Santakara

Santakara toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Santacara
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Santa Cara

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[4]

• Carenses (K.a. 23)
• Kara (950)
• Sancta Cara (1102)
• Santackara (1230)
• Santakara (1238)
• Sanctacara (1266)
• Sancta Kara (1268)
• Santa Cara (1300)
• Santacara (1330)
• Santakara (1366)
• Santacara (1459)
• Santachara (1587)
• Santacara (1802)
• Kara (1945)
• Santakara (1974)
• Santakara (1989)

Etimologia

Herri honen izenaren esanahi zehatza zehazterik ez dagoen arren, gaian adituak direnak bat datoz Plinio Zaharrak aipatutako euskal tribuaren izenarekin. Santa partikula gehitzea geroagokoa litzateke eta ez luke santurik aipatuko.

Ricardo Zierbidek idazten du Kara-Santakara identifikazioa egiazkoa balitz, santa latindar adjektibo bat izango litzatekeela, kristautasunaren garaian erantsiko litzatekeena, edo kristautasunari lotua, erromatarren aurreko ahots bati: aurpegiari. Ez da ahaztu behar Carus edo Cara bezalako pertsonen izenak nahiko maiz agertzen direla inskripzio erromatarretan.

C-k txandakatzearen arrazoia da euskaraz c letra ez dela bere alfabetoaren zati osoa. Gainera, inskripzio zaharrenek k grafia erabiltzen dute, c grafia berrienaren ordez, nahiz eta bi izenak funtsean berdinak izan.

Armarria

Santakarako armarriak honako blasoi hau du:^[5]

Bandera

Santakarako banderak Santakarako armarri dauka hondo arre baten gainean. Armarriak kasketa bat du gainean

Santakara Erdialdea eskualdean dago, Aragoiko Erribera eremu naturalean.

Mugakideak

Inguru naturala eta kokalekua

Santakara Erriberriko merindadearen hego-ekialdean kokatzen da, NA-1240 errepidea Zarrakaztelu-Caparroso norabidean hartuta.

Geografiaren aldetik, Aragoiko Erribera eskualdean dago, hau da, Aragoi ibaiaren ibilguaren behereneko aldean.^[6][7]

Klima eta landaredia

Santakarak klima mediterraneo kontinentala dauka, baina Nafarroa Garaiko hegoaldeko herriena baino hezeagoa. Urteko batez besteko prezipitazioak urri eta urtean zehar irregularki banatzen diren arren, 450mm eta 500 ingurura heltzen dira. Batez-besteko tenperatura bestalde 13 eta 14 gradu bitartekoa da, eta urteroko egun euritsuen kopurua 70. Aldaketa termiko handiez gain, haizerik ohikoena hegoaldekoa eta iparraldeko ziertzoa dira.

Landarediak ere klimaren ezaugarrien araberakoa da. Gizakiaren eraginagatik nahiko baldintzaturiko landaredia da, eta ezaugarri xerofilodunekoa. Nekazaritza lurrez kanpo, larre eta sastraka bakan batzuk baino ez daude gizakiaren eraginetik kanpo. Aragoi ibaia da udalerria zeharkatzen duen ibairik garrantzitsuena. Gainontzeko errekastoak, euriteen araberako baserrekak dira.

Estazio meteorologikoak

Murillo el Fruto edo Murelu Haitsu udalerrian ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Zarrakaztelu pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 343 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[8]

Datu klimatikoak (Zarrakaztelu, 1937-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	22.0	27.0	30.0	36.0	38.5	41.5	40.5	37.0	30.5	24.6	20.0	41.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.6	12.0	15.7	17.9	22.8	27.6	30.5	30.1	25.5	19.9	13.6	9.8	19.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.5	6.9	9.9	12.0	16.3	20.5	22.9	22.7	18.9	14.5	9.1	5.9	13.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.3	1.8	4.0	6.0	9.9	13.4	15.3	15.4	12.3	9.0	4.6	2.0	7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-8.2	-9.0	-6.5	-3.0	0.6	4.4	5.4	5.2	2.0	-1.9	-8.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	28.9	25.2	31.6	54.7	44.9	36.1	25.1	22.8	41.7	56.9	46.7	43.0	457.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	25.3	17.9	37.0	48.5	30.0	70.0	48.2	43.0	83.0	57.0	55.6	38.6	83.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	8.6	7.4	7.5	9.1	8.7	5.7	4.1	4.1	5.6	8.6	9.3	9.8	88.5
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.7	0.8	0.4	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.5	2.4
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9]

Santakara antzinako Kara izeneko herrixka erromatarraren oinordekoa da. Duela bi mila urte inguruko aztarna ugari aurkitu da herrian eta inguruko lurretan, eta Santakarako etxe askotako fatxadetan, erromatarren garaiko arrastoak daude. Aurpegi izan zen Plinio Zaharrak aipatzen zituen karatarren tribuaren erdigunea. 1974an, Opus signinum motako mosaikoen aztarnak aurkitu ziren. Era berean, erromatar aztarna epigrafikoak ere ugariak dira. Batzuk antzinatik ezagutzen dira.

Petri I.a Santxitz erregeak 1102an Kaparrotsuko mugako forua eman zion Santakarari. 1191ean, Antso VI.a Nafarroakoak petxak batzeko forua eman zion hiribilduari, eta horren arabera, etxe bakoitzak 4 soldata ordaindu behar zituen. 1210ean Antso VII.a Azkarrak foru berri bat eman zion Santakarari, eta, horren bidez, petxa eguneratu eta komunitate osorako 1400 sosetan globalizatu zuen. Tibalt I.a erregeak, 1254an, belarren eta egurraren gozamena eman zien Santakarako infanzoiei, erregeak hiribilduan zituen zenbait parajetan, eta 1268an, Plan Maior terminoan herbadgo bat ordaindu ez izana erabaki zuen.^[10]

XIII. mendean Santakarako gaztelua eraikitzea agindu zuen Nafarroako erregeak. Eraikinak erdiko dorrearen inguruan antolaturiko harresi txiki bat dauka, eta bertatik Aragoi ibaiaren haran guztia zelatatu daiteke. Gotorlekua Aragoiko Erresumatik etor zitezkeen erasoei aurrea hartzeko eraiki zuen Nafarroako Erresumak, eta Kasedan edo Galipentzun egondako gazteluek osaturiko gotorleku sarearen zati zen.

1447an Karlos Bianako printzeak Santakarako jaurerria eman zion Juan Beaumontekoari. Bizilagunak kexatu egin ziren alkatearen eta Frantzisko I.a Nafarroakoa erregearen tutore Maddalen I.a printzesaren gehiegikeriengatik, eta horregatik itzuli zituen 1479an. Joanes III.a Labritekoa erregeak ebatzi zuen alkatearen izendapena erregearena zela, herriaren eta bere jaun Grazian Beaumontekoaren arteko auzi baten ondorioz 1494. urtean. Leringo kondea gazteluaz jabetu zen gaztelarren laguntzaz 1499an.^[10]

XVI. mendean, Gaztelako Erresumak Nafarroakoa inbaditzean, Nafarroako alde horretako gaztelu guztiak eraisteko agindua eman zuten, eta horrela, Santakarako gazteluak ere erresuma guztiko gaztelu guztien zori bera izan zuen. Gaur egun antzinako gazteluaren hormetako bat kontserbatzen da bakarrik. 1855ean Nafarroan 13000 hildakotik gora eragin zuen kolera izurriteak Santakaran izandako eragina txikia izan zen.

1687. urtean oti izurrite beldurgarri batek Nafarroa Garaia inbaditu zuen, Santakara ere erasanez eta kalte handiak eraginez. Iruñeko apezpikuak errogatibak egiteko agindu zien parroko guztiei, eta San Gregorio Ostiakoaren burua, herriek hala eskatuta, Erresumak eraman zuen.^[11]

1855eko maiatzaren 1eko desamortizazio legea betez, 1875ean herri honetan errementeria bat saldu zen; 1862an, ganadua akubilatzeko hiru korta, "Harategia" korta eta irin-errota bat.

2023 urteko erroldaren arabera 863 biztanle zituen Santakarak.^[12]

Biztanleen % 90ek nekazaritzarekin zerikusia duten jarduerak egin arren, berez nekazaritzatik bizi diren Santakarako biztanleak kopuru horren erdia dira. Batetik, lur ureztagarriak laborantza lurren %21,3 ziren XX. mendearen amaieran, batez ere, zerealak eta artoa, eta kopuru txikiagoan, alpapa eta bestelako barazkiak. Sekain lurren azalera bestetik, asko hazi zen XIX. mendearen amaieran eta 1891ean 464 hektarea lantzen ziren, 1917rako, ordea, kopuru hori 1917 hektareara hazi zen.

Herri lurrak udalerriaren azalera guztiaren %66 dira, larre lurren %80 eta landu daitezkeen lurren %60. Herritar gehienek dute herri lurren zati bat; eta, horrez gain, santakararrak Bardearen aprobetxamendurako elkarteko kide dira eta Bardean lurrak lantzeko eskubidea dute. Nekazaritza elkarteei dagokienez, 1958ko abenduaren 28an, Nafarroa Garaiko nekazarien aurrezki kutxak San Anton Esne Kooperatiba sortu zuen (kooperatiba 1961eko otsailaren 13an izan zen onartua).

Bardeako elkartea

Erdi Aroan, Santakarak, Fustiñana, Tutera, Cortes, Buñuel, Cabanillas, Zarrakaztelu, Kaparrotsu, Alesbes, Cadreita, Valtierra, Arguedas, Melida, Martzilla, Faltzes, Azkoien, Funes, Milagro, Corella, Olibako monasterioa, eta Erronkariko ibaxa eta Zaraitzu ibarrekin batera, Bardeako Komunitatea osatu zuen, Bardeako lur amankomunak nekazaritzarako erabiltzeko asmoarekin.

Melidarrek Bardean 2.800 hektarea lur lantzen zituzten 1990eko hamarkadaren hasieran.

Santakarako udaletxea herriko enparantzan dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Jesus Luis Caparroso Ruiz da, Santakarako Talde Independenteko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udala

Udalaren egoitza eta udaletxea herriko enparantzan dago.

Santakarako udaletxea elizaren ondoko plaza txikian dago. Inguruko eraikuntzen estilo berean eraikia, egitura hiru zatitan banaturik dago eta hiru fatxada nagusi dauzka. Udaletxearen azken eraberritzea 1973an egin zen, harlangaitza agerian utzita.

• HELBIDEA: Udaletxearen Plaza,1

Egungo banaketa

Santakarako Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Jesus Luis Caparroso Ruiz da, Santakarako Talde Independentea zerrendakoa. Zinegotziak 6 daude:^[13]

• Jorge Cervera Ibiricu (Santakarako Talde Independentea)
• Jose Ignacio Miqueleiz Palacios (Santakarako Talde Independentea)
• Jorge Pascual Castilo (Santakarako Talde Independentea)
• Sara Lanas Navarro (Santakarako Talde Independentea)
• David Jimenez Ibañez (Santakarako Talde Independentea)
• Beatriz Bergasa Urzola (Santakarako Talde Independentea)

Batzordeak

Santakarako Udalan 8 batzorde ditu:^[13]

• Kontuak
• Nekazaritza
• Kultura
• Kirola eta Aurrerapena
• Gazteria
• Gizarte Zerbitzuak
• Hirigintza
• Jaiak

Alkateak

1979tik, Santakarak 5 alkate izan ditu:

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 324 linea zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak bi autobus geldialdi du zeharkarrikan: bat Figarolerantz eta beste bat Tafallarantz.

Nafarroako Hiriarteko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 324 Tafalla Erriberri • Beire • Pitillas • Santakara • Melida • Murelu Hautsi • Zarrakaztelu Figarol

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Santakara ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[18]

Koldo Zuazok, 2010ean, Santakara ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[19]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Santakara eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %1,67k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 1,68k eta 2018n % 3,00k.

Kirolak

• Santakara Futbol Taldea

Jaiak

• Jasokundeko Andre Mariaren jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan
• Santa Eufemiako eguna, irailaren 16an

Ondasun nabarmenak

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.
• Santakarako gaztelua, XIII. mendean eraikitako gaztelua.
• Santa Eufemia baseliza, XIII. mendean eraikitako kristau baseliza.
• Kara aztarnategia, erromatar hiri bateko aztarnategia.

Ondarea

• Pitillasko aintzira, biodibertsitate handiko hezegune endorreikoa, Nafarroako bigarren handiena.

• 
  Santakarako gaztelua
• 
  Kara aztarnategia
• 
  Santakarako gaztelua
• 
  Kara aztarnategia
• 
  Santa Eufemia baseliza

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Erdialdea
• Erriberriko merindadea
• Nafarroa Garaia

• Santakarako Udalako webgune ofiziala