Etxauri
Etxauri[3] ([etʃa.uɾi]) Nafarroa Garaiko erdialdean dagoen udalerri bat da, Iruñerrian kokatua. Iruñetik 13 kilometrora dago, eta 586 biztanle zituzten 2014. urtean.
| Etxauri | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Iruñerria | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Etxauri | ||||||||||
| Alkatea | Idoia Aritzala Etxarren (EHBildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 31174 | ||||||||||
| INE kodea | 31085 | ||||||||||
| Herritarra | etxauriar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°47′38″N 1°47′24″W / 42.793888888889°N 1.79°W | ||||||||||
| Azalera | 13,64 km² | ||||||||||
| Garaiera | 410 metro | ||||||||||
| Distantzia | 13 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 653 (2023:  20) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 47,98 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 21,2 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 53,85 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 77,65 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 9,52 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 25,70 (2018: %11,3) | ||||||||||
Iruñerriko Mankomunitatea, zaborra biltzeaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz arduratzen da, Iruñea inguruko gune metropolitarreko beste hainbat herritan bezala.
Geografia
Etxauri Iruñeko merindadearen hegoaldean kokatzen da Lizarrako merindadearen ondoan. Arga ibaiak udalerria zeharkatzen du. Herrira heltzeko Oltza Zendeako Ibero kontzejutik, Ziritzara doan errepidea hartu behar da.
Udalerri mugakideak
Mugakide ditu iparraldean Oltza, hegoaldean Ziritza eta Zabaltza, ekialdean Zizur Zendea, eta mendebaldean Goñerri eta Gesalatz.
Klima
Etxauriko Otazu izeneko gunean, itsasoaren mailatik 387 metrora dago eta Nafarroako gobernuak 1976an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
Historiaurreko hainbat aztarna aurkitu dira baina Etxauriri buruzko lehen dokumentu ofiziala 1055. eta 1069. urte artekoa da. Erdi Aroan zehar, erregearen bizitoki izan zen eta Iruñeko katedralak ondasunak izan zituen Etxaurin. Horren ondoren, XIX. mendera arte, nobleziaren jaurerria izan zen. 1846. urtean, Nafarroan egin administrazio aldaketekin, herriak Etxauribar izeneko ibarra utzi eta udalerri independentea bihurtu zen. Ibarra osatzen zuten gainontzeko bederatzi herriek ere independentzia eskuratu zuten.
1896an lehendabizikoz agertu zen mahats-zorria Nafarroa Garaian, Etxaurin hain zuzen ere. Buztin-lurrek eta uda beroek bertatik hiru aldetara zabaldu zuten intsektua.[5][6]
Demografia
| Etxauriko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 27 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %5,30 (Nafarroako batez besteko kopuruaren azpitik).
Politika
Udaletxea
Etxauriko udaletxeko idazkaria Ziritza, Etxarri eta Bidaurretako idazkari ere bada.
- HELBIDEA: Plaza Zaldualdea, 1
Udal hauteskundeak
2003an bezala, Etxauriko alkatea sentsibilitate abertzaleko[7] Herri Kandidatura (HK-CP) ekimeneko José Javier Erro Larrea atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Hauteskundeetara talde bakarra aurkeztu zen eta aukeratzeko zeuden zazpi zinegotziak lortu zituen, gehiengo osoa. Zuri emandako botoak 62 izan ziren (emandako boto guztien %23,66), eta baliogabeko botoak 50(emandako botoen %16,03). Abstentzioa %28,44koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Herri Kandidatura | 200 | 7 |
Aldiz, 2011n bi zerrenda aurkeztu ziren eta Agrupación Independiente Etxauritarra gailendu zen, boto alde txikiz. Santiago Huarte Astiz aukeratu zuten alkate.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Etxauritarra | 188 | 4 |
| Herri Kandidatura | 175 | 3 |
Alkateak
Hauek izan dira Etxauriko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia |
| 1979 | 1983 | ||
| 1983 | 1987 | ||
| 1987 | 1991 | ||
| 1991 | 1995 | ||
| 1995 | 1999 | ||
| 1999 | 2003 | ||
| Jose Javier Erro Larrea | 2003 | 2007 | Herri Kandidatura |
| Jose Javier Erro Larrea | 2007 | 2011 | Herri Kandidatura |
| Santiago Uharte Astitz | 2011 | 2015 | Agrupación Independiente Etxauritarra |
| Idoia Aritzala Etxarren | 2015 | 2019 | EH Bildu |
| Idoia Aritzala Etxarren | 2019 | Jardunean | EH Bildu[8] |
Azpiegiturak
La Pamplonesa autobus konpainiak Etxauri Iruñearekin batzen du. Autobus lineak ibilbide hau egiten du:
Horrez gain, autobus konpainia beraren beste linea batek honako ibilbidea egiten du:
La Estellesa autobus konpainiaren Iruñea eta Lizarra arteko lineak ere geltokia du Etxaurin. Lineak honako ibilbidea egiten du:
Kultura
Kirolak
Etxauriko haitzak (1.136 m) ezagunak dira eskalada eskolagatik. Sarbil edo Cabezón de Etxauri izenak ere hartzen dituzte. Eskalatzeko bide klasikoak dira El Kiriako, Cantero, La Rueca eta El Huso.
Bestela, Etxauriko harria delakoa harri landugabe bat da, harri jasotze probak egiteko erabilia. 136,5 kilo pisatzen du. Irregularra izaki, zaila da jasotzen. Urtero harri-jasotzaile ospetsuak lehiatzen dira, harriari altxaldi gehien nork egin.
Jaiak
Ondasun nabarmenak
- Santa Eulalia eliza, Erdi Aroan eraikia, XVIII. mendean berriztatua.
- Hainbat dorretxe artzain-etxe bihurturik daude. Ezagunenen artean, Otazu dorretxea.
Herritar ospetsuak
- Ramon Esparza (1825-1907), kazetari eta idazle karlista.
- Esteban Ezkurra (1888-1964) Erreketeen komandantea eta politikaria.
- Aihen Muñoz (1997-), futbolaria.
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- (Gaztelaniaz) Etxauriri buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- Etxauriko euskarari buruzko artikulua Argia astekarian (2009-03-22)
- Romana Basterra kalearen ikuspegia Google Street View-n.
- "Herri txiki, infernu handi" saioan (ETB).
Datuak: Q984884
Multimedia: Etxauri / Q984884
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Etxauri
