Lehen, mutilek zuten paper nagusia dantzan. Hala ere, emakumezko gutxi batzuk ere aritzen ziren. Gaur egun, berriz, bi sexuek hartzen dute parte maila berean.

Normalean herri bakoitzeko dantzak bertako herritarrek dantzatzen dituzte, erromerietan edo plazetako dantzetan. Beste batzuetan, ez da nahiko jende izaten dantzatzeko eta herri handi eta hiriburuetako taldeek eusten diete herri horretako tradizioari, ez galtzeko.

XVI. mendetik aurrera asko zabaldu ziren euskal dantza ezagunenak. Ospakizun berezietan, igandeetan, erritualetan... egiten zituzten ondorengo dantzak.

Era desberdinetako dantzak aurki ditzakegu:

• Ezpata-dantza: borroketan ezpata erabiltzetik dator. Taldeka zein bakarka dantzatu daiteke ezpatak erabiliz.
• Azeri dantza edo Maskuri dantza: Azeri ehizatik dator. 14 edo 16 dantzariz osaturiko talde bat sokari lotuta doa, aurretik gidari bat dutela. Eta hauek puxikak edo maskuriak eramaten dituzte eskuetan, ikusleei ezustean harrapatu eta “jipoiak” emateko.
• Sorgin-dantza: Sorginak uxatzeko egiten ziren dantzetatik dator.
• Sagar-dantza: Sagarrak saltzetik dator. Sagarrak eta saskiak erabiliz taldean dantzatzen da.
• Aurreskua: Bakarka aritzen da dantzan eta doinua txistulariak jotzen du.

Bestalde, gaur egun Euskal Herrian beste dantza batzuk ere ezagunak dira:

• Soka dantza.
• Fandangoa.
• Arku-dantza.
• Zortzikoa.
• Larrain-dantza.

Euskal dantzetan, ohikoa da soinean jantzi bereziak eramatea. Hortaz, Euskal txokoetako dantza mota bakoitzerako jantzi desberdinak daude. Gehien erabiltzen direnak:

• Mutilen jantziak: Txapel eta gerriko gorriak eta alkandora, oinetako eta praka zuriak. Oinetakoak zuri-gorriak izaten dira.
• Nesken jantziak: Gona gorria, brusa eta oinetako zuriak eta txaleko beltza. Ohitura denez, neskek zapi zuri batez estaltzen dute burua.

Batzuetan, hainbat materialen laguntzarekin dantzatzen da: makilak, arkuak, txapelak, ezpatak, zakuak, txintxarriak, saskiak...

Dantzan aritzeko soinua behar du dantzariak eta horrela instrumentuak alaitasuna ematen dio. Hainbat instrumentu erabil daitezke, baina euskal dantzetan ohikoenak trikitia, panderoa, txistua eta danbolina dira.

Erromeria edo plazetakoa

Herrietako jai eta erromerietan egiten dira eta nahi duen guztiak parte hartzen du. Gaur egun dantza taldeek egiten dute gehienbat, baina zenbait tokitan irekiak izaten jarraitzen dute.

Ezpata-dantza

Ohorezko dantzak izan ohi dira, egun bereziak gogoratzeko. Lesakan eta Baigorrin dantzatzen dira Nafarroan; Gipuzkoan, berriz, Lizartzan, Legazpian...

Festa amaierako dantzak

Ziklo baten amaiera eta ondorengo baten hasiera antzezten dute. Adibidez inauteri jaia eta parranda girotik garizumako garaira pasatzea gogorazten dute.

Euskal herrian mota askotako dantzak daude festak amaitzeko: arin-Arina, fandangoa...,baina herri, eskualde edo lurralde batetik bestera aldatu egiten dira:

Bizkaiko dantzak

Guztiek oinarrizko melodia eta urrats berak dituzte, baina koreografia aldatzen da; ezaugarri nagusienak beren erritmo arina, beren indarra eta dantzarien trebetasun fisikoa dira.

Gipuzkoako dantzak

Gipuzkoaren kokapen geografikoarengatik bere bizilagun diren eskualdeetako dantzen tankera hartu du eta hauexek dira Gipuzkoan dantzatzen diren dantza batzuk: ezpata luze dantza, makil dantza …

Nafarroako dantzak

Eskualde honetan kanpotik etorritako ohitura eta dantza-tankera asko bereganatu eta moldatu ditu; hauetako batzuk: ingurutxoa, makil-dantza...

Zuberoako dantzak

Euskal herriko probintzia txikiena den honek oso dantzatzeko modu berezia eta jakintsua kontserbatzen du, aintzinako euskal jauzietan oinarrituta; gainera, beste eskualdeetako dantzak hauen oso antzekoak dira.

• Euskal Dantzarien Biltzarra