Trebiñu (herria)

Trebiñu herria izen bereko udalerriaren erdi inguruan dago, udalerria ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duen CL-127 errepidearen eta Zaldiaran mendatetik datorren BU-742 bidearen bidegurutzean. Ihuda ibaiaren ondoan dago, Trebiñuko Cerro del Castillo ("Gazteluaren muinoa") mendixkaren hegoaldeko magalean.

Erdi Aroan Ihuda ibaiaren arroa, gaur egun Trebiñuko udalaren kokalekua dena, Uda edo Ibita izenekin dator aipatua idatzi historikoetan. Donemiliagako Goldean ez da agertzen Trebiñuren hitza, baina bai bailarako beste hainbat herriren izenak, batez ere ekialdekoak. Herrien zerrendan ez da atzematen inolako hierarkizaziorik. Rigo de Ivita aipatzen da, eta 35 asentamendu izendatzen dira. Hala ere, Trebiñu eta haren ingurua goldean ez aipatzeak beharbada izan daiteke tokiko botereak existitzen zirelako eta, beraz, lur haiek ez zeudelako emilianotarren mende, goldean aipatzen ziren gainerako herriak ez bezala.^[1] Trebiñuko gaztelua egon zen mendixkan egindako indusketetan ikusi zen lehen okupazioa X. mendean izan zela. Ondoren, XI. eta XII. mendeetan silo handiak zituen asentamendu bat zegoela ikusi zen. Horrek adieraz dezake ordurako bazegoela nolabaiteko hierarkizazio bat, eta Trebiñu zela eskualdearen burua.

Sasoi hartan Ihuda ibaiaren arroa Nafarroako Erresumaren mende zegoen. 1161ean Trebiñu herriari Antso VI.a Nafarroakoak hiribildu titulua eman zion.Beraz, Nafarroako Erresumaren hiribildu arabar zaharrena litzateke. Esan bezala, Trebiñuko muinoaren gailurrean Nafarroako Erresumaren gaztelu bat zegoen, 1199. urteko eraso gaztelarrak konkistatu ezin izan zuena. Fundazio hau Nafarroaren eta Gaztelako Erresumaren arteko tirabiretan ulertu behar da, sasoi hartan eskualdea mugako tokian baitzegoen.

1200an Alfontso VIII.a Gaztelakoak Nafarroako mendebaldean sartu eta Gipuzkoa eta Araba anexionatu zituen. Trebiñuren kasuan, erasoa pairatu zuen, baina gaztelauek ez zuten lortu hura konkistatzerik. Orduan Antso VII.a Nafarroakoak eta Gaztelako erregeak ituna egin zuten, eta Trebiñu Gaztelaren esku geratu zen Nafarroa Miranda Arga, Mendavia, Larraga eta beste herri batzuk mantentzearen truke.

Eskualdeko Garraioa sareak 4 lineak ditu herrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 16 Armentia T. Trebiñu Arluzea • Markiz • Saseta • Urarte • Paritza • Lañu • Albaita • Fuidio • Faidu • Mesantza • Samiano • San Martin Galbarin • Torre • Argote • Axarte • Agilu • Marauri • Ogeta • Saratsu • Pedruzo • San Vicentejo • Imiruri • Uzkio Armentia T. Trebiñu⁠ 17 Armentia T. Trebiñu Billa Tobera • Tobera • Santurde • Mijancas • Ozana • Araiko • Grandival • Burgeta • Pangua • San Esteban • Morgas • Bustu • Ozilla-Ladrera • Zurbitu • Golernio • Mea • Doroñu • Arrieta • Askartza • Kutxu • Añastro • Uralde • Moskator • Dordoniz • Franku • Armentia Armentia T. Trebiñu⁠ 20 Urizaharra Armentia T. Trebiñu Faidu • Pipaon • Lotza • Montoria • Pagoeta • Moraza • Baroja • Taravero • Sanmartinzar • Arana Urizaharra Armentia T. Trebiñu⁠ 21 Bernedo Armentia T. Trebiñu Pipaon • Lagran • Villaverde • Villafria • Durruma Kanpezu • Kinta • Urturi • Angostina • Navarrete • Obekuri • Baxauri • Albaita Bernedo Armentia T. Trebiñu

• San Joan Bataiatzailea zaindariaren jaiak. Ekainaren 24a.
• Euliaren azoka. Uztailaren 2 eta 3a. Artisautza, elikagaiak, opariak. Euskal dantzak, musika, haur jokoak.

Trebiñuko herria Kultura ondasun izendatu zuten 1983an. Honako monumentuak nabarmen daitezke herrian:

• San Petri eliza. XIII. mendean eraiki zuten estilo gotikoan, baina haren elementuetako batzuk (esaterako kanpandorrea, barrokoa) geroagokoak dira. Kantoi batean Andre Maria Zuriaren XII. mendeko irudi bat du. Erretaula nagusia txurrigeresko estilokoa da.
• Manrique Lara familiaren jauretxea. Trebiñuko kondeek XVI. mendean eraiki zuten jauretxea da, gaur egun udaletxearen egoitza dena. Nabarmentzekoa da fatxadan duen Manrique Laratarren armarria.
• Izquierdo familiaren jauretxea. XVIII. mendean eraiki zen barroko estiloa jarraituz.
• San Joan Bataiatzailearen baseliza. Jatorriz erromanikoa bada ere, gutxi mantentzen du estilo horretatik. XV. mendeko absidea dauka. Atearen gainean Trebiñuri forua eman zioteneko idazkuna dauka.

• 
  San Pedro elizako atari erromaniko berantiarra
• 
  Alde zaharreko etxe historiko bat
• 
  Izquierdo Urturi palazioa, XVIII. mendekoa
• 
  Udala, Trebiñuko kondeen palazioan kokatzen da