Nazioarteko Diru Funtsa

NDF 1944ko uztailean sortu zen Bretton Woods-eko akordioen konferentzian, Bigarren Mundu Gerraren ondoren Nazioarteko Moneta Sistemaren egonkortasuna bermatzeko. 1945eko abenduaren 27an hasi zen ofizialki, lehen 29 herrialdeek hitzarmena berretsi ondoren^[7].

Ordezkari estatubatuarra zen (eta geroago jakin zenez baita sobietar espioia ere^[8]) Harry Dexter Whitek proposatzen zuen orden ekonomiko berriak, hiru arau zituen:

• Estatu bakoitzak bere moneta zehaztu behar zuen urreari edo Estatu Batuetako dolarraren baliokidetasun erlazioari dagokionez.
• Monetaren balioak % 1eko marjinaren barruan bakarrik aldatzeko aukera zuen bere parekotasun ofizialarekin alderatuta.
• Estatu bakoitzak arduratuko zen parekotasun hori defendatzeaz ordainketen balantzaren oreka zainduz.

Beraz, nazioarteko moneta-sistemaren eginkizuna zen moneta-ortodoxia sustatzea munduko merkataritza garatzeko testuinguru egokia izan zedin, Bigarren Mundu Gerraren ondoren berreraikitze-prozesuan zailtasunak zituzten herrialde batzuei maileguak emanez.

Estatutuen arabera, zenbait helburu ditu: Nazioarteko moneta-lankidetza sustatzea; nazioarteko merkataritzaren hedapena eta hazkunde orekatua erraztea; kanbio-egonkortasuna sustatzea; estatu kideen arteko transakzio arruntetarako alde anitzeko ordainketa-sistema ezartzen laguntzea; munduko merkataritza hedatzea zailtzen duten kanbio-murrizketak ezabatzea, eta estatu kideei konfiantza ematea funtsaren baliabideak aldi baterako eta berme egokiekin haien eskura jarriz. Horrela, iraupena laburtzeko eta ordainketa-balantzen desoreka gutxitzeko, aukera ematen die beren ordainketa-balantzen desorekak zuzentzeko nazioko edo nazioarteko oparotasunerako neurri kaltegarrietara jo gabe^[9].

NDFa, gutxi gorabehera, garai hartako beste erakunde ekonomiko handi batzuen osagarria da, hala nola Munduko Bankua, BIRD (Berreraikuntza eta Garapenerako Nazioarteko Bankua), aldi berean sortua, eta GATTen Akordio Orokorra handik gutxira sinatua.

Bretton Woodseko negoziazioetan, britainiar ordezkariak, John Maynard Keynes ekonomialariak, erakunde garrantzitsuago bat sortzea proposatu zuen, nazioarteko moneta bat jaulkiko zuen benetako Munduko Banku Zentrala: Bancor. Proposamen hori baztertu egin zen Estatu Batuentzat dolarrarekiko eragina galtzea suposatuko zuelako.

Finantza-baliabideak ematen dizkie ordainketa-balantzan arazoak dituzten kideei. Estatu kide batek bere kuotaren % 25erako eskubidea dauka ordainketa-balantzan zailtasunak baditu. Funts gehiago behar izanez gero, egonkortze-plan bat negoziatu behar du. Mailegu bat jasotzen duen edozein kidek lehenbailehen ordaintzea nahi da beste herrialde batzuetarako kreditu-sarrera ez mugatzeko. Hori gertatu baino lehen, kreditua eskatzen duen herrialdeak adierazi behar du nola konpondu nahi dituen ordainketa-balantzaren arazoak hiru urtetik bost urtera bitarteko amortizazio-aldian dirua itzultzeko, batzuetan hamabost urtera iritsi badaiteke ere.

Drawing-rigths akordioak NDFren kreditu-politikaren muina dira. Eskubideari buruzko sinatutako akordio batek segurtasuna ematen dio kide den herrialdeari, kopuru jakin baterarainoko eskubidea izango baitu, normalean 12-18 hilabetez, epe laburreko ordainketa-balantzaren arazoari aurre egiteko. Normalean kalte-ordainketetarako erabiltzen da.

NDFren zerbitzu zabaldua: NDFk bere zerbitzu zabalduaren babesean kide den herrialde bati ematen dion laguntzak ziurtasuna ematen du herrialde kideak kopuru jakin bat eskuratu ahal izango duela, normalean hiru urtetik lau urtera bitartean, ordainketa-balantzan akats larriak eragiten ari diren egiturazko arazo ekonomikoak konpontzen laguntzeko.

Pobreziaren aurkako eta hazkunderako zerbitzua (1999ko azaroan egitura doitzeko zerbitzu indartua ordezkatu zuen). Zerbitzu horretan, interes-tasa txikiak kobratzen dira ordainketa-balantzan arazo iraunkorrak dituzten herrialde kide pobreenei laguntzeko. Mailegu-hartzaileek ordaintzen duten kostua NDFren urrearen salmentatik lortutako baliabideekin eta estatu kideek helburu horretarako NDFri ematen dizkioten mailegu eta dohaintzekin finantzatzen da.

Erreserbak osatzeko zerbitzua: Epe laburreko finantziazio gehigarria eskaintzen die estatu kideei, baldin eta aparteko zailtasunak badituzte ordainketa-balantzan, merkatuarengan bat-bateko konfiantza galerak sortutako kapital-irteerari aurre egiteko. Zerbitzu honek sortutako maileguen interesek gainordaina daukate, NDFren ohiko kredituen interesekin alderatuz.

Larrialdiko laguntza: 1962an irekitako zerbitzua, bat-bateko eta ustekabeko hondamendi naturalek eragindako ordainketa-balantzaren arazoak gainditzen laguntzeko estatu kideei. Zerbitzua 1995ean zabaldu zen, erakunde eta administrazio gaitasuna aldatu duen gatazka baten ondoren herrialde kide batean sortutako zenbait egoera kontuan hartzeko.

Gaur egun 190 herrialde dira kide. NDFko kide diren herrialde guztiak ez dira estatu subiranoak, eta, beraz, NDFko herrialde kide guztiak ez dira Nazio Batuen kide^[11]. Nazio Batuetako kide ez diren NDFko herrialde kideen artean, jurisdikzio bereziak dituzten eremu ez subiranoak daude, eta, ofizialki, Nazio Batuen eskubide osoko estatu kideen subiranotasunaren pean daude, hala nola Aruba, Curaçao, Hong Kong, Macao eta Kosovo^[12][13]. Kideak direnek ofizioz boto eskubidea duten kideak izendatzen dituzte, zeinak beherago aipatuak diren. NDFko kide guztiak Berreraikuntza eta Garapenerako Nazioarteko Bankuko (BIRD) kide ere badira, eta alderantziz^[14].

Garai bateko kide dira Kuba (1964an atera zen) eta Taiwan (1980an NDFtik kanporatu zuten)^[15]. Jimmy Carter Estatu Batuetako presidentearen babesa galdu ondoren kanporatu, eta Txinako Herri Errepublikak ordezkatu zuen^[16]. Hala ere, Txinako Taiwan probintzia NDFren indize ofizialetan ageri da^[17].

Kubaz gain, NDFkoak ez diren Nazio Batuetako gainerako estatuak Liechtenstein, Monako eta Ipar Korea dira. Andorra, berriz, 190. kide bihurtu zen 2020ko urriaren 16an^[18][19].

Txekoslovakia zaharra 1954an kanporatu zuten eskatutako datuak ez emateagatik, eta 1990ean onartu zuten berriz ere, Belusezko Iraultzaren ondoren. Polonia 1950ean erretiratu zen Sobietar Batasunak presionatua, baina 1986an itzuli zen^[20].

Kualifikazioak

Edozein herrialdek eska dezake NDFko kide izatea. NDFren eraikuntzaren ondoren, gerraosteko lehen urteetan, nahiko aske geratu ziren NDFko kide izateko arauak. Kideek, aldian-aldian, beren kuota ordaindu behar dute, eta ezin dute moneta-murrizketarik egin NDFren baimenik gabe; NDFren akordio-artikuluetako jokabide-kodea bete behar dute, eta estatuaren informazio ekonomiko eman behar dute. Hala ere, arau zorrotzagoak ezarri zitzaizkien Nazioarteko Diru Funtsari finantzaketa eskatzen zioten gobernuei^[21].

Onurak

NDFko herrialde kideek eskura dute: herrialde kide guztien politika ekonomikoei buruzko informazioa; beste kide batzuen politika ekonomikoetan eragiteko aukera; banku-laguntza teknikoa; zerga-gaiei eta truke-gaiei buruzko informazioa; ordaintzeko zailtasunen garaian finantza-laguntza, eta merkataritza- eta inbertsio-aukerak handitzeari buruzkoa ere^[22].

Gobernadore-kontseilua

Gobernadore-kontseilua herrialde bakoitzeko gobernadore batek eta gobernadore ordezko batek osatzen dute. Herrialde bakoitzak bere bi gobernadoreak izendatzen ditu. Batzordea, normalean, urtean behin biltzen da, eta berari dagokio zuzendari exekutiboa aukeratzea edo izendatzea. Gobernadore-kontseiluak ofizialki onartu behar ditu: kuota-gehikuntzak, esleipen bereziak, kide berriak onartzea, kideak nahitaez erretiratzea eta akordioko eta bizi-Legeetako artikuluak aldatzea, baina praktikan, NDFko batzorde exekutiboaren esku utzi ditu eskumen gehienak^[23].

Nazioarteko Diru eta Finantza Komiteak eta Garapen Komiteak aholkatzen dute gobernadore-kontseilua. Nazioarteko Diru eta Finantza Komiteak 24 kide ditu, eta likidezia globalaren bilakaeraren eta garapen bidean dauden herrialdeei baliabideak transferitzearen jarraipena egiten du^[24]. Garapen Komiteak 25 kide ditu, eta garapenerako gai kritikoei buruz eta garapen bidean dauden herrialdeetan garapen ekonomikoa sustatzeko behar diren finantza-baliabideei buruz aholkatzen du.

Gobernadoreen Kontseilua Kristalina Georgieva NDFko zuzendari-gerentearen menpe dago zuzenean^[24].

Batzorde Betearazlea

Batzorde Betearazlea 24 zuzendari-exekutibok osatzen dute. Zuzendari-exekutiboek geografian oinarritutako zerrenda bateko 189 herrialde kideak ordezkatzen dituzte^[25]. Ekonomia handiko herrialdeek beren zuzendari exekutiboa dute, baina herrialde gehienak lau herrialde edo gehiago ordezkatzen dituzten barrutietan biltzen dira^[23].

2011ko martxoan indarrean sartu zen 2008ko Ahots eta Parte-hartzeari buruzko Zuzenketaren ondoren^[26], zuzendari exekutibo bana izendatzen dute zazpi herrialde hauek: Estatu Batuak, Japonia, Txina, Alemania, Frantzia, Erresuma Batua eta Saudi Arabia^[25]. Gainerako 17 zuzendariek 2 eta 23 herrialde arteko barrutiak ordezkatzen dituzte. Zuzendari bakoitzak boto eskubidea du, eta hauek % 16,74tik (Estatu Batuak) % 1,34rainoko aldea daukate (Afrikako 24 herrialde elkarrekin). Batzorde hori astero zenbait aldiz bildu ohi da^[27]. Batzordearen osaera eta barrutia zortzi urtean behin berrikusteko programatuta dago^[28].

Zuzendari kudeatzailea

Nazioarteko Diru Funtsa zuzendari batek zuzentzen du. Zuzendari hori langileen burua da, eta batzorde exekutiboko presidentea. Zuzendaria da NDFko posturik boteretsuena^[29]. Historikoki, NDFko zuzendaria europarra izan da, eta Munduko Bankuko presidentea, estatubatuarra. Hala ere, eredu hori gero eta gehiago jartzen da zalantzan, eta bi postu horietarako lehia laster ireki daiteke munduko edozein lekutako beste hautagai kualifikatu batzuk sartzeko^[30][31]. 2019ko abuztuan, Nazioarteko Diru Funtsak 65 urteko edo gehiagoko adin-muga ezabatu egin zuen zuzendari kargurako^[32].

2011n, garapen bidean dauden munduko herrialde handienek, BIRDeko estatuek, komunikatu bat argitaratu zuten europar bat zuzendari kudeatzaile izendatzeko tradizioak NDFren legitimitatea urratzen zuela adieraziz, eta izendapena merituetan oinarritzeko eskatu zuten^[30][33].

Zuzendari kudeatzaileen zerrenda

Zkia	Datak	Izena	Hiritartasuna	Aurrekariak
1	1946-05-06 – 1951-05-05	Camille Gutt	Belgika	Politikaria, ekonomialaria, abokatua, Ekonomia ministroa, Finantza ministroa
2	1951-08-03 – 1956-10-03	Ivar Rooth	Suedia	Ekonomialaria, abokatua, Banku Zentralekoa
3	1956-11-21 – 1963-05-05	Per Jacobsson	Suedia	Ekonomialaria, abokatua, akademikoa, Nazioen Liga, BIS
4	1963-09-01 – 1973-08-31	Pierre-Paul Schweitzer	Frantzia	Abokatua, enpresaria, funtzionarioa, Banku Zentralekoa.
5	1973-09-01 – 1978-06-18	Johan Witteveen	Herbehereak	Politikaria, ekonomialaria, akademikoa, Finantza ministroa, Lehen ministrordea, Ekonomia Politika Aztertzeko Bulegokoa
6	1978-06-18 – 1987-01-15	Jacques de Larosière	Frantzia	Negozio-gizona, funtzionarioa, Banku Zentralekoa.
7	1987-01-16 – 2000-02-14	Michel Camdessus	Frantzia	Ekonomialaria, funtzionarioa, Banku Zentralekoa
8	2000-05-01 – 2004-03-04	Horst Köhler	Alemania	Politikaria, ekonomialaria, funtzionarioa, (BIRD) lehendakaria
9	2004-07-07 – 2007-10-31	Rodrigo Rato	Espainia	Politikaria, enpresaria, Ekonomia ministroa, Finantza ministroa, Lehen ministrordea
10	2007-11-01 – 2011-05-18	Dominique Strauss-Kahn	Frantzia	Politikaria, ekonomialaria, abokatua, enpresaria, Ekonomia ministroa, Finantza ministroa
11	2011-07-05 – 2019-09-12	Christine Lagarde	Frantzia	Politikaria, abokatua, Finantza ministroa
12	2019-10-01 – gaur arte	Kristalina Georgieva	Bulgaria	Politikaria, ekonomialaria

Dominique Strauss-Kahn zuzendari ohia, New Yorkeko hoteleko langile bati sexu erasoa egitea leporatuta, atxilotu egin zuten, eta dimisioa eman zuen maiatzaren 18an. Gero, sexu-eraso karguak erretiratu egin zituzten^[34]. 2011ko ekainaren 28an, Christine Lagarde Nazioarteko Diru Funtseko zuzendari izendatu zuten bost urteko agintaldi baterako, 2011ko uztailaren 5ean hasita^[35][36]. Berriro, bost urteko bigarren agintaldirako aukeratu zuten adostasunez, 2016ko uztailaren 5etik aurrera. Zuzendari izateko hautagai bakarra zen^[37].

Lehen zuzendariordea

Zuzendari-kudeatzailea Lehen zuzendariorde batez (FDMD) lagunduta dago. Hitzarmen bidez, Estatu Batuetako herritarra izan da beti^[38]. Elkarrekin, zuzendaria eta haren ondokoa dira NDFko goi-zuzendaritzako buruak. Zuzendari nagusiak moduan, lehen diputatuak ere bost urteko agintaldia bete ohi du.

Zuzendariordeen zerrenda

Zkia.	Data	Izena	Hiritartasuna	Aurrekariak
1	1949-02-09 – 1952-01-24	Andrew Overby	AEB	Bankaria, Estatu Batuetako Altxorraren Arduradun Nagusia.
2	1953-03-16 – 1962-10-31	Merle Cochran	AEB	AEBko Kanpo Zerbitzuko ofiziala
3	1962-11-01 – 1974-02-28	Frank Southard	AEB	Ekonomialaria, funtzionarioa
4	1974-03-01 – 1984-05-31	William Dale	AEB	Funtzionarioa
5	1984-06-01 – 1994-08-31	Richard Erb	AEB	Ekonomialaria, Etxe Zuriko funtzionarioa.
6	1994-09-01 – 2001-08-31	Stanley Fischer	Israel  AEB	Ekonomialaria, Banku Zentralekoa, Bankaria
7	2001-09-01 – 2006-08-31	Anne Kreuger	AEB	Ekonomialaria
8	2006-07-17 – 2011-11-11	John Lipsky	AEB	Ekonomialaria
9	2011-09-01 – 2020-02-28	David Lipton	AEB	Ekonomialaria, Estatu Batuetako Altxorraren Arduradun Nagusia
10	2020-03-20 – 2022-01-20	Geoffrey Okamoto	AEB	Estatu Batuetako Altxorraren Arduradun Nagusia, Banku aholkularia
11	2022-01-21 – gaur egun	Gita Gopinath	AEB	Harvard Unibertsitateko Ekonomia Saileko irakaslea NDFko ekonomia burua

Herrialde bakoitzak boto ahalmen jakin bat du erakundearen barruan, bere ekonomiaren (BPG), kontu korrontearen, nazioarteko erreserben eta beste aldagai ekonomiko batzuen arabera. Erabakiak % 70eko gehiengo kalifikatuarekin hartzen dira, nahiz eta erabaki garrantzitsu batzuk % 85eko gehiengo kualifikatuarekin hartzen diren. Estatu Batuak % 16,74 duenez, sistema horrek beto-boterea ematen dio finantza-erakundeak hartutako erabakiei buruz; izan ere, haren aurkako botoak edo abstentzioak eragotzi egiten du erabaki garrantzitsuak hartzea, erabaki horiek gehiengoaren % 85 behar dutelako.

Itsasoz Haraindiko Garapen Institutuak (ODI) 1980an egindako ikerketek NDFren aurkako kritikak jaso zituzten, Titus Alexander aktibistak apartheid globala deitzen duen horren zutabe bat dela dioten analisiak babesten dituztenak^[39].

• Herrialde garatuek, gutxien garatutako herrialdeenganako (GGH), protagonismo eta kontrol handiagoa zutela ikusi zen.
• Funtsak suposatzen zuen ordainketetan gertatutako desoreka guztiak etxean gertatu zirela. Hogeita lauko taldeak (G-24), GGHko kideen izenean, eta Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Konferentziak (UNCTAD) salatu zuten NDFk ez zituela behar beste bereizten kanpokoak edo barnekoak ziren desorekak. Kritika hori 1973ko petrolioaren krisiaren ondoren egin zen. Gero, GGHk ordainketa-defizitekin aurkitu ziren merkataritza-baldintzetan izandako zenbait aldaketa kaltegarrien ondorioz, eta Funtsak Gobernuaren gehiegizko gastuak eragindako defiziten antzeko egonkortasun-programak agindu zituen. Epe luzerako kanpotik sortutako desoreken aurrean, G-24 taldeak denbora gehiago eman zuen GGHk beren ekonomiak egokitu zitzan.
• Nazioarteko Diru Funtsaren politika batzuk garapenaren aurkakoak izan daitezke; txostenak zioen, errentak txikiak ziren eta langabezia handia zen ekonomietan, NDFren programen ondorio deflatiboek azkar eragiten zituztela produkzioaren eta enpleguaren galerak. Gainera, behartsuek neurriz kanpo jasaten dute deflazioaren zama.
• Nazioarteko Diru Funtsaren hasierako politikak teorian oinarritzen ziren, eta iritzi desberdinek eta departamentuen arteko lehiek eragiten zuten. Kritikoek diote egoera ekonomiko oso desberdineko herrialdeetan politika horiek ezartzeko asmoak gaizki informatuta zeudela eta ez zutela oinarri ekonomikorik.

Erakunde horren helburu nagusia finantza zailtasun larriak pairatzen dituzten herrialdeei laguntza ematea da. Ordainketa balantzan arazoak dituzten herrialde bazkideek maileguak edo bere ekonomia sistema antolatzeko laguntza eska ditzakete. Ordainetan, hainbat egitura erreforma martxan jartzea eskatzen zaie krisialdia areagotu ez dadin eta, batez ere, etorkizunean krisialdi gehiagorik nozitu ez dezaten.

Hala ere, jokabide horrek kritika ugari ekarri ditu. Europako eta AEBetako korporazioei laguntzen zieten diktadurak babestea leporatu diote. Demokrazia, giza eskubideak edo lan-eskubideak kontuan ez hartzea ere egotzi zaio. Polemikak mugimendu altermundialistaren sorrera bultzatu du.

• Munduko Bankua
• NBE

• (Gaztelaniaz) NDFren webgunea