Lagran

Ingurune naturala eta klima

Ega eta Jugalez ibaiak udalerri honetan jaiotzen dira. Egak, ondoren, Nafarroarako bidea hartzen du; Jugalez, berriz, Pipaonetik Urizaharrerantz eta Zanbranarantz doa.

Lagran ohiko abiapuntua da Peña del Leon eta Peña del Castillo mendietara igotzeko, Toloñoko mendilerroaren oinean baitago. Pipaondik Errezilla, Cervera eta Palomaresera igotzen da.

756 metroko garaieran kokaturik dago^[4].

Udalerri mugakideak

• Iparraldean: Trebiñu eta Urizaharra, Lagran eta Lañuko Komunitatea.
• Hegoaldean: Guardia.
• Ekialdean: Bernedo.
• Mendebaldean: Urizaharra.

Erdi Aroan Araban sortutako 21 hiribilduetako bat da Lagran, baina ez da gorde hari Forua ematen dion agiririk. Hortaz, herriaren sorrera ez dago argia, lehen aipamena 1165. urtekoa bada ere. XV. mendearen bigarren erdialdearen inguruan Nafarroako Erresumatik igaro zen Gaztelako Erresumaren menpe egotera, eta 1515ean Uria izendatu zuten. Salinasko kondea eta geroago Hijarreko dukeak herriaren jabeak izan ziren garai hartan.

Lagran udalerriko herriak

Lagran udalerria hiru herrik osatzen dute gaur egun:

• Lagran (udalerriko herriburua)
• Pipaon: 1977 arte bere udalerria izan zuen.
• Villaverde.

Lagran herria, Lagran udalerrian dagoen kontzejuetako bat da^[4]

2022ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera, Lagran herriak 106 biztanle zituen^[4].

2023ko urtarrilaren 1eko Eustateko datuen arabera, 115 biztanle horietatik, 58 gizonezko eta 57 emakumezko ziren. Adin taldeei dagokionez, biztanleriaren %16,5a 0 eta 19 urte bitartean zuen, %48,7a 20 eta 64 urte bitartean zuen eta azkenik %34,8a 65 urte baino gehiago zuen^[5].

Lagran udalerriko biztanleria

2023-2027 legegintzaldia

Alkateak

Hauek izan dira Lagraneko azken alkateak:

Araba Bus sareko  lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 7 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Villafria • Villaverde Lagran

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 20 Urizaharra Armentia T. Trebiñu Faidu • Pipaon • Lotza • Montoria • Pagoeta • Moraza • Baroja • Taravero • Sanmartinzar • Arana Urizaharra Armentia T. Trebiñu⁠ 21 Bernedo Armentia T. Trebiñu Pipaon • Lagran • Villaverde • Villafria • Durruma Kanpezu • Kinta • Urturi • Angostina • Navarrete • Obekuri • Baxauri • Albaita Bernedo Armentia T. Trebiñu

Jaiak eta ospakizunak

Lagran

• Abuztuaren 24an ospatzen dira jaiak, San Bartolomeren omenez.
• Zaldiaren Eguna: Irailaren bigarren igandean antolatzen dute, Arluzea, Markiz, Okina eta Done Bikendi Harana herriekin txandaka.

Pipaon

• Irailaren 14an ospatzen dira jaiak Gurutzearen omenez, baita Villaverden ere.
• Jardunaldi etnografikoa: Abuztuaren azken larunbatean bizilagunek XX. mende hasierako bizimodua eta ohiturak erakusten dituzte. Garai horretako jantziak jarri, uzta moztu eta jo, harraskan arropa garbitu, ikatza egiteko ikaztegiak, ogia eta hestebeteak egin, kalamuzko zapatilak egin, koltxoiaren artilea hagaz jo eta abar.
• Egunsentiko kantuak: Urte berri egunean, Erregeen egunean, San Isidrorenean, Andre Mariaren Sortzez Garbiarenean eta Eguberri-egunean antolatzen dituzte batez ere.

Lagran

Lagrango hirigune historikoa, Kultura Ondasun gisa Monumentu Multzo izendatua^[13]. Garai bateko harresiaren aztarnak daude gaur egun ikusgai, Portal de Cristo izeneko atean batez ere. Erdialdean, berriz, Andra Maria Jaiokundearen Parrokia eliza platereskoa (Iglesia Parroquial de Nuestra Señora de la Natividad) dugu, XVI. mendekoa. Hegoaldean Vianatarren jauregi barrokoa dago.

Lagran herriko etxeen lur-zatiketa gotikoko azken aldiko ohiturari jarraiki egina dago edo, hobeki esan, Pizkunde garaikoei jarraiki, izan ere, oraindik ere beren aurreko alde estua gordetzen duten etxeek bi fatxada dauzkate, bakoitza kale banatara emana. Bi kaleen artean dagoen sestra diferentzia dela eta, etxeek bi sarrera dauzkate, kale bakoitzean bat, eta etxebizitzarako sarrera nagusi edo zuzena maila goragoko kalean da. Baina hori ez da kasu guzti-guztietan gertatzen eta, gaur egun, badira etxe batzuk ondasunak zatitzearen ondorioz bi kaletara ematen ez dutenak.

Jatorriz txikiak ziren leihoak handituz joan dira etxe barruko argitasuna handitzeko helburuarekin.

Beheko solairuetan zeuden bao bakarrak, sarreretan izan ezik, zartadura bertikalak ziren, gezileiho izenekoak.

Aipatu beharreko ateen artean honako hauek daude: «Kristoren Atea» izeneko kaleko 22 zenbakikoa. Oso sarrera polita da, arku eskartzanoz egina, arkubarnera molduraduna duela. Gainean sarraila-ezkutu bat dauka elizaren inguruko irudiez apaindua, horrek erakusten du garai batean etxe hori apaizen batena izan zela edo, bestela, apaizetxe gisa erabilia izan zela. Atea bi aldiz babestua dago, teilatu hegalak babestua eta, era zabalagoan, sarrerak berak duen eta bi beso motzen gainean eusten den teilatutxoak babestua.

Beste bi ateak erdiko kalearen eskubi aldean daude, «De los cantones» kantoitik hurbil. Lehenengoa, 14 zenbakikoa, arku eskartzanoz egindako ate liraina da, arku barnera molduraduna duela, aurretik aipatutako horren antzekoa. Arkuaren erdiko dobelak sarraila-ezkutu bat dauka, bi giltza gurutzatuen irudia duena.

Bigarrena, 16 zenbakikoa, Pizkunde garaiko ate dintelduna da. Gotiko garaiko zantzuak ere badaude bertan, esate baterako, harri bloke gainean doan eta erliebe finean egina dagoen arku konopiala. Dintelaren gainean erlaitz bat dago, molduraduna, atearen edertasuna are gehiago indartzen duena.

Pipaon

Pipaonen, Usatxi Museo Etnografikoa dago, herriko XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako ohiturak eta bizimoduak erakusten dituena. Plaza nagusian dago eta sarrera doakoa da.

• Diego de Viana (Lagran, 1704-?), Cuenca eta Logroñon aritu zen elizgizona^[14].
• Jose Joaquin Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1718-Montevideo, 1773), Montevideo eta Uruguaiko gobernadore izandako militarra. Abizen berbereko Jaimeren anaia. Melchor Vianaren eta Francisco Leandro eta Juan Antonio Viana Saenz de Villaverde anaien lehengusua^[15].
• Francisco de Viana (Lagran, 1720-?), Fernando VI eta Carlos III gorteetan hainbat kargu izan zituen^[16].
• Gregorio Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1726-?), Peruko Abancay eta Tinta probintzietako korregidorea izandako militarra^[17].
• Mateo^[18]
• Francisco Leandro Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1730-Madril, 1804), Manilan eta Mexiko Hirian hainbat kargu izandako Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen kidea. Abizen berdineko Juan Antonioren anaia. Jose Joaquin eta Jaime Viana Saenz de Villaverde anaien lehengusua^[19].
• Melchor Viana Fernandez (Lagran, 1731-Montevideo, 1796), Montevideoko administrazioan aritutakoa. Jose Joaquin eta Jaime Viana Saenz de Villaverde anaien lehengusua^[20].
• Jaime Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1736-?), Aljer eta Gibraltarren egondako militar eta Venezian argitaratu zuen idazlea izan zen. Abizen berbereko Jose Joaquineren anaia. Melchor Vianaren eta Francisco Leandro eta Juan Antonio Viana Saenz de Villaverde anaien lehengusua^[21].
• Andres Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1739-?), Itsas Armada Errealaren kapitaina^[22].
• Juan Antonio Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1745-Murtzia, 1800), fraide karmelita. Caracaseko gotzain izan ondoren, Almeriako gotzain izendatu zuten, baina kargua hartu baino lehen zendu zen. Abizen berdineko Francisco Leandroren anaia. Jose Joaquin eta Jaime Viana Saenz de Villaverde anaien lehengusua^[23][24].

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Mendialdeko kuadrilla
• Hauteskundeak Lagranen
• Pipaon
• Urizaharra, Lagran eta Lañuko Komunitatea
• Villaverde

• (Gaztelaniaz) Lagran udalerriko webgune ofiziala
• Lagran euskadi.net webgunean^{[Betiko hautsitako esteka]}
• (Gaztelaniaz) Lagran Auñamendi entziklopedian