Han dinastia
Han dinastia ( k.a. 206 - k.o. 220) (txinera tradizionalez: 漢; txinera sinplifikatuz: 汉; pinyinez: Hàn Cháo; Wade–Giles: Han Ch'au) Qin dinastiaren ondorengoa izan zen eta txinako Hiru Erresumen garaiaren aurrekaria. Dinastia, Liu izenaz ezagutzen den ospe handiko familia batek sortu zuen.
| Han dinastia 漢朝 | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| K.a. 206 – k. o. 220 | |||||||||||
| Monarkia | |||||||||||
 Han dinastiaren lurrak K.a. 87 inguruan | |||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Hiriburua | Chang'an(K.a. 206 BC – k. o., 190–195) Luoyang(25–190, 196) Xuchang(196–220) | ||||||||||
| Biztanleria | K. o. 2an 57.671.400 | ||||||||||
| Azalera | K.a. 50ean 6.000.000 km² | ||||||||||
| Kultura | |||||||||||
| Hizkuntza(k) | Antzinako txinera | ||||||||||
| Erlijioa | Taoismo, Konfuzianismo, Txinatar erlijioa | ||||||||||
| Historia | |||||||||||
| |||||||||||
Qin dinastia amaierako borrokaldian Liu Bang-ek, hasieran funtzionarioa, boterea lortu zuen eta Gaozu (hau da arbaso gorena) izena hartu zuen, lehen Han enperadore bezala. Lau mendeko Han dinastiaren erregealdia bi ataletan bereizten da: Lehenengoak (Han aurreko edo mendebalekoak K.a. 206 - K.o. 9) bere kortea mendebaldean zuen (gaurko Xi'an); eta bigarrenak (Han osteko edo ekialdekoak K.o. 25 - 220) presioak zirela eta gortea ekialdera mugitu zuen, Luoyang hirira. Bi epeen artean Xin dinastiako Wang Mangek bere burua enperadore izendatu zuen eta konfuzianismoan oinarritutako estatu bat sortzen saiatu zuen, baina ez zuen lortu.
Enperadore handiena Han Wudi zen (K.a. 140 - 87); honek armada eta estatua indartu zuen. K.a. 127 eta 117 Tarim arroa kendu zien Xiongnuei; hegoalderantz ere zabaldu zuen han inperioa.
Onura ekonomiko eta kultural handiko epea izan zen. Zetaren bidea sortu zen, Indiatik enbaxadak heldu ziren 90 eta 105 urtetan; eta Sima Qianek Txinako historia idatzi zuen. Azkeneko Han dinastiako enperadorea, Xian enperadorea zeuden erresistentzia militarren eskuetan erori eta ezin izan zuen lortu militarrek boterea igotzea. Bere heriotzaren ondoren 192ean estatu kolpe bat burutu zuen Cao Caok, baina honek Txina batu bat izatea ez zuen lortu eta hiru estatutan banatu zen Txina (Hiru Erresumen garaia).
Han dinastiaren enperadoreak
| Hil ondoko izena | Izen berezia | Agintaldia |
|---|---|---|
| Gao Zu 高祖 | Liu Bang 劉邦 | k.a. 206 /k.a. 195 |
| Hui Di 惠帝 | Liu Ying 劉盈 | k.a. 194 /k.a. 188 |
| Shao Di (Shao Di Gong)少帝 | Liu Gong 劉恭 | k.a. 188/k.a. 184 |
| Shao Di (Shao Di Hong)少帝 | Liu Hong 劉弘 | k.a. 184/k.a. 180 |
| Wen Di 文帝 | Liu Heng 劉恆 | k.a. 179/k.a. 157 |
| Jing Di 景帝 | Liu Qi 劉啟 | k.a. 156/k.a. 141 |
| Wu Di 武帝 | Liu Che 劉徹 | k.a. 140/k.a. 87 |
| Zhao Di 昭帝 | Liu Fuling 劉弗陵 | k.a. 86/k.a. 74 |
| Changyiko printzea 昌邑王 edo 海昏侯 | Liu He 劉賀 | k.a. 74 |
| Xuan Di 宣帝 | Liu Xun 劉詢 | k.a. 73/k.a. 49 |
| Yuan Di 元帝 | Liu Shi 劉奭 | k.a. 48/k.a. 33 |
| Cheng Di 成帝 | Liu Ao 劉驁 | k.a. 32/k.a. 7 |
| Ai Di 哀帝 | Liu Xin 劉欣 | k.a. 6/k.a. 1 |
| Ping Di 平帝 | Liu Kan 劉衎 | k.o. 1/5 |
| Ruzi Ying 孺子嬰 | Liu Ying 劉嬰 | 6/8 |
Xin dinastia
Wang Mang (王莽) |
9 – 23 |
Han dinastiaren jarraipena
Park Jimin 樸濟民 |
Liu Xuan 劉玄 |
23 – 25 |
Ekialdeko Han dinastia
| Hilondoko izena | Izen berezia | Agintaldia |
|---|---|---|
| Guang Wu Di 光武帝 | Liu Xiu 劉秀 | 25/57 |
| Ming Di 明帝 | Liu Zhuang 劉莊 | 58/75 |
| Zhang Di 章帝 | Liu Da 劉炟 | 76/88 |
| He Di 和帝 | Liu Zhao 劉肇 | 89/105 |
| Shang Di 殤帝 | Liu Long 劉隆 | 105/106 |
| An Di 安帝 | Liu Hu 劉祜 | 106/125 |
| Shao Di (Beixiangeko markesa) 少帝 edo 北鄉侯 | Liu Yi 劉懿 | 125/126 |
| Shun Di 順帝 | Liu Bao 劉保 | 126/144 |
| Chong Di 沖帝 | Liu Bing 劉炳 | 144/145 |
| Zhi Di 質帝 | Liu Zuan 劉纘 | 145/146 |
| Huan Di 桓帝 | Liu Zhi 劉志 | 146/168 |
| Ling Di 靈帝 | Liu Hong 劉宏 | 168/189 |
| Shao Di, Hongnongeko printzea 少帝 edo 弘農王 | Liu Bian 劉辯 | 189 |
| Xian Di 獻帝 | Liu Xie 劉協 | 189/220 |
Kanpo estekak
Datuak: Q7209
Multimedia: Han Dynasty / Q7209
