Abenduaren 28

Euskal Herria

• 1983 – GALek Mikel Goikoetxea Txapela tirokatu zuen Donibane Lohizunen. 1984ko urtarrilaren 1ean hil zen zaurien ondorioz Bordeleko ospitalean.

Mundua

• 1521 – Adrian VI.a aita santu bilakatuko zuen konklabea hasi zen.
• 2014 –
  • Indonesia AirAsiaren 8501 hegaldiko hegazkina Belitung uharteen inguruan erori eta bertan zioazen 162 bidaiariak, gehienak Indonesiarrak, hilik gertatu ziren.
  • Norman Atlantic ferryak su hartu zuen. Gertakari honek 13 hildako utzi zituen.

Euskal Herria

• 2015 – Goenkale telesaila amaitu zen. 1994ko urriaren 3an hasi zen.

Mundua

• 1935 – Captain Blood ("Blood kapitaina") filma estreinatu zen, Michael Curtizek zuzendu eta Errol Flynn, Olivia de Havilland, Lionel Atwill, Basil Rathbone, Ross Alexander, Guy Kibbee, Henry Stephenson eta Robert Barrat aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1945 – Spellbound ("Liluratua") filma estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta Ingrid Bergman, Gregory Peck, Michael Chekhov, Leo G. Carroll eta Rhonda Fleming aktoreek antzeztu zuten.
• 1974 – Yakuza filma estreinatu zen, Sydney Pollackek zuzendu eta Robert Mitchum, Ken Takakura, Kishi Keiko eta Richard Jordan aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2001 – Black Hawk Down ("Arrano Beltza Lurrera Botea") filma estreinatu zen, Ridley Scottek zuzendu eta Josh Hartnett, Eric Bana, Ewan McGregor, Tom Sizemore, William Fichtner eta Sam Shepard aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 2011 – Euskal futbol selekzioak Tunisiako futbol selekzioaren aurka San Mamesen 0-2 galdu zuen.
• 2013 – Euskal futbol selekzioak Peruko futbol selekzioari San Mamesen 6-0 irabazi zion.
• 2014 – Euskal futbol selekzioak eta Kataluniako futbol selekzioak San Mamesen jokatutako partiduan bana berdindu zuten.

Mundua

Euskal Herria

• 1862 – Inocencio Gartzia Asarta, nafar margolaria (h. 1921).
• 1872 – Pío Baroja, gaztelaniazko euskal herritar idazlea (h. 1956).
• 1901 – Cesáreo Sardui, bizkaitar txirrindulara (h. 1987).
• 1910 – Tomás Zarraonandia, bizkaitar futbolaria (h. 2000).
• 1912 – Inozentzio Aierbe, nafar apaiza (h. 2001).
• 1921 – Inozentzio Olea, gipuzkoar bertsolaria eta euskal idazlea (h. 2010).
• 1933 – José Antimasberes, El gitanico de Añorbe, nafar kale-dantzari ijito eta nomada (h. 1994).
• 1934 – Juan María Benegas, gipuzkoar futbolaria (h. 2006).
• 1935 – Josu Bergara, bizkaitar politikaria, Bizkaiko Ahaldun Nagusi ohia.
• 1938 – Santiago Beitia, gipuzkoar arraunlari ohia.
• 1940 – Yori Bertin, euskal antzezle ohia.
• 1947 – José María Laredo, nafar futbolari ohia.
• 1952 – Roberto Cabrejas, gipuzkoar atleta eta entrenatzailea, altuera jauzian aditua, Rabanera del Pinarren (h. 2001).
• 1953 – Miguel Angulo, lapurtar mendizale, idazle, kartografo, argazkilari, diseinatzaile eta irakaslea.
• 1958 – Cesar Saratxu, euskal aktorea.
• 1959 – Consuelo Ordóñez, gipuzkoar ekintzailea, Euskal Herriko Terrorismoaren Biktimen Elkartearen zuzendaria, Caracasen.
• 1961 – Adolfo Araiz, nafar politikaria.
• 1963 – Eugenio Bustingorri, nafar futbolari ohia.
• 1964 – Maite Zuñiga, gipuzkoar atleta ohia.
• 1972 –
  • Ur Apalategi, euskal idazlea, Parisen.
  • Rafa Rueda, bizkaitar abeslari eta gitarrajolea.
• 1982 – Beñat Lizaso, gipuzkoar bertsolaria.
• 1987 – Alaia Martin, gipuzkoar bertsolaria.
• 1989 – Hodei Egiluz, Anberesen desagerturiko eta bilaketa luze baten ondoren hilik agertutako galdakoztar gaztea (h. 2013).
• 2003 – Irantzu Solaguren, bizkaitar txirrindularia.

Mundua

• 1550 – Vicente Espinel, espainiar musikari, poeta eta eleberrigilea (h. 1624).
• 1554 – Francisca Pizarro Yupanqui, Inka enperadoreen ondorengoa (h. 1598)
• 1619 – Antoine Furetière, frantziar elizgizon, poeta, alegiagile, eleberrigile eta lexikografoa (h. 1688).
• 1630 – Ludolf Bakhuizen, herbeheretar marrazkilari, kaligrafo, imprimatzaile eta margolaria (h. 1708).
• 1827 – Manuel Aguirre de Tejada, galiziar abokatu eta politikaria (h. 1911).
• 1852 – Leonardo Torres Quevedo, espainiar ingeniaria eta matematikaria (h. 1936).
• 1856 – Woodrow Wilson, Ameriketako Estatu Batuetako 28. Presidentea (h. 1924).
• 1864 – Henri de Régnier, frantziar olerkari sinbolista (h. 1936).
• 1865 – Félix Vallotton, suitzar eta frantziar margolari, eskultore, xilografien egile eta idazlea (h. 1925).
• 1874 – María de la O Lejárraga, María Martínez Sierra, espainiar idazle eta feminista (h. 1974).
• 1882 –
  • Arthur Stanley Eddington, ingeles astronomo eta fisikaria (h. 1944).
  • Lili Elbe, daniar artista, sexu berresleitze kirurgiari men egin zion lehenengo pertsona (h. 1931).
  • Virgínia Quaresma, Portugalgo lehen emakume kazetaria (h. 1973).
• 1884 – Joseph Pholien, Belgikako lehen ministroa (h. 1968).
• 1885 – Vladimir Tatlin, sobietar eskultore eta margolari konstruktibista (h. 1953).
• 1888 – F.W. Murnau, alemaniar zinema zuzendaria (h. 1931).
• 1891 – Elvira de Hidalgo, espainiar koloretako-sopranoa eta kantu-maistra (h. 1980).
• 1897 – Ivan Konev, sobietar mariskala (h. 1973).
• 1898 – Carl-Gustav Rossby, suediar-estatubatuar meteorologoa, meteorologiaren aitzindarietakoa (h. 1957).
• 1899 – Edgar Neville, Berlanga de Dueroko IV. kondea, espainiar zinema-zuzendaria eta antzerkigilea (h. 1967).
• 1902 – Mortimer Jerome Adler, estatubatuar filosofoa (h. 2001).
• 1903 – John von Neumann, estatubatuar matematikaria (h. 1957).
• 1904 – Bobbie Rosenfeld, kanadar atleta, 4x100 metroko proban aditua (h. 1969).
• 1905 – María Rosa Alonso, kanariar irakasle, filologo eta saiakeragilea (h. 2011).
• 1907 – Erich Mielke, alemaniar militar eta politikaria, Stasiko burua (h. 2000).
• 1913 – Jose Luis Gallego, espainiar kazetaria, poeta eta militante komunista (h. 1980).
• 1914 – Joseph Esherick, estatubatuar arkitektoa (h. 1998).
• 1918 – Constance Cummings-John, sierraleondar hezitzailea eta politikaria, Afrikan udal kontseilu batean sartu zen lehen emakumea (h. 2000).
• 1921 – Johnny Otis, estatubatuar piano jole, bateria jole, abeslari, zuzendari, eta blues eta rhythm and blues enpresaria (h. 2012).
• 1922 – Stan Lee, estatubatuar komiki gidoigile eta argitaratzailea (h. 2018).
• 1924 – Girma Wolde-Giorgis, Etiopiako presidentea (h. 2018).
• 1925 –
  • Willy Kemp, luxenburgoar txirrindularia (h. 2021).
  • Hildegard Knef, alemaniar aktore, abeslari eta idazlea (h. 2002).
  • Milton Obote, Ugandako presidentea (h. 2005).
• 1926 – Donna Hightower, estatubatuar abeslaria (h. 2013).
• 1927 – Edward Babiuch, Poloniako lehen ministroa (h. 2021).
• 1931 – Guy Debord, frantziar filosofo marxista, idazle eta zinemagilea (h. 1994).
• 1932 – Manuel Puig, argentinar eleberrigilea (h. 1990).
• 1933 – Charles Portis, estatubatuar idazlea (h. 2020).
• 1934 –
  • Alasdair Gray, eskoziar artista eta idazlea (h. 2019).
  • Paulin Obame Nguema, Gabongo lehen ministroa (h. 2023).
  • Maggie Smith, britainiar aktorea.
• 1940 – Peter Michael Neumann, britainiar matematikaria (h. 2020).
• 1944 –
  • Sandra Faber, estatubatuar astrofifikaria, galaxien eboluzioan aditua.
  • Kary Mullis, estatubatuar biologoa, 1983ko Kimikako Nobel Saria (h. 2019).
• 1945 – Birendra Nepalgoa, Nepalgo erregea (h. 2001).
• 1947 – Aurelio Rodríguez, mexikar beisbol jokalaria (h. 2000).
• 1951 – Carmen Magallón, Fisika eta Kimikako katedradun espainiarra.
• 1953 – Richard Clayderman, frantziar piano-jotzailea.
• 1954 – Denzel Washington, estatubatuar aktorea.
• 1955 – Liu Xiaobo, txinatar intelektual eta giza eskubideen defendatzailea, 2010eko Bakearen Nobel Saria (h. 2017).
• 1956 –
  • Nigel Kennedy, britainiar biolin-jotzailea.
  • Teresa Rodrigo Anoro, espainiar fisikaria (h. 2020).
• 1957 –
  • Javier Arenas, PPko andaluziar politikaria.
  • Mar Cambrollé, pertsona transgeneroen giza eskubideen aldeko ekintzailea.
  • Hilaria Supa, jatorri kitxuadun perutar politikaria, aktibista, nekazari buruzagia eta arrazismoaren aurkako borrokalaria.
• 1959 – Ana Torroja, espainiar abeslaria, Mecano taldeko kidea.
• 1960 – Shinichi Morishita, japoniar futbolari ohia.
• 1961 – Boško Gjurovski, mazedoniar futbolari ohia.
• 1962 –
  • Michel Petrucciani, frantziar jazz-pianista, musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. 1999).
  • Quim Torra, Kataluniako Generalitateko presidentea.
• 1964 – Juan Pablo García, Juan Pablo, errioxar palari ohia.
• 1965 –
  • Kazuo Echigo, japoniar futbolari ohia.
  • Dàmaris Gelabert, kataluniar pedagogo, musikoterapeuta, egile eta haur-kantuen abeslaria.
• 1966 – Kaliopi, mazedoniar musikagilea eta abeslaria.
• 1967 – Mabel Lozano, espainiar idazlea, modeloa, zinema eta telebistako zuzendaria eta aktorea.
• 1968 – Brian Steen Nielsen, daniar futbolari ohia.
• 1969 – Linus Torvalds, finlandiar informatikaria, Linux sistema eragilearen sortzailea.
• 1972 –
  • Cristina Branco, portugaldar abeslari fadista.
  • Patrick Rafter, australiar tenislari ohia.
• 1979 –
  • Claudia Presăcan, errumaniar gimnasta artistikoa.
  • Noomi Rapace, suediar aktorea.
• 1980 – Vanessa Ferlito, estatubatuar aktorea.
• 1981 – Sienna Miller, estatubatuar aktore, modelo eta moda diseinatzailea.
• 1983 – Jérémie Delprat, bearnotar palaria, larruzko paletan aritzen dena.
• 1984 –
  • Maggie Civantos, espainiar aktorea.
  • Martin Kaymer, alemaniar golfaria.
• 1986 – Armie Hammer, estatubatuar aktorea.
• 1988 – Elfyn Evans, galestar rally pilotua.
• 1989 –
  • Silvia Alonso, espainiar aktorea.
  • Jessie Buckley, irlandar aktorea eta abeslaria.
  • Salvador Sobral, portugaldar abeslari eta musikaria.
  • Rie Usui, japoniar futbolaria.
• 1992 – Lara van Ruijven, herbehereetar pista laburreko abiadura-patinatzailea (h. 2020).
• 1993 – Mai Kyokawa, japoniar futbolari ohia.
• 1994 – Adam Peaty, britainiar igerilaria.

Euskal Herria

• 1798 – Jose Maria Agirre Ortés de Belasko, Montehermosoko V. markesa, arabar aitoren seme eta militarra (j. 1733).
• 1916 – Julien Dufau, lapurtar errugbilaria (j. 1888).
• 1937 – Maurice Ravel, ziburutar musikagilea (j. 1875).
• 1944 – Joseph Garat, Baionako alkatea (j. 1872).
• 1959 – Francisco Fuentes Paskual, nafar historialaria (j. 1893).
• 1965 – Salbatore Mitxelena, euskal olerkaria (j. 1919).
• 1966 – José Luis Lopez de Uralde, arabar arkitekto eta hirigilea (j. 1897).
• 1967 – Andrés Tuduri, gipuzkoar futbolaria eta Espainiako Atletismo Federazioaren presidentea, Madrilen (j. 1898).
• 1972 – Jon Mirande, euskal idazlea, XX. mendeko olerkari esanguratsuenetakoa (j. 1925).
• 1976 – Manuel Aldai, gipuzkoar mediku eta futbolaria (j. 1917).
• 1978 –
  • Jose Maria Lojendio, gipuzkoar idazlea, legegizona eta euskaltzalea, Euskaltzaindiko hirugarren lehendakaria (j. 1910).
  • Jose Antonio Oar-Arteta, euskal idazlea (j. 1900).
• 1986 – Jose de Azpiazu, gipuzkoar konpositore eta gitarra-jotzailea (j. 1912).
• 2002 – Begoña Aretxaga, donostiar antropologoa (j. 1960).
• 2006 –
  • Jose Maria Etxaburu, euskal idazlea eta euskaltzain urgazlea (j. 1913).
  • Ramon Reparaz, euskal aktorea, Madrilen (j. 1931).
• 2019 – Ione Basterra, txirrindularitza egokituaren hand bike disziplinako gipuzkoar kirolaria (j. 1994).
• 2022 – Alfonso Otazu, gipuzkoar historialaria (j. 1949).

Mundua

• 1442 – Katalina Brunswick-Lüneburgekoa, Welf leinuko kidea, Brunswick-Lüneburgeko dukesa eta Saxoniako Hauteslerriko hautesle ezkontidea (j. 1395).
• 1491 – Bertoldo di Giovanni, italiar eskultore eta domina-egilea (j. c. 1430).
• 1503 – Piero de Medici, Florentziako jauna (j. 1471).
• 1539 – Agnès Dürer, Albrecht Dürer margolariaren emaztea eta laguntzailea (j. 1475).
• 1622 – Frantzisko Saleskoa, savoiar elizgizona (j. 1567).
• 1656 – Laurent de La Hyre, frantziar margolaria (j. 1606).
• 1694 – Maria II.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa, Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregina (j. 1662).
• 1703 – Mustafa II.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1664).
• 1708 – Joseph Pitton de Tournefort, frantziar zientzaliari eta naturalista (j. 1656).
• 1715 – Joanna Koerten, holandar artista, margolaritzan, marrazkilaritzan, beiran grabatuak egiten eta argizaria modelatzen nabarmendua (j. 1650).
• 1734 – Robert Roy MacGregor, eskoziar folkloreko heroi ezaguna (j. 1671).
• 1843 – Luis Rebolledo de Palafox, espainiar noble eta militarra, Nafarroako erregeordea (j. 1772).
• 1853 – Sarah Goodridge, estatubatuar margolaria, miniaturazko erretratuetan berezitua (j. 1788).
• 1900 – Alexandre Alberto da Rocha de Serpa Pinto, portugaldar esploratzailea (j. 1846).
• 1903 – George Gissing, ingeles idazlea (j. 1857).
• 1916 – Eduard Strauss, austriar musikagilea (j. 1835).
• 1919 – Johannes Robert Rydberg, suediar fisikaria (j. 1854).
• 1925 – Sergei Esenin, errusiar olerkaria (j. 1895).
• 1934 – Pablo Gargallo, kataluniar eskultorea (j. 1881).
• 1944 – Klavdia Nikolaieva, errusiar boltxebikea (j. 1893).
• 1945 – Theodore Dreiser, estatubatuar eleberrigilea (j. 1871).
• 1946 – Elie Nadelman, poloniar-estatubatuar eskultorea (j. 1882).
• 1947 – Viktor Emanuel III.a Italiakoa, Italiako erregea (j. 1869).
• 1959 –
  • Fernand Bouisson, Frantziako lehen ministroa (j. 1874).
  • Ante Pavelić, Kroaziako Estatu Independenteko buruzagi faxista (j. 1889).
• 1963 – Paul Hindemith, alemaniar musikagile eta teorikoa (j. 1895).
• 1971 – Max Steiner, austriar-estatubatuar zinema musikagilea (j. 1888).
• 1982 – Eugenia Zuffoli, italiar-espainiar aktore eta kantaria (j. 1897).
• 1983 – Dennis Wilson, estatubatuar musikari eta abeslaria, The Beach Boys taldeko kide sortzailea (j. 1944).
• 1984 – Sam Peckinpah, estatubatuar zinema zuzendari eta zinema, antzerki eta telebistako gidoigilea (j. 1911).
• 1985 – Renato Castellani, italiar zinemagilea (j. 1913).
• 1989 – Hermann Oberth, alemaniar fisikari eta ingeniaria, astronautikaren aitzindarietako bat (j. 1894).
• 1992 – Vicente Gerbasi, venezuelar olerkigile eta saiakeragilea (j. 1913).
• 1993 – William L. Shirer, estatubatuar kazetari eta gerra-berriemailea (j. 1904).
• 1997 –
  • Heikki A. Alikoski, finlandiar astronomoa (j. 1912).
  • Henry Barraud, frantziar musikagilea (j. 1911).
  • Iris Marga, argentinar aktore eta vedettea (j. 1901).
• 2003 – Guy Héraud, frantziar politikari eta legelaria (j. 1920).
• 2004 – Susan Sontag, estatubatuar idazlea (j. 1933).
• 2005 – Joan Hernández Pijuan, kataluniar margolari eta grabatzailea (j. 1931).
• 2014 –
  • Leelah Alcorn, estatubatuar emakume transgeneroa, bere buruaz beste egitean nazioarteko arreta erakarri zuena (j. 1997).
  • Máximo San Juan, espainiar bineta-egile, marrazkilari eta idazlea (j. 1932).
• 2015 – Lemmy Kilmister, ingeles rock musikaria eta Motörhead taldeko abeslaria eta burua (j. 1945).
• 2016 –
  • Gregorio Conrado Álvarez, El Goyo, Uruguaiko diktadorea (j. 1925).
  • Pierre Barouh, frantziar idazle, musikagile eta abeslaria (j. 1934).
  • Bibiano, galiziar musikari eta konpositorea (j. 1950).
  • Michel Déon, frantziar idazlea (j. 1919).
  • Debbie Reynolds, estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1932).
  • Annelise Hovmand, daniar zinema-zuzendaria (j. 1924)
• 2017 –
  • Sue Grafton, eleberri poliziakoen estatubatuar idazlea (j. 1940).
  • Rose Marie, estatubatuar aktorea (j. 1923).
• 2018 –
  • Irene Balaguer Felip, Haur hezkuntzako kataluniar irakasle eta pedagogoa (j. 1948).
  • Abdelmalek Benhabyles, Aljeriako presidentea (j. 1921).
  • Amos Oz, israeldar idazle eta kazetaria (j. 1939).
  • Shehu Shagari, Nigeriako presidentea (j. 1925).
• 2020 – Armando Manzanero, mexikar abeslari, musikagile eta aktorea (j. 1935).
• 2021 –
  • Grichka Bogdanoff, frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (j. 1949).
  • Hugo Maradona, argentinar futbolaria eta futbol-entrenatzailea (j. 1969).
  • Sabine Weiss, suitzar jatorriko frantziar argazkilaria (j. 1924).
• 2022 –
  • Bernard Barsi, Monakoko artzapezpikua (j. 1942).
  • Arata Isozaki, japoniar arkitektoa (j. 1931).

• Inuzente eguna
• Sehaska egutegiko izendegia: Sein, Señe, Seniko eta Laukiz.