Donostiako geltokia

Geltokiak izen asko eta era askotakoak jasotzen ditu.

Norte edo Ipar

Norteko geltokia, Ipar geltokia edo Iparraldeko geltokia izena Ferrocarriles del Norte trenbide-konpainiatik dator. Bera izan zen trenbidea Gipuzkoara ekartzeaz arduratu zena, baita Madril—Hendaia burdinbidearen operadorea ere trenbidearen nazionalizazioraino, non RENFEk hartu zuen ardura hori. Denbora luzez hainbat konpainia batera zeudenez, Donostian Norteko geltokia, Ferrocarriles Vascongados geltokia eta abar zeuden. Horregatik, eta beste hiri askotan bezala, geltoki honek Norteko geltokia izena irabazi zuen puntu kardinal bezala. Eta handik bere euskal bertsiora pasa zen, Iparraldeko geltokia edo Ipar geltokia.

Atotxa

Atotxako geltokia izena aurrekoaren nahiko antzekoa da. Donostian hainbat geltoki zeudenez, horietako batzuk izen berekoak, Donostia, geltoki horrek Madril-Atocha geltokiaren izena (Atocha, besterik gabe) hartu zuen, geltoki horretatik abiatzen ziren trenen helmuga. Denborarekin, euskaldundu egin zen Atotxa.

Donostia edo San Sebastián

Trenbide guztiak berrantolatu ondoren, eta aginte berarekin, Donostia izeneko geltoki guztiak birritan bildu ziren: Amara-Donostia, zabalera laburreko trenentzat, eta hau, zabalera luzeko trenentzat. Horregatik, jada geltoki nagusi bakarra zegoen Donostian, eta logikoena bere izena eramatea zen, bai gaztelaniazko bertsioan (San Sebastián), bai euskal bertsioan (Donostia).

ADIFen bertsioa

ADIFef, geltokia mantentzeko eta trenen ordutegiak antolatzeko arduraduna den aldetik, inskripzioak eta errotuluak ere jartzen ditu geltokietan. Horregatik, geltokiaren izen ofiziala San Sebastián–Donostia dela uste du, nahiz eta errotuluetan Donostia–San Sebastián jartzen duen.^[3]

RENFEren bertsioa

Renfe Operadorak, trenen ustiapenaren arduraduna den aldetik, Alvia zein aldirikoak, izenak jartzen ditu lineen mapetan eta trenen barruan. Horregatik, geltokiaren izen ofiziala Donostia/San Sebastián dela uste du.

Udalaren bertsioa

Donostiako Udalak, besteak beste, hiriko bide-seinaleen eta mapen arduraduna den aldetik, mapa horietan eta seinaleetan jartzen ditu izenak. Horregatik, geltokiaren izen ofiziala Atotxa dela uste du.

Bertsio ofiziala

Bai ADIF -en bertsioa, bai RENFE -rena, bai udalarena ofizialak dira, eta, beraz, estazioa horrela idatzita agertzen da agente bakoitzaren jarduera-eremuan. Ondorioz, geltokia Donostia–San Sebastián bezala seinaleztatuta egon daiteke, San Sebastián–Donostia bezala, Donostia/San Sebastián bezala, Atotxa bezala.

Geltokia Madril—Hendaia burdinbidearen 622,56 kilometro-puntuan dago, 4,60 metroko altueran, Loiola eta Gros geltokien artean. Tartea bide bikoitzekoa da eta elektrifikatuta dago.^[4]

Geltokiak sarbide bakarra du, Frantzia pasealekutik kaleko kotan. Nasa-aldaketa trenbideak behetik zeharkatzen dituen pasabidearen bidez egiten da, eskailera zein igogailua erabiltzeko aukerarekin.

•           Frantzia pasealekua, 22

Irisgarritasuna

Geltokia irisgarria den arren, nasa eta trenen arteko tarteak handiak izan daitezke mugikortasun urriko pertsona-talde batzuek laguntzarik gabe erabili ahal izateko.

1858ko ekainaren 22an, Iparraldeko Trenbidea eraikitzeko lanak hasi ziren. Goiz hartan lantegiak itxi egin ziren eta kanpai hotsa izan zen. Donostiako Udalbatza ekitaldian izan zen, eta aurretik, zaletuen, danbolinen, klarineroen eta mazeroen musika izan zuten. Glaziarrera iritsi ziren, ibaira jaisten zen aldapan zabalgunera, gabarretan ontziratu eta Urumea ibaia zeharkatu zuten. Santa Katalina zubia bandera ezberdinez apaindua zegoen, eta hiriko eta inguruko herrietako biztanleak, batzuk ontziratuak, beste batzuk ertzetatik, eta besteak hurbileko muinoetan behera, koadrorik ikusgarriena osatzera zetozen, musikaren oihartzunek interesgarriago egiten zituztenak. Ekitaldian hitzaldiak eta bedeinkapenak izan ziren, eta hirurehun gaztek osatutako koru batek abesten zuen une horretarako prestatutako ereserkia.

Gabarren itzulera animazio handikoa izan zen eta hainbat ekitaldi ofizialekin jarraitu zuen eguna. Arratsaldeko zazpietatik Konstituzio plazara joaten zen jendea, argiztapena piztuz. Plazaren erdian oholtza bat zegoen, banderatxodun pabiloien formako edalontziekin argiztatua. Zaletuen musikak, danbolina tartekatuz, behin eta berriz abestu zuen horretarako konposatutako ereserkia, eta dantza eta alaitasuna izan ziren nagusi. Jaia 1858ko ekainaren 22ko gaueko hamabietan amaitu zen, zezensuzkoarekin.^[5]

Norteko Trenbidearen geltokia, C. A. Letourneur ingeniariak egina, 1864ko abuztuaren 15ean inauguratu zen. Hasiera batean, geltokia behin-behinekoa zen; hiriko zabalgunea mugatzen zuen Urumea ibaiaren eskuinaldean zegoen. Beranduago, ordea (1905), zubi bat kokatu zen geltokiaren sarrera monumentalera lerrokatuta: Maria Cristinaren zubia. Geltokiaren aldamenean, gerora Atotxako dorrea eraikiko zuten orubean, Herederos de Ramón Múgica enpresa finkatu zen XIX. mende-amaieran eta, geltokia aldamenean zuenez, tren-fabrikazioan hasi zen, zurezko bagoiak egiten batez ere.^[6]

Geltokiko lehen urratsen artean, aipatzekoa da Donostiako Iparraldeko Geltokitik egin zuela ihes Isabel II.a erreginak Frantziako erbestera 1868an, La Gloriosa iraultzaren ondoren.

1881ean, Biarez frantziarrak egindako lehen eraberritzea gertatu zen, alboen handitzearekin, bi pabiloi berri eraikitzearekin eta trenbideak estaltzen dituen markesina metalikoaren instalazioarekin. Markesina hau Gustave Eiffelen tailerretan egin zen, Eiffel dorrea eraiki zuen ingeniari bera.

1868an, urtaro hau ospetsu egin zen, Elisabet II.a Borboikoa erreginaren ihesaldiaren abiapuntua izan zelako.

1905ean obra berriak egin ziren: pasabide goratuak, bere bost arkuekin eta erloju bikain batekin, Maria Kristinako zubi berria Atotxako zezen plazarekin komunikatuko zuena.

1941ean, Norteko konpainiaren burdinbideak nazionalizazioarekin, Norte desagertu egin zen eta RENFEren parte izatera pasa zen. Azken honek kudeatu zuen barrutia ADIF sortu zen arte, 2004. urtearen amaieran.

2016an, Donostiako autobus geltoki berria inauguratu zen haren ondoan, Pio XII.aren behin-behineko geltoki zaharraren ordez.

2023an, emandako hitz janez, Eusko Trenbide Sareak ordu arteko geltoki klasikoa erabat eraitsarazi zuen Abiadura Handiko Trenerako linearako birmoldatze-lanetan.^[7] Áncora elkarteak oso gogor kritikatu zuen txikizioa.^[8]

Distantzia luzea

Renfe Operadora  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ Alvia  Madril Chamartin Segovia–Guiomar • Valladolid–Campo Grande • Burgos–Rosa Manzano • Miranda Ebro • Gasteiz • Altsasu • Donostia Irun⁠ Alvia  Bartzelona Sants Camp de Tarragona • Lleida–Pirineus • Zaragoza–Delicias • Tutera • Castejon • Tafalla • Iruña • Altsasu • Zumarraga • Donostia Irun

Distantzia ertaina

Renfe Operadora  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 25 Miranda Ebro Manzanos • Argantzon • Langraiz • Gasteiz • Estibalitz–Oreitia • Dulantzi • Agurain • Araia • Altsasu • Legazpi • Zumarraga • Beasain • Ordizia • Tolosa • Donostia • Pasaia • Lezo–Errenteria Irun

Aldiriko tren

Donostiako Renfe Aldiriak  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠  C-1 Irun Irungo Bentak • Lezo–Errenteria • Pasaia • Herrera • Intxaurrondo • Ategorrieta • Gros • Donostia • Loiola • Martutene • Hernani • Hernani–Erdia • Urnieta • Andoain • Andoain–Erdia • Billabona–Zizurkil • Anoeta • Tolosa–Erdia • Tolosa • Alegia • Ikaztegieta • Legorreta • Itsasondo • Ordizia • Beasain • Ormaiztegi • Zumarraga • Legazpi Brinkola

Abiadura Handiko Trena eta geltokiaren moldaketa

Euskal Trenbide Sareak geltokia moldatuko du Euskal Y-a hartzeko. Hainbat lan egingo dira, besteak beste:^[9][10]

Eraikina handitu

600 m²-ko azalerako bi oin eraikiko dira, jatorrizko eraikina baino atzerago, bertan dagoen hoteleko eraikinarekin eta abiadura handiko trenak sartzeko eraikin berriarekin bat egingo dutenak. Ataria ere handituko da eta une honetan geltoki zaharreko sarrerako estalkiaren azpian dagoen espazioa hartuko da, beirazko horma-gortina egitea aurreikusten baita.

Lurpeko geltokia eraikitzea

Geltokia beheko oinean (sarrerako kalearen kotan) eta sotoan eraikiko da. Lehenengo oinean abiadura handiko atarirako sarbidea egongo da, eta sotoko oinean atari hori eta abiadura handiko nasetarako sarbidea; baita segurtasun-kontrolak ere, atarien eta itxaroteko guneen azalera osoa 2.612 m²koa izanik. Abiadura handiko atarian sor daitekeen soto efektua kentzeko helburuarekin, argi naturala sartzeko eta bi oinen arteko ikuste-konexio zuzenerako aukera ematen duen espazio bikoitza edo mezzanina proiektatu da. 612 m²-ko lokalak egongo dira bezeroentzako oinarrizko zerbitzuetarako, eta 139 m²-koa komunetarako.

Estalitako plaza bat sortzea

788 m²-ko azaleradun estalkiaren gainean plaza bat proiektatu da. Plazatik Tabakalerara ere sartu ahal izango da. Horrela, hegoaldean gune estalia proiektatu da, pergola edo markesina modukoa, eraikinaren ikuspegi nagusian eraginik izango ez duena.

Azpialdeko igarobideak sortzea

Proiektuak azpialdeko 3 igarobide aurreikusten ditu. Horietako batek Donostia erdialdea Egia auzoarekin lotzen du gaur egun, eta azpialdeko beste bi igarobide distantzia ertain-luzeko eta aldirietako nasetara sartzeko erabiliko dira.

Konektibitatearen hobekuntza

Garraioaren erabilera eta intermodalitatea sustatzeko helburuarekin, proposamenak, Tabakalerako eraikineko instalazioen eta Egia aldean dagoen aldirietako nasaren arteko konexio zuzena planteatzen du. Proiektu berriari esker Donostiako autobus-geltokira eta 400 ibilgailu jasotzeko ahalmena duten bi aparkaleku-oinetara heldu ahal izango da. Horrela, intermodalitatea hobetzea eta toki horretan bat egiten duten garraio-modu desberdinetako bidaiarien ibilbideak murriztea lortzen da.

Nasak birbanatzea

Nasei dagokienez, distantzia ertaineko Renfe Distantzia Ertaineko 25. linearen trenak trenbide bat hartuko dute (zabalera luzea). Abiadura handiko trenek, hala nola AVE, Alvia edo TGV (zabalera normala), erdiko 3 nasak erabiliko dituzte. Aldiriko trenek alboko bi trenbideak hartuko dituzte, zabalera luzekoak.

• Administrador de Infraestructuras Ferroviarias
• Renfe Operadora

• Sara Ibarguren: "Norteko geltokia, zer zen eta zer den", Hirutxuloko Hitza, 2357.zk., 2023/05/12.
• (Gaztelaniaz):[1] Geltokia eraistea naiz.eus webgunean.
• ADIF enpresako web gunea
• RENFE enpresako web gunea

Loiola Donostia Gros Madril–Chamartin Hendaia