
- Poloniako juduei Daviden izarra duten bandak erabiltzeko agindu zieten.
- Azaroaren 24
- Japoniak Nanning konkistatu zuela iragarri zuen, Txinako hegoaldean.
- Azaroaren 26
- Sobietarrek Mainilko bonbardaketa antzeztu zuten. Sobietar artilleriak eremu bat bonbardatu zuen Finlandiako mugatik hurbil, eta Finlandiarrei tropa sobietarrak hiltzea leporatu zien.
- Azaroaren 29
- SESBek Finlandiarekiko harreman diplomatikoak eten zituen.
- Azaroaren 30
- Sobietar Batasunak Finlandiari eraso egin zion Neguko Gerra hasiz.
Abendua
- Abendua 1:
- Errusiak Finlandiaren aurkako gerra jarraitzen zuen. Helsinki bonbardatu egiten zuten. Hileko lehen bi asteetan, finlandiarrak Errusiako hegoaldeko mugatik gertu zegoen Mannerheim lerrora erretiratu ziren; defentsa lerro hau nahiko zaharkituta zegoen.
- Abendua 4:
- Abendua 5:
- Errusiarrek eraso gogorrak egiten dituzte MannerHeim lerroan. Kollaako eta Suomussalmi guduak hasten dira.
- Abendua 7:
- Italiak, Norvegiak eta Danimarkak haien neutraltasuna adierazi zuten berriz ere Errusia-Finlandiako gerran.
- Suediak "ez-beligerantzia" aldarrikatu zuen, nahiz eta laguntza militarra Finlandiara zabal zezakeen gerran formalki parte hartu gabe.[99]
- Abendua 11:
- Errusiarrek porrot taktikoak jasan zituzten finlandiar armadaren aldetik.
- Abendua 12:
- HMS Duquesa destruktorearen eskolta HMS Barham korazatuarekin talka egin ondoren hondoratu egin zen. Gertakizuna Mull of Kintyretik kanpo, Ipar kanalan izan zen. 137 gizon galdu ziren.[100]
- Abendua 13:
- Montevideoko Río de la Plataren gudua izan zen, Uruguain. Erresuma Batuaren Royal Navyren F Taldeak, hiru itsasontziz osatua (Exeter, Ajax eta Achilles), Admiral Graf Spee gerraontzi alemaniarra erasotu zuen eta kalte larriak egiten zizkion.[101]
- Abendua 14:
- Almiral Graf Spee, larriki kaltetua, nazioarteko zuzenbidea aldarrikatuz, Montevideoko portuan ainguratu zen. [102]
- Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna Nazioen Ligatik kanporatua izan zen, azaroaren 30ean sobietarrek Finlandia inbaditu zutelako.
- Abendua 15:
- Sobietar armadak Taipale (garaiko Finlandia) erasotu zuen,Taipaleko guduan, alegia.[103]
- Abendua 17:
- Almiral Graf Spee Montevideoko portua uztera behartzen du Uruguaik. [Hans Langsdorff]] itsasontziaren komandanteak, Ingalaterrako inteligentzia zerbitzuek engainatuta, ontzia hondoratzea agindu zuen. Marinel alemaniarrak Argentinan jaso zituzten gerra amaitu arte. [104][105]
- Abendua 18:
- Kanadako lehen tropak Europara iritsi ziren.
- Alemaniak Erresuma Batua Heligoland Bighteko guduan garaitu zuen.
- Abendua 20:
- Hans Langsdorff kapitaina bere buruaz beste egin zuen Argentinan.[106]
- Abendua 27:
- Indiako lehen tropak Frantziara iritsi ziren.
- Abendua 28:
- W.S. Morrison Britainia Handiko Elikagai Ministroak iragarri zuen urtarrilaren 8tik aurrera errazionamendua zabaldu egingo zela elikagai hauei: gurina, urdaia, urdaiazpikoa eta azukrea.[107]
- HMS Barham britainiar itsasontzia patruilatzen ari zela, Alemaniako U-30 itsapekoak eraso eta kalte egin zion; konpontzeko lau hilabetez itsasotik erretiratu zuten.
- Abendua 31:
- Joseph Goebbelsek, Alemaniako propaganda ministroak gertaeren errepasoa egin zuen irratitik, 1939ko ekitaldien nazien bertsio ofizialetik. 1940rako ez zen iragarpenik egin; "urte zaila izango da, eta horretarako prest egon behar dugu" bakarrik esan zuen.[108]
Erreferentziak
Bibliografia
Kanpo estekak
Datuak: Q1077322
🔥 Top keywords: Berezi:BilatuAzalaTxikipedia:AzalaCarles PuigdemontGonzalo BoyePello OtxandianoBerezi:AzkenAldaketakMaria AntonietaMikel AnteroNerea KortajarenaEuskaraWikipediaTxikipedia:LaukiCastillo SuarezGalicia (L-51)Euskal HerriaIhes beteaEneko AnduezaSarpenBigarren Mundu GerraTxikipediaPaleolitoaMetalLaguntza:Wikipediari buruzCreative CommonsNagore AranburuTraineru estropadaPaulo AzpiazuHaurdunaldiImanol PradalesArrainketariakArotzaren eskuakApirilaren 17Laguntza:SarreraTaula periodikoaTxikipedia:IgelTxikipedia:PaleolitoaOihana EtxebarrietaEuskadi Ta Askatasuna